آنا صحیفه گوندم |
آخار. آذ پولیتولوق ووقار زیفروغلو ایله مصاحیبهنی تقدیم ائدیر:
– تورکییهنین سورییانین شیمالیندا عملیاتی آمریکا، آوروپا اؤلکهلری و حتی ایران طرفیندن قیناندی. تورکییهنین تهلوکهسیز بؤلگه یاراتماق تشببوسونه بئله غیری-آدکوات رئاکسییانین سببی ندیر؟
– تورکییهنین حربی عملیاتلارا ایستارت وئرمهسی ایله باغلی بیاناتیندان سونرا آوروپا اؤلکهلری – فرانسا، آلمانییا، بؤیوک بریتانییا بونونلا راضیلاشمادیقلارینی بیلدیردیلر. آردینجا دا اوچ اؤلکه – مصر، یونانیستان و کیپر طرفیندن عینی موتیولی بیاناتلار سسلندیریلدی. آمریکا ایسه ذاتاً اولدن حربی عملیاتلارین کئچیریلمهسینین علیهینه اولدوغونو بیلدیرمیشدی. پرینسیپجه بئله رئاکسییالارین وئریلمهسی گؤزلهنیلهن ایدی. بیلیرسینیز کی، سورییادا باش وئرهن پروسئسلرده بؤیوک گوجلرین ماراقلاری توققوشور. بوردا صحبت هئچ تکجه سورییادان گئتمیر، یاخین شرق بؤیوک دؤولتلرین گئوسییاسی و گئو اقتصادی ماراقلارینین توققوشدوغو بیر مکاندیر. بو معنادا هر بیر سوپئرگوجون اؤز ماراقلاری وار و اونلار بو ماراقلار چرچیوهسیندن چیخیش ائتمهیه چالیشیر. بیر-بیر بو اؤلکهلری تحلیل ائتمک اولار. مثلاً، فرانسا و آلمانییانین تورکییهنین یئنی دالغا باشلاتماسینین علیهینه چیخیش ائتمهسینین ان باشلیجا سببی ایلک نؤوبهده قارداش اؤلکهنین مؤقعلرینین گوجلهنمهسینده ماراقلی اولمامالاریندان ایرلی گلیر. عمومیتله، آوروپا اؤلکهلرینین یاخین شرقده ان آزیندان ۱۵۰ ایللیک آکتیو بیر گئوسییاسی پلاتفورماسی وار. اونلار عثمانلی چؤکدوکدن سونرا او بوشلوقلاری اؤزلری دولدورماغا باشلادیلار. ایندی تورکییهنین تکرار بو بؤلگهیه، اؤزو ده چوخ جدی بیر شکیلده قاییدیشی و اؤز گوجونو اورتایا قویماسی واختیله عثمانلینین علیهینه اولان بو آوروپا اؤلکهلرینی ناراحات ائدیر. اونلار ایندی یئنی، داها گوجلو، داها مدرن تورکییه ایله اوز-اوزه قالماقدا ماراقلی دئییللر. همچینین بوردا گئوسییاسی و گئو اقتصادی موتیولر اؤن پلانا چکیلدیی زامان معین ایدئولوژی، دینی مسئلهلر آرخا پلانا کئچیر. یاخین شرقی ایداره ائتمک تجروبهسی اولان بیر موسلمان اؤلکهسینین گوج قازانماسی و اؤزو اوچون مونبیت شرایط فورمالاشدیرماسی عنعنوی خریستیان اؤلکهلرینین ماراقلاریندا دئییل.
- بس آمریکا نئجه؟..
- آمریکا اساساً سویوق ساواش دؤنهمی – ۶۰-جی ایللرین سونلاریندان باشلایاراق یاخین شرقده داها آکتیو رول آلماغا باشلادی. بیلدیینیز کیمی، او زامان سویوق محاربه گئدیردی و تورکییه آمریکانین، او جملهدن، ناتو بلوکونون آپاریجی و اؤنملی بیر اؤلکهسی ایدی. او زامان تورکییه هم سووئت ایمپئرییاسی، هم ده یاخین شرق سیاستینده کیلید اؤلکه ایستاتوسوندا ایدی. لاکین دؤور دییشدی، بو گون دنگهلر ده دییشیب. بو گون موستقیل خاریجی سیاست یورودن تورکییهنین یاخین شرقده محکهملهنمهسی آمریکانین ماراقلاری ایله ده ضدیت تشکیل ائدیر. بورادا بیز آرتیق آمئریکانین معین معنادا عرب اؤلکهلری ایله مناسیبتلرینه توخونمالیییق. چونکی ان آزی سعودییه عربیستانیندا بیر نئچه ایل بوندان اول باش وئرمیش ولیهد دییشیکلیگی اونو گؤستردی کی، آمریکا یاخین شرقده یئنی – تورکییهیه آلتئرناتیو بیر مدل اورتایا قویماقدا ماراقلیدیر. ولیعهد دییشیکلییندن سونرا بیر سیرا پروسئسلر باش وئردی – قطر بحرانی اورتایا چیخدی، یمنده حوثیلرین حرکاتی داها آکتیو فازایا کئچدی، قاشیقچی جینایتی اولدو. بوتون بونلار اصلینده عرب اؤلکهلرینین ایچینده ده معین پروبلئملرین اولدوغونو اورتایا قویدو. بونونلا دا تورکییهنین رولونون اصلینده چوخ جدی و عوضسیز اولماسییلا باغلی بیر فیکیر یاراندی. لاکین ایستهنیلهن حالدا آمزبکا-تورکییه مناسیبتلرینده زامان-زامان هم یاخینلاشمالار، هم ده قوپمالار، آیریلمالار اولوب. ایستهنیلهن حالدا، ایندیکی مقامدا تورکییهنین گوجلهنمهسی شوبههسیز کی، آمریکانین ماراقلارینا اویغون گلمیر. بو معنادا آمریکا داها چوخ رگیوندا موختلیف ترورچو قروپلاری دستکلهمکله اؤز پلانلارینی حیاتا کئچیرمهیه چالیشیر. بونا مثال اولاراق سئپاراتچی کورد قروپلاشمالارینی – پید، پژاک، پکک-نی گؤستره بیلریک. تورکییهنین حربی عملیاتلار کئچیرمهسی اصلینده آمریکانین اؤزو اوچون طبیعی متفیقلر اولاراق سئچدیی بو قروپلاشمالاری هدف آلماسی دئمکدیر. اؤتن گون همچینین اوچ اؤلکه (مصر، کیپر و یونانیستان) بیر آرایا گلیب تورکییه علیهینه بیانات وئردی. اصلینده، بو اوچ اؤلکهنین بیرلیکده بیانات وئرمهسی چوخلارینا تعجبلو گله بیلر، اما بوردا غیری-عادی بیر شئی یوخدور. مصرین یونانیستان و کیپر رسپوبلیکاسی ایله بیر سیرادا دورماسی و اونلارلا بیرگه اعتراض ائتمهسی معین سببلرین اولدوغونو گؤستریر. یونانیستانلا کیپرین ذاتاً تورکییهیه موناسیبتی بللیدیر. علی الخصوص سون بیر نئچه ایلده زامان-زامان تورکییه ایله یونانیستان آراسیندا بحرانلار یاشانیر. بو جهتدن تورکییهنین مؤقعلرینین گوجلهنمهسی آرالاریندا هله ده حل ائدیلممیش پروبلئملر قالان یونانیستان و قبرس رسپوبلیکاسینین ماراغیندا دئییل. بو معنادا اونلارین بو جور رئاکسییا وئرمهسی طبیعی قبول اولونمالیدیر. مصرین ایسه سببلری باشقادیر. بونون سببلرینی بیز عرب بهاریندا آختارمالیییق. خاطرلاییرسینیزسا، ۲۰۱۲-جی ایلده عرب بهاری دالغاسیندا مصرده ده دییشیکلیکلر ائدیلدی. بو اعتراضلار دالغاسینین قوجاغیندا حاکمیته یئنی بیر قوه گلدی. تورکییهنین آکپ اقتداری مصردهکی بو حاکمیت دییشیکلیینی اولجه گیزلی شکیلده دستکلهسه ده، سونرادان آچیق شکیلده بو دییشیکلیین لئهینه چیخیش ائتدی، حتی ایخوانچیلاری دستکلهدی. تورکییه حتی اؤز مؤوقعینی رسمی سوییهده ده بیلدیردی. لاکین مصرده سونرادان گئدن پروسئسلر تمامهن بومئرانگ افکتی وئردی و نتیجه اعتباریله گنرال سیسینین رهبرلیگی ایله حربی چئوریلیش باش وئردی. گنرال سیسی ایلک هدف اولاراق ایخوانچیلاری سئچدی. بو زامان تورکییه حربی چئوریلیشی پیسلهدی، ایخوانچیلاری آچیق شکیلده دستکلهدی. نظره آلساق کی، بو گون ده مصرده حاکمیتده اولان قوهلر حربی چئوریلیشی ائدن کسلردیر، مصرین ده بو معنادا تورکییهنین علیهینه اولماسی طبیعی قارشیلانمالیدیر.
– تورکییهیه توتولان ایرادلاردان بیری ده سورییانین سووئرئنلیینی پوزماسی ادعاسیدیر. اما تورکییه دفعهلرله سورییانین اراضی بوتؤولویونو تانیدیغینی بیان ائدیب. حتی عملیات اؤنجهسی ده سورییانین اراضی بوتؤولویونه حؤرمتله یاناشدیغینی دفعهلرله تکرارلاییب. بئلهدیرسه، نیه بو بهانه اساس گتیریلیر؟
– بلی، تورکییه دفعهلرله بؤلونموش سورییادا ماراقلی اولمادیغینی، سورییانین هم سووئرئنلیینی، هم ده اراضی بوتؤولویونو دستکلدیینی بیان ائدیب. اما هانسیسا بیر شکیلده کونتور-آرقومئنت گتیریلمهلیدیر. شوبههسیز کی، بو کونتور-آرقومئنت گتیریلدیی زامان ایلک نؤوبهده اراضی بوتؤولویو مسئلهسی آرقومئنتلشدیریلمهیه چالیشیلیر. تامامیله هاقلیسینیز، سوالدا دا قئید ائدیرسینیز کی، اصلینده، بورادا تورکییهنین سورییانین اراضی بوتؤولویونه قصد کیمی بیر موتیوی یوخدور. بوردا مقصد تورکییهنین اؤز میللی ماراقلاریندان چیخیش ائدرک تهلوکهسیز بوفئرزونانی فورمالاشدیرماقدیر. چونکی هم سورییانین، هم ده ایراقین شیمالیندا، حتی مرکزی ایالتلرینده تورکییهیه قارشی آرتیق فاکتیکی اولاراق اوتوز ایله یاخیندیر کی، ساواش حالیندا اولان قروپلاشمالار کؤک سالیب. همین قروپلاشمالار دفعهلرله تورکییهنی تهدید ائدیب. بو تهدید موختلیف تئررور حادثهلری، باسقینلار، هوجوملار شکلینده ده اولوب. تورکییه آرتیق بو تهلوکهنی تامامهن آرادان قالدیرماق ایستییر. لاکین تأسف کی، دؤولتلرین اؤز ماراقلاری تورکییهنین بو حاقلی ایستکلرینی حیاتا کئچیرمهسینه چتینلیک یارادیر. چونکی همین قوهلردن رئگیوندا ماراقلاری اولان سوپئرگوجلر ایستیفاده ائدیر. بو معنادا ایستر «فرات قالخانی»، ایسترسه ده «زئیتون بوداغی» عملیاتی زامانی دا بو جور منفی رئاکسییالار وئریلیر. هالبوکی دئدیینیز کیمی، تورکییه سورییانین اراضی بوتؤولویونو هدفه آلمیر و بئله بیر هدفینین اولمادیغینی دفعهلرله بیان ائدیب. مقصد تئررورون کؤکونو قازماق، تورکییهیه اولان تهدیدلری آرادان قالدیرماق، تورکییهنین میللی ماراقلارینا ضد اولان معین پروسئسلرین قارشیسینی آلماقدیر. بو، دؤولت اولاراق تورکییهنین حاقی و حقوقودور. و بو گون آنتی-تئررور عملیاتلاری کئچیرمکله اصلینده تورکییه اؤز میللی ماراقلاریندان، دؤولت ماراقلاریندان چیخیش ائدیر.
– ترامپین عملیاتا راضیلیق وئریب اوردونو گئری چکمهسی، داها سونرا ضدیتلی آچیقلامالار وئرمهسی، عینی زاماندا، سئناتور قرئهئمین تیمسالیندا تورکییهیه «دهشتلی سانکسییالار»این تطبیقی مسئلهسینین بو عملیاتلار کونتئکستینده گوندهمده ساخلانیلماسی نه دئمکدیر؟
– عمومیتله، آبش سون ۳-۴ ایلده ماکسیموم درجهده تورکییهنی محض اقتصادی سانکسییالار تطبیق ائتمکله اؤز ماراقلارینا جاواب وئرهن اویونا جلب ائتمک ایستییر. هلهلیک بو بیر نتیجه وئرمهییب. دوغرودور، تورکییه اقتصادیاتی بو سانکسییالاردان، بیرژا اوینامالاریندان زیان چکدی، مشهور راهیب اولایی زامانی ایلک دفعه دوللارین باهالاشماسی موشاهیده اولوندو. اوندان سونرا بو بیر تئندئنسییا حالینی آلدی. یعنی تورکییه اقتصادیاتی کیفایت قدر لاخلادی و لاخلاماقدادیر. من بئله دوشونورهم کی، نؤوبتی سانکسییالار دا تورکییه اقتصادیاتینا منفی تأثیر گؤسترهجک. اما بونونلا بئله تورکییهنین حاقلی اولاراق میللی ماراقلاری وار. بو معنادا اصلینده ایندیدک اولدوغو کیمی، تورکییهنین معین معنادا اؤز ماراقلارینی مدافعه ائتمهسی و بو ماراقلاردان بیر آددیم بئله اولسا گئری چکیلمهمهسی اونون حاقلی مؤوقئییدیر. اما طبیعی کی، بو عملیاتلارین باشلاماسی آبش ایله تورکییه آراسیندا اقتصادی نؤقتئیی-نظردن پروبلئملرین یاشانماسینا گتیریب چیخارا بیلر. باشقا بیر مسئله ترامپین قوشونو گئری چکمهسینی آچیقلاماسی ایله باغلیدیر. دقت ائدین، چوخ ماراقلی پروسئسلر گئتدی. تورکییه طرفی یئنی عملیاتلارا باشلاماسینی اعلان ائتمکله پارالئل ترامپین عسگرلرینی گئری چاغیردیغینی اعلان ائتمهسی عینی واختا تصادف ائتدی. بونون فونوندا دا کورد قروپلاشمالاری اگر آبش دستک وئرمزسه، روسییادان و یا دیگر اؤلکهلردن دستک آلاجاقلارینی بیلدیردیلر. آبش-این قوشونلارینی گئری چکمهسینده مقصد، منجه، محض ائله تورکییهنی تئررور قروپلاشمالاری ایله بیرباشا ساواشا سوروکلهمک نیتیندن ایرلی گلیر. طبیعی کی، آبش همین او بؤلوجو کورد قروپلاشمالارینا هر زامان دستک وئریب، ایندی ده دستک وئریر و ماراقلاری بونا یول وئردیی مدت عرضینده ده دستک وئرمهیه داوام ائدجک. بورا هم حربی، هم مالییه، هم ده سیاسی لوگیستیک دستک عاییددیر. آبش دولاییسییلا بو قروپلاشمالاری آکتیو فازایا کئچیرمکله اؤز ماراقلارینی مدافعه ائدیر. آبش-این هازیرکی هدفی بودور. هم ده نظره آلماق لازیمدیر کی، رئگیوندا چوخ جدی ایران فاکتورو وار. بیزیم بیر چوخ سایتلاریمیز ایراقدا باش وئرهن حادثهلری صرف ایراق اقتداریندان نارازیلیق و اقتصادی پروبلئملرله الاقلندیریر. بو ایغتیشاش و نارازیلیقلارین باشلیجا سببلریندن بیری، حتی بیرینجیسی ایران فاکتورودور. خاتیرلاییرسینیزسا، آکسییالارین ایلک گونونده ایرلی چیخان شوعارلاردان بیری «تئهران، باغداددان ال چک!» شوعاری ایدی. بو کونتئکستده آرتیق باش وئرهن پروسئسلر فونوندا بئله موشاهیده ائتمک اولار کی، سادهجه اولاراق، آمئریکا بؤلگهده کیفایت قدر گوجلنمیش ایران فاکتورونا قارشی دا تورکییهنی بیر آز قاباغا بوراخماغا چالیشیر. اساساً ده «ساودی آرامکو»یا اولان هوجومدان سونرا یئنی بیر منزره اورتایا چیخدی. مویینلشدی کی، بو گون فاکتیکی اولاراق عرب اؤلکهلری ایران تهلوکهسی و ایران تهدیدینه قارشی هم واهید مؤقع سرگیلهمیرلر، هم ده عینی زاماندا عربلرین اؤز داخیلینده ایرانی دستکلهیهن کیفایت قدر قروپلاشمالار وار. صحبت تکجه هوسیلردن گئتمیر. یئنی فاکتلار اورتایا چیخدی و معلوم اولدو کی، «آرامکو»یا هوجوم سودییه اربیستانینین اؤز اراضیسیندن ائدیلیب. بو آنلامدا ایرانین اؤز مؤقعلریندن گئری چکیلمهسی اوچون آلتئرناتیو بیر قوهنین اورتایا چیخماسینا احتیاج یارانیر. و شوبههسیز کی، بو، رئگیونو کیفایت قدر تانییان، رئگیونو ایداره ائتمک تجروبهسینه مالیک اولان تورکییهدیر. بو معنادا اصلینده هم ده بیز آبش-این ایران فاکتورونون گوجلهنمهسینه قارشی تورکییهنی معین قدر قاباغا بوراخماق نیتینده اولدوغونو گؤروروک. بیر فاکتی خصوصیله وورغولاماق ایستییرم کی، ایران دا تورکییهنین سورییادا حربی عملیاتلار کئچیرمهسینین علیهینه چیخیش ائتدی. حتی بعضی ایران رسمیلرینین چیخیشلاریندا معین حده تونلارینا راست گلدیک. عمومیتله، یاخین شرقده بو گون یارانمیش بیر اوچبوجاق – کوالیسییا مؤوجوددور. بو تئهران-آنکارا-موسکوا کوالیسییاسیدیر. بیز بونو دفعهلرله قئید ائتمیشیک کی، بو کوالیسییا صرف خاریجی تسیرلرین دیقتهسی ایله فورمالاشمیش زروری بیر اتفاقدیر. یعنی بو اتفاق صمیمی بیر اتفاق دئییل. ایستر روسییانین، ایستر ایرانین، ایستر تورکییهنین یاخین شرق سیاستینده بیر-بیریندن فرقلی اولان کیفایت قدر پرینسیپیال مقاملار وار. آمئریکا سادهجه اولاراق آرتیق بو کوالیسییانین معین معنادا لاخلاماسی اوچون بو جور ماراقلی بیر آددیم آتمیش اولور.
تاریخ
2019.10.10 / 09:39
|
مولف
Axar.az
|