قورور حسی کئچیریرم کی، اولو اؤندر حیدر علیئو «کیتابی دده قورقود» داستانی‌نین ۱۳۰۰ ایللیک یوبیلئینی کئچیررکن بو باره‌ده مؤوقعیمی بیلدیرمیشم و «دده قورقود دونیاسی» آدلی فوندامئنتال تدقیقات توپلوسون‌دا اولو اؤندرین گیریش سؤزون‌دن سونرا منیم «میللی وارلیغیمیزین معتبر قایناغی» آدلی مقاله‌م ایکینجی سیرادا گلیر. بونونلا بئله دده‌میز قورقود و بایات ائلی‌نین دربندده‌کی ایزلری ایله باغلی اؤیرنیلمه‌ین مسئله‌لر چوخ‌دور و بونلار منی ناراحات ائدیر.

کولت. آذ خبر وئریر کی، بو سؤزلری آذربایجان میللی علملر آکادمییاسی‌نین تاریخ اینستیتوتونون دیرکتورو، آکادمیک یعقوب محمودوو دئییب.

دده قورقودون مزاری‌نین دربندده اولماسینا شوبهه ائتمه‌دیینی وورغولایان یعقوب محمودوو بیلدیریب: «XVII عصرده سیاهلار آدام اولئاری و اؤولییا چلبی دده قورقودون مزاری‌نین دربندده اولدوغونو اؤز یازیلاریندا قید ائدیبلر. آدام اولئاری بو باره‌ده بئله یازیب: «بیز دربنددن دؤرد میل اوزاقلاشدیق و اوزوملویون یانین‌دا مسکونلاشدیق... بورادا بیز داها ایکی موسلمان مقدسی‌نین قبیرلرینی گؤردوک. بونلاردان بیری – پیر موختارینکی دوزده، دیگری – امام قورقودونکو داغدا ایدی. اونون قبری داغدا سال قایادا اویولموش بؤیوک ماغارادان عبارتدیر. قبیر دؤرد تاختا ایله اؤرتولوب. لاپ آرخادا، یئردن ایکی قولاج هوندورلوکده دئشیکدن بو قبیر سون درجه میسکین بیر منظره یارادیر و اونو هامی گؤره بیلیر. دونن من اورایا گیردیم، هر شئیی دقتله مشاهی‌ده ائتدیم و هئچ بیر بزک-دوزک گؤرمدیم. بیر قاری قبیری محافظه ائدیردی. او، آخشاملار قبیرین اوستونده چیراق توتور... نؤوبتی گئجه دوشرگه‌میزده بو دفن یئرینده، ائله‌جه ده قیرخ مقدسلرین دفن اولوندوغو یئرده ایله‌نن، رقص ائد‌ن و حتی آغلایان اینسانلاردان گلن فریاد سسلرینی ائشیتدیک».

اؤولییا چلبی ایسه بونلاری قید ائدیب: «دربندده دده قورقود زیارتگاهی: اولو سلطان‌دیر. جمله شیروان خالقی بو سلطانا اعتیقاد ائدیر».

اؤتن عصرین ۶۰-جی ایللرین‌ده بو ایکی سییاهین آراشدیرمالاری منی دریندن ماراقلاندیردیغی اوچون او زامانکی یازیلاریم‌دا دده قورقود و اونون باغلی اولدوغو بایات ائلی‌نین دربند تاریخی ایله سیخ باغلی اولدوغونو آراشدیرماق اوچون دفعه‌لرله بو شهره سفر ائتمیشم. هم دده‌میز قورقودون، هم ده بایات ائلی‌نین دربندده قالان ایزلرینی آراشدیرماغا جهد ائتمیشم. علمی تدقیقاتلاریم‌دا دا سییاحلارین دربندله باغلی معلوماتلارینا و اونلارین آراشدیریلماسینا گئنیش یئر وئرمیشم. بو گونلرده همکارلاریملا - دوسنت شاهلار شریفوو، تاریخ اوزره فلسفه دوکتورو رشاد مصطفی، عرب‌شوناس تدقیقات‌چی عالیم، دوسئنت گولنور محمود ایله بیرلیک‌ده دربندده سفریمین مقصدی ده بو ایدی».

«دربند دؤولت تاریخ موزئیی-قوروغونون دیرئکتورو علی ایبراهیموو و «دربند شهری‌نین انسیکلوپدییاسی» کیتابی‌نین مؤلفی حسین‌بالا حسین‌اووون کمکی ایله هم آدام اولئاری‌نین، هم ده اؤولییا چلبی‌نین قئید ائتدیکلری ایمام قورقود زیارتگاهی‌نین یئرینی - دده قورقودون دفن اولوندوغو قایاداکی مزارین یئرینی ایلکین اولاراق معینلش‌دیره بیلدیک. آدام اولئاری آراشدیرمالارین‌دا قید ائدیر کی، دده قورقود محمد پیغمبرله دوست اولوب. البته، سون ایکی یوز ایل عرضین‌ده یاددان چیخاریلمیش، لاکین واختیله بوتون دربند اهالی‌سینین ان گور زیارتگاه یئری اولان امام قورقود زیارتگاهی دئمک اولار کی، نه اوچون‌سه اونوتدورولموشدور»، - دئیه آکادمیک قید ائدیب.

تاریخ‌چی عالیم وورغولاییب کی، دده قورقودون منسوب اولدوغو بایات ائلی قدیم دربندین ایچ قالاسین‌دا یاشامیش ان قدیم تورک ائلاتلارین‌دان بیریدیر: «معلوم اولدو کی، ایچ قالادا قدیم تورکلرین ۹ محله‌سی (محل) اولوب. بو محله‌لردن بیرین‌ده - ۳-جو محله‌ده بایات طایفاسی یاشاییب. بو محله بایات محله‌سی (محل) آدلانیر. بو محل‌دا بایات اوجاغی آدلی زیارتگاه، بایات بولاغی مؤوجود اولموش‌دور. بو بولاق ایندی ده قالیر. بو محله‌دن جنوبا – آذربایجانا دوغرو مشهور «بایات قاپیسی» آچیلیر. سفریمیز زامانی معلوم اولدو کی، بایات محله‌سینده آیریجا بایات مسجیدی، «بایات قاپیسی»نین اؤنونده ایسه بایات کندی مؤوجود اولوب. بوتون بونلار تاریخیمیزده موهوم رول اوینایان بایات طایفاسی‌نین ایلک اوجاغی‌نین دربندده اولماسی‌نین ثبوتودور. دده‌میز قورقود، داهی فضولی و بیر چوخ ساز-سؤز اوستادلاریمیز، بؤیوک دیپلوماتلار حسینعلی بی بایات و اوروج بی بایات بو طایفایا منسوب اولوب. عبث یئره دئییل‌دیر کی، بیزیم خالق ادبیاتیمیزدا بو دیار «دمیرقاپی دربند» آدلاندیریلیر».