21 آذر از جمله روزهای تاریخی مورد مناقشه و کمتر بررسی شده تاریخ آذربایجان می باشد. اهمیت تاریخی این روز آنگونه است که مبدا تاریخی شده برای سردی و برفناکی منطقه و به عبارتی فاز مثبت و منفی. « تا 21 آذر اگر برفی بارید زمستان پربرفی خواهیم داشت و گرنه از برف خبری نخواهد بود» از جمله اعتقادات مردم آذربایجان می باشد.

در سالهای پس از جنگ جهانی دوم رقابتهای دو بلوک شرق به رهبری شوروی سابق و بلوک غرب به رهبری آمریکا در موضوع آذربایجان علاوه بر آغاز « جنگ سرد» بین دو بلوک، سبب فاجعه ای شد که تتمه آن سالها نیز در جامعه آذربایجانی ادامه یافت. با تشکیل حکومت آذربایجان در 21 آذر 1324 و به دنبال درخواست خودمختاری محلی در داخل ایران، پس از چند ماه انکار و نادیده گرفتن درخواست اهالی بالاخره در روز دوم اردیبهشت ۱۳۲۵ / ۲۲ آوریل ۱۹۴۶، دولت ایران بیانه‌ای صادر و موافقت خود را با پاره‌ای از درخواست‌های فرقه دموکرات در زمینه انتخاب برخی از مدیران ادارات محلی از افراد بومی و از سوی انجمنهای ایالتی و ولایتی، آموزش به زبان ترکی آذربایجان در مقطع ابتدایی، در نظر گرفتن اعتبارات مالی برای آبادی و عمران آذربایجان، افزایش نمایندگان آذربایجان در مجلس شورای ملی و غیره در چهارچوب اصول متمم قانون اساسی اعلام کرد.
پس از آن در هشتم اردی‌بهشت به دعوت دولت، هیئتی به ریاست پیشه‌وری به تهران آمد تا پیرامون قضیه گفتگو کند. این گفتگوها دو هفته ادامه یافت. پیشنهاد سی و سه ماده‌ای دموکرات‌ها بسیار فراتر از چهارچوب اصول متمم قانون اساسی ایران بود. آن‌ها می‌خواستند که در همه امور ایالت، خودمختار باشند و دولت فقط در سیاست و مناسبات خارجی، حق دخالت داشته باشد.

در جریان گفتگوها، دولت پاره‌ای از درخواست‌های دموکرات‌ها، به ویژه برای اصلاحات ارضی و افزایش نیروی نظامی دموکرات‌ها در آذربایجان را پذیرفت و دموکرات‌ها نیز به گونه‌ای چشمگیر، مواضع پیشین‌شان را تعدیل کرده و درخواست‌هایشان را کمابیش، در چهارچوب قانون اساسی درآوردند. آن‌ها پذیرفتند که نام «مجلس ملی آذربایجان» را به «انجمن ایالتی آذربایجان»، «شورای وزیران» را به «شورای مدیران» و «وزرای محلی» را به «مدیران محلی دوایر دولتی» تغییر دهند. اما مسئله اصلاح ارضی و تجدیدنظر سازمان نظامی در ایالات به بن‌بست خورد و گفتگوها در ۲۳ اردی‌بهشت / ۱۳ مه به شکست انجامید.

به همین سبب، یک ماه بعد، در ۲۱ خرداد/ ۱۱ ژوئن، دولت هیئتی را به سرپرستی مظفر فیروز (معاون سیاسی نخست‌وزیر) برای ادامه گفتگوها به تبریز فرستاد. دو روز بعد، در تاریخ ۲۳ خرداد / ۱۳ ژوئن، مصالحه نهایی حاصل شد و در پی آن، قرارداد جدیدی بر پایه قرارداد سابق (در ماه گذشته)، به امضای پیشه‌وری و فیروز رسید. شب همان روز، مظفر فیروز در رادیو تبریز، نطقی ایراد کرد و امضای این موافقت‌نامه را به منزله یک پیروزی بزرگ و درخشان برای دولت و ملت ایران تبریک گفت.

ولی با شروع مذاکرات قوام و روسها در مسکو حامی خارجی فرقه دموکرات آذربایجان خود را کنار کشید و شاه به بهانه انجام انتخابات قشون نظامی وارد آذربایجان نموده و قتل عامی شروع شدکه کمتر خانواده ای از این قتل ها در امان ماند و عده زیادی تبعید شدند. کتابهای ترکی در آتش سوزانیده شدند و آذربایجان مغضوب مرکز گردید. این اولین بار نبود که آذربایجان قربانی سیاستهای جهانی شده بود چه در جنگ جهانی اول نیز رقابتهای روس و انگلیس و فرانسه با عثمانی و آلمان در آذربایجان فجایع خونین جیلولوق را سبب شده بود. که طی آن بالغ بر یکصد و پنجاه هزار نفر در آذربایجان کشته شدند.

آیا غرب آذربایجان دوباره مطمحی برای آمریکا و اسرائیل می باشد. سوالی است که فکر اهالی غرب آذربایجان را بخود مشغول کرده است.