آنا صحیفه کولت |
اورخون یازیتلاریندا «گؤز یاشی« و «ایسلاقلیق» آنلاملاریندا قوللانیلمیش.
دیوان لغات الترکده سؤزجویون « گؤز یاشی» ، «گؤیرتی» و «یاشیلیق» آنلاملاری داشیدیغی آچیقلانمیش.
ائلهجهده اسکیدن «ایل بیریمی ایله اؤلچولن، دوغوشدان بو یانا کئچن زامان (سن)» آنلامی دا داشیماقدادیر.
سؤزجویون آنلاملارینی سیرالایینجا:
- یاش: ایسلاق، نملی، سولو
- یاش: گؤیرتی
- یاش: یاشیللیق
- یاش: سن
- یاش: گؤزدن آخان سو، گؤز یاشی
بو آنلاملار آراسیندا بیر باغ اولماسی گرک دوشونولورسه، «قورو» سؤزجویونون قارشیتی اولان «سولو ، ایسلاق» تمل آنلام اولاراق گؤرونور.
«گؤیرتی و یاشیللیق» آنلاملاری ایله تمل آنلام آراسیندا ایلگی قورماق چوخ دا چتین اولماسا گرک. نئجهکی، گؤیرتی و یاشیللیق وارلیغینی ایسلاقلیقدان قازانیر و سویونو چکینجه قورو ، قورولوق و یوخ اولور.
سؤز وارلیغیمیزین «یاشاماق» و «یاشام» کیمی سؤزجوکلری ده بو قاورام و بو باغ تملینده یاش کؤکوندن تؤرنمیشدیر. ائلهجه ده یاشام رنگی اولان «یاشیل» دا «گؤیرتی» آنلامینداکی «یاش» سؤزجویوندن تؤرنمیشدیر.
«وار اولوشدان بویانا کئچن سوره/سن» آنلامینا گلینجه تورک میتولوژیسینی و اسکی اینانج - دوشونجهسینی ده قونونون بیر بویوتو اولاراق گؤره بیلیریک.
«یاش»، دوغوشدان بویانا یاشانان بیر سوره اولاراق «ایل» بیریمی ایله ساییلیر:
بیر یاش: بیر ایل کئچن سوره
بئش یاش: بئش ایل کئچن سوره و ...
باشقا دئییشله:
بیر یاش: بیر یاشلیق دؤنمی یاشانمیش سوره
بئش یاش: بئش یاشلیق دؤنمی یاشانمیش سوره و ....
دئمک بیر یاش(= بیر ایل)، بو یاشدان بیر سونراکی یاشادک کئچن سورهدیر. بئلهکی بیریسینه « نئچه یاشین وار؟» دئدییمیزده « نئچه یاش اولماق ، یاشلانماق دؤورو یاشادین؟ دئمیش اولوروق. «او، مندن اوچ یاش بؤیوکدور.» دئدیییمیزده «او، مندن اوچ یاشلیق دؤنمی آرتیق گؤرموش.» دئمیش اولوروق.
سورکلی یئنهلهنن بو یاش یاشاما، یاش گؤرمه دؤنملرینین توپلوسو یاشام قاورامینی اورتایا قویور.
بشیر احمداوو «یاز = ایلک باهار» سؤزجویونون بیر اؤنجهکی بیچیمی «یاش» اولدوغونو سؤیلهییر. ( Bəşir Əhmədov. Etimologia Lüğəti)
یوخاریدا دئدیگیمیزه باخدیقدا بو ادعا سیمئنتیک باخیمدان اولدوقجا ساغلام منطقه دایانمیش کیمی گؤرونور. ( سس بیلگیسی باخیمیندان دا آراشدیرماسی دا گرکیر.)
بو اوزدن یاش سؤزجویونون آنلاملاری لیستهسینه بیر آنلام داها اکلهمهمیز یئرسیز اولماز:
یاش: ایلک باهار
یعنی تورک ایل فصیللری بؤیله سیرالانیرمیش:
یاش، یای/یاز، گوز، قیش*
«گؤز یاشی» آنلامی ایسه، گئنیش بیر آنلامین دارالماسی سونوجو اورتایا چیخمیش!
یاش سؤزجویونون تمل آنلامی اولاراق یوخاریدا دئدیگیمیز « سولو، نملی، ایسلاق[نسنه]» آنلامینی دوشونهرک سودان باشقا داها بیر سوموت وارلیغین دا اورتادا اولماسی گرکیر؛
گؤیرتی سؤزجویونده اودوغو کیمی.
یاش: گؤیرتی( سولو اولان شئی، ایسلاق اولان نسنه)
بو نسنه «گؤز» اولمالی!
گؤز، ایسلاقدیر؛ سولودور؛ یاشدیر!
جهانگیر قیزیل اؤزن بو قونویا آیدینلیق گتیرهرک تورکجه یاش سؤزجویونون ایلک باشدا «گؤز» و «گؤر» آنلامیندا قوللانیلدیغینی و داها سونرا آنلام دارالماسینا اوغرایاراق سادجه گؤز یاشی آنلامیندا قوللانیلدیغینی سؤیلهییر. ( C.Kızılözen. Farsçads Türkçenin en eski izleri. Ankara. Akçağ. 2019: s.88)
یاش: گؤز
جهانگیر قیزیل اؤزنجه، تورکجه «یاش=گؤز» سؤزجویو «چئش/چئشم/ چشم» بیچیمینده اوستا دیلینه، اورادان دا فارسجایا کئچمیشدیر. (C. Kızılözen 2019: s.85-90)
*یای- یاز تورکجه آغیزلاریندا و چئشیدلی دؤنملرده ایکی فرقلی موسم آدی اولاراق قولانیلمیش. اؤرنهیین دیواندا ایل «یای، یاز، گوز، قیش»بؤلوملری ایله سیرالانارکن آزربایجاندا «یاز، یای، گوز، قیش» کیمی سیرالانیر.و ....
تاریخ
2020.01.27 / 15:29
|
مولف
منصور مظلومی
|