سوسیال شبکه‌لرده آذربایجان خالق جومهوریتینین بانیلرین‌دن اولموش محمد امین رسولزادنین گنج‌لیک شکلی یاییلیب و بو، بؤیوک ایزلییجی کوتله‌سی طرفین‌دن ماراقلا قارشیلانیب.

آخار. آذ-این «بیر شکلین تاریخچه‌سی» روبریکاسین‌دا تقدیم ائتدیی بودفعه‌کی فوتو ائله او شکیل‌دیر – گنج رسولزادنین عکسی…

زامان ۱۹۰۷-جی ایل. مکان باکی شهری… ۲۳ یاش‌لی محمد امین رسول‌زاده… جمهوریته ۱۱ ایل قالیب هله. باکی‌دا باشلاییب آنکارادا بیتن شرف‌لی یولون قاینار دؤنه‌ملری هله قاباقدیدیر. هله گؤزلرده کدر یوخ، اومید وار…

جمهوریت دؤورونون آراشدیریجی‌سی دیلقم احمد بیلدیریب کی، بو شکیل «نجات» جمعیتینین توپلو فوتوسون‌دان کسیلیب و تورال حسین طرفین‌دن پئشه‌کارجاسینا رنگلنیب…

«نجات» جمعیتی ۱۹۰۶-جی ایل مارتین ۹-دا باکی‌دا تاسیس اولونموشدو. ضیالیلارین، ائل‌جه ده زنگین ایش آداملارینین تشببوسو و مادی دستیی ایله یارادیلان قورومون مرام و مقصدی ایلک نؤوبه‌ده آزتعمیناتلی، ایمکان‌سیز اوشاقلارین تحصیل آلمالارینا یاردیم ائتمک ایدی.

محمد امین رسول‌زاده، محمدعلی بی سلیم‌بیوو، حسن بی آغایئو، قاسیم قاسیموو، عیسی بی آشوربیوو، علیمردان بی توپچوباشوو کیمی ضیالیلاری اطرافین‌دا جمع ائد‌ن جمعیتین تشببوسو و دستیی ایله ۱۹۰۶-۱۹۱۰-جو ایللرده گنجه‌ده «مدرسه روحانی»، لنکران‌دا «بهجت»، آغداش‌دا «دارولفه‌نن»، شاماخی‌دا آچیلان «اوخوت» آدلی مکتبلرین تدریس وسایتلری ایله تأمیناتی دایم دقت مرکزین‌ده ساخلانیلیب. جمعیتین نزدینده پئداقوژی ادبیات بؤلمه‌سی یارادیلاراق آذربایجان دیلینین اورفوگرافییاسینین حاضرلانماسی ایستیقامتین‌ده ایش آپاریلیب.

بؤیوکلر اوچون آخشام کورسلاری آچیلیب و اونون دا او دؤورده اهمیتی آز اولماییب. بونونلا باغلی ۱۹۰۷-جی ایلده جمعیتین ایللیک حساباتین‌دا بیلدیریلیردی کی، آخشام کورسلارینین ۳۰۰ نفردک دینلییجی‌سی اولوب. اوچ قروپ‌دا (بی‌سواد، آز ساوادلی و ساوادلی) فعالیت گؤستره‌ن کورسلاردا آذربایجان و روس دیللری ایله یاناشی، ریاضیات فنی ده تدریس ائدیلیب.

جمعیتین ۴-جو روس-تاتار مکتبین‌ده علی ترقولووون رهبرلیگی آلتین‌دا هفته‌ده بیر گون اولماقلا، اوچ ساعات‌لیق جمعه کورسلاری دا تشکیل اولونوب. «نجات»این خطی ایله آچیلان عمومی قیراعت‌خانا و کیتابخانالاردا همچینین گیگیئنا و مختلیف خسته‌لیکلر حاقین‌دا مهاظیره‌لر اوخونوب.

«نجات»این تشکیلات‌چی‌لیغی ایله ۱۹۰۶-جی ایل ۱۵-۱۸ آوگوست تاریخین‌ده باکی‌دا آذربایجان معلملرینین ایلک قورولتایی کئچیریلیب کی، بونون دا اؤلکه‌ده معاریف‌چی‌لیک حرکاتینین گئنیشلندیریلمه‌سین‌ده مهم رولو اولوب. بورادا بیر چوخ مسئله‌لرله یاناشی، زاقافقازییا معلملر سئمینارییاسی آذربایجان شعبه‌سینین معلملر سئمینارییاسینا چئوریلمه‌سی و اورادا آذربایجان دیلینین اساس فن کیمی تدریسی، مسلمان معلملری اوچون پئداقوژی کورسلارین تشکیل ائدیلمه‌سی طلبلری گون‌ده‌مه گتیریلیب.

میللی مدنیتین اینکیشافینی فعالیتینین پریوریتتلرین‌دن بیرینه چئویره‌ن جمعیتین نزدین‌ده تشکیل اولونان تئاتر بؤلمه‌سی حسین اربلینسکی، عباس میرزا شریف‌زاده، میرزاغا علیئو، صیدقی روح‌اللا کیمی دؤورون مشهور آکتیورلاری ایله یاناشی، صحنه صنعتینین بیر چوخ هوسکارلارینی اؤز اطرافین‌دا توپلاماغی باجاریب. ماراق‌لی مقاملاردان بیری ده الده ائدیله‌ن وسایتین احتیاج ایچریسین‌ده اوخویان شاگیردلر آراسین‌دا بؤلوشدورولمه‌سی ایدی.

تاغییئو تئاترین‌دا اوزییر بی حاجیبیلینین «لیلی و مجنون» اوپراسینین بو جمعیتین تشببوسو ایله (۱۹۰۸-جی ایل) گؤستریلیب. بونونلا دا مسلمان شرقین‌ده اوپرا صنعتینین اساسی قویولوب.

جمعیتین ۱۴ نفردن عبارت اولان قادینلار شوراسینین فعالیتی ده یادداشلاردا یاشاییر. سندلردن معلوم اولور کی، ۱۹۰۸-جی ایل اوکتیابر آیینین ۲۶-دا تانینمیش ضیالی قادینلار – حنیفه ملیکووا، روبابه قاسیمووا، خدیجه علیبیووا، امینه افندیئوا، شرقییه آخوندووا، سکینه آخوندووا، صبیره عبد الرحمانووا، سارا وزیروا، امینه تانری‌قولیئوا، خورشود وزیرووا، سلطنت امیرجانووا، رحیله هاجیبابابیووا، قریبسولتان خانلارووا و عایشه حاجی‌قاسیمووا «نجات» معاریف جمعیتینین قادین شعبه‌سینی آچماق باره‌ده قرار قبول ائدیبلر. شعبه‌نین قارشی‌سین‌دا دوران اساس وظیفه تحصیل آلماق ایسته‌یه‌ن مسلمان قیزلارا کؤمک ائتمک ایدی. جمعیتین عضوو خدیجه علیبیووا ایسه ۱۹۱۱-جی ایلده «ایشیق» آدلی قزئتین رداکتورو اولوب. آذربایجان قادینلارینین حیاتین‌دا، خئیرییه جمعیتلرینین ایشین‌ده یاخین‌دان ایشتیراک ائد‌ن «ایشیق» قزئتینین ایلک سایی ۱۹۱۱-جی ایل یانوارین ۲۲-ده چیخیب و ۱۹۱۲-جی ایلین سونونادک ۶۸ نمره‌سی بوراخیلیب.

اون ایل عرضین‌ده رسپوبلیکادا تحصیل و مدنیتین اینکیشافینا مهم تؤهفه‌لر وئره‌ن «نجات»این خطی ایله ۱۹۱۶-جی ایلده موختلیف یئرلرده آچیلان بیر و ایکی‌صینیفلی مکتبلرین سایی ۳۰-آ چاتمیشدی.

تأسف کی، ۱۹۱۷-جی ایلین اوکتیابر چئوریلیشی عرفه‌سین‌ده «نجات» جمعیتی فعالیتینی دایاندیرماغا مجبور اولوب.