کولت. آذ ناظیم حیکمت حاقین‌دا مارق‌لی فاکتلاری تقدیم ائدیر.

ناظیم حیکمت ۱۹۰۲-جی ایل یانوار آیینین ۱۵-ده تورکییه‌ده زادگان عائله‌سین‌ده آنادان اولوب. ۱۹۱۸-جی ایلده ایستانبول‌دا حربی دنیزچی‌لیک مکتبینه داخیل اولموش، تورکییه‌نین خاریجی موداخیله‌چیلر طرفین‌دن ایشغالی علیهینه شعر یازدیغی اوچون ۱۹۱۹-جو ایلده اورادان خاریج ائدیلمیش‌دیر. ۱۹۲۱-جی ایلده سووئت روسییاسینا گلمیش، موسکوادا شرق زحمتکئشلرینین کوممونیست اونیورسیتتین‌ده اوخوموشدور.

***

ناظیم حیکمتین آناسی جلیله خانیم رسمله مشغول ایدی. اونون دؤورون تانینمیش شاعری یاهیا کماللا سئوگی‌لی اولدوغونو بیله‌ن ناظیم حیکمت ائوده‌ن قاچاق دوشور و یاحیا کمالا بئله بیر مکتوب یازیر: «معلمیم اولاراق گیردیینیز ائوه آتام کیمی گیره بیلمزسینیز».

اونون قادینلارلا مناسیبتی چوخ مشهوردور. بیرینی دئیک... باجی‌سینین دول رفیقه‌سی پیرایه ایله ائولی ایدی، حبس‌دن مکتوبلاشیردیلار. گونلرین بیرین‌ده دایی‌سی قیزی مونور اونو زیارته گلیر و ناظیم قادینا عاشیق اولور. پیرایه‌نی ایسه آتیر...

ناظیم حیکمت حبس‌دن جانینی قورتاریر، لاکین تورک حکومتی شاعری عسگرلییه چاغیریر. بو چاغیریشین یاخشی اولمایاجاغینی قاباقجادان حس ائد‌ن شاعر مسکوایا قاچیر. مونوری و اوغلو محمئتی تورکییه‌ده تکباشینا قویور، اؤزو ایسه باشقا قادینلارا یئلکه‌ن آچیر.

***

او قادینلاردان بیری قالینا ایدی. ناظیمله خسته‌خانادا تانیش اولورلار. سونرا ایسه یاواش-یاواش بو عشق سولماغا باشلاییر. سن دئمه، «ماوی گؤزلو دئو» باشقا بیر قادینا عاشیق اولوبموش. بو وئرا تولیاکووا ایدی. قالینا حقیقتی اؤیره‌نه‌ن‌ده هئچ نه دئمیر و ناظیمین او قادینا گئتمیینی باغیشلاییر. سبب ایسه ناظیم حیکمتین وئرانی سئوه‌ن‌دن سونرا یاخشی شعیرلر یازماسیی‌دی.

وئرا تولیاکووانی سئومک شاعر اوچون آغیر ایدی. بون‌دان اول اینفارکت کئچیرمیش‌دی و بو هیجان اونو اؤلدوره بیلردی. حکیم «سئوس‌ن ۳ ایل، سئومه‌سه‌ن ۱۰ ایل یاشایاجاق‌سان» دئمیش‌دی. دوستلارینا بونو دانیشان‌دا مشهور «آلیخ روز» شعیرینین مؤلفی آندرئی ووزنئسئنسکی «نازیم، سئوه‌رک ۳ ایل یاشاماغی سئچ» دئمیش‌دی. و حقیقتا ده ناظیم حیکمت وئرا ایله بیرلیک‌ده ۳ ایل ۴ آی یاشادی.

آیریلیقلارینی اونلارلا شعیر حصر ائتدیی مونوورله محمت اونونلا گؤروشمک اوچون سوسیالیست شهری وارشاوایا گلیر، ناظیم بو گؤروشه گلسه اونلارین یانین‌دا قالمیر، اوغلونو دا، مونوری ده آتیب وئرانین یانینا قاییدیر. اوغلو بو حرکتی اونا عؤمور بویو باغیشلامیر.

قریبه فاکتلاردان بیری اودور کی، ناظیم حیکمتین حیاتین‌دا بؤیوک رول اوینامیش اوچ قادین – قالینا، وئرا و مونوور دفنی زامانی بیر آرایا گلمیش‌دیلر. اوچو ده یاناشی دوراراق ناظیمین قبرینه باخیب هزین-هزین آغلاییردیلار.

***

ایلک دفعه باکییا ۱۹۲۷-جی ایلده سلیمان روستمین دعوتی ایله گلیب.۱۹۵۱-جی ایلده‌ن موسکوادا دایمی یاشاماغا باشلایان‌دان سونرا تئز-تئز آذربایجانا، باکییا سفر ائتمه‌یه باشلاییر. او، باکی‌دا اولدوغو مدت‌ده مشهور موغه‌ننی بولبولون ایفاسین‌دا «کوروغ‌و»نو ایزله‌ییب، «یئددی گؤزل»دن زؤوق آلدیغینی یازیب، فیلارمونییادا خالق ماهنیلارینا، موغاملارینا قولاق آسدیغینی بیلدیریب. ان بیندیی مکلان ایسه موسیقی‌لی کومدییا تئاتری اولوب.

ناظیم حیکمت موسکوایا قایی‌دان‌دا دهشت‌لی حقیقتلرله راستلاشمیش‌دی. رئپرئ‌سییالار، قاداغالار و س. یازی‌چیلار اتفاقین‌دا شاعرین گلیشی ایله باغلی بؤیوک قوناق‌لیق تشکیل اولونموشدو. او زامان ناظیم حیکمت آیاغا دوروب رپر‌سییالاردان دانیشمیش و علاوه ائتمیش‌دی: «بوتون بونلاری یولداش ایستالینه دئیه‌جه‌م». همین آن یازیچیلار اتفاقینا اؤلو سوکوتو چؤکموش‌دو...

۲۸ ایل حبس جزاسی آلمیش، اونون ۱۲ ایلینی یاتمیشدی. دئییلنه گؤره، حبس‌ده سو ایشگه‌نجه‌سینه معروض قالمیش‌دی و بونا گؤره تراوما آلمیش‌دی. عؤمرونون سونونا قدر بد‌نینه سو وورمامیش، چیمه بیلممیشدی. بد‌نینی عطیرله تمیزلییردی.

موسکوایا ایکینجی سفر گلدیین‌ده پاسپورت پروبلئمی یاشامیشدی. اونو تروتسکی طرفداری اولدوغو اوچون تورکییه کوممونیست پارتییاسین‌دان اوزاقلاشدیرمیشدیلار. ناظیم حیکمت بو سبب‌دن دولایی اوزون مدت اس اس ار ای-ده پاسپورت‌سوز یاشامیشدی.

***

آتاتورکه عفو اولونماغی ایله باغلی مکتوب عونوانلاییر. همین واختلار پرزیدنت خسته یاتاغین‌دا اولدوغو اوچون مسئله‌نی کؤمک‌چی‌سینین حل ائتمه‌سینی تاپشیریر. آنجاق سونرا صحبت اؤز حلینی تاپمیر...

ناظیم هیکمت ۱۹۶۳-جو ایل ایونون ۳-ده موسکوادا وفات ائدیب. اؤلدویو گون الین‌ده اوخوجولارینین مکتوبلاری و سحر قزئتی اولوب. وئرا اونون قاپینین آغزین‌دا یئره ییخیلدیغینی گؤروب رفیقه‌سینه زنگ وورموش و نه ائدجیینی بیلمه‌ییب.