سون زامانلار اطرافین‌دا موذاکیره‌لر آپاریلان، عبادته آچیلیب-آچیلماماسی باره‌ده قرارین گؤزلندیی تورکییه‌نین، او جمله‌دن دونیانین ان قدیم تاریخی عابده‌لرین‌دن بیری ده آیاصوفیا موزئیی‌دیر.

آخار. آذ خبر وئریر کی، دونیا معمارلیق تاریخینین گونوموزدک گلن ان گؤرکملی عابده‌لرین‌دن اولان آیاصوفیا معمارلیغی، محتشم‌لیگی، اؤلچوسو و فونکسیوناللیغی ایله دونیا صنعت عالمین‌ده مهم یئر توتور.

آیاصوفیا شرقی روما ایمپراتورلوغو طرفین‌دن ایستانبول‌دا اینشا ائدیله‌ن ان بؤیوک معمارلیق عابده‌سی‌دیر. بو بینا عینی اراضی‌ده اوچ دفعه تیکیلیب. ایلک دفعه ایمپراتور کونستانتیوس طرفین‌دن ۳۶۰-جی ایلده بؤیوک کیلسه آدی ایله تیکیله‌ن و ۴۱۵-جی ایلده ایمپراتور ۲-جی تئودوز طرفین‌دن یئنی‌دن اینشا ائدیله‌ن آیاصوفیا (مقدس حیکمت) او زامانلار باش قال‌دیران خالق عصیانلاری نتیجه‌سین‌ده داغیدیلیب.

ایستانبولون مرکزی حیصه‌سین‌ده یئرلشه‌ن و دونیادا ان چوخ زیارت‌چی قبول ائد‌ن تیکیلیلردن اولان آیاصوفیانین گونوموزه‌دک گلن بیناسی ایسه ایمپئراتور ژوستینیانوسون گؤستریشی ایله اوچونجو دفعه دؤورون ایکی مشهور معماری آنتمیوس و ایسیدوروس طرفین‌دن یئنی‌دن تیکیلیب. بئش ایل اون آیا تامام‌لانان تیکینتی‌ده ۲۰۰ فهله ایشله‌ییب و بینا ۹۱۶-جی ایلده کیلسه اولاراق عبادته آچیلیب. تیکی‌لی ۱۴۵۳-جو ایلده فاتئه سلطان مئهمئد طرفین‌دن ایستانبولون فتحین‌دن سونرا مسجید کیمی فعالیت گؤستریب. بئله کی، شهرین فتحین‌دن درحال سونرا ایستانبول فاتحی آیاصوفیایا گله‌رک ایلک نامازینی محض بورادا قیلیب.

فتح‌دن درحال سونرا بینا ان یاخشی شکیل‌ده محکملندیریلیب و عثمانلی دؤورونون علاوه‌لری ایله مسجید اولاراق فعالیتینی داوام ائتدیریب. سونرالار یئنه ده عثمانلی ایمپئراتورلوغو دؤورونده بینانین اطرافین‌دا میناره‌لر، مدرسه‌لر، اورتا مکتب، فوواره‌لر و بیر سیرا دیگر تیکی‌لیلر اینشا ائدیلیب. عثمانلی سلطانی عبدولمجیدین امری ایله ۱۸۴۷-۱۸۴۹-جو ایللر آراسین‌دا ایسوئچره‌لی فوسساتی قارداشلاری طرفین‌دن آپاریلان تمیر ایشلری زامانی دؤورون ان مشهور خطاتلارین‌دان اولان کازاسکئر مصطفی عزت افندی طرفین‌دن آیاصوفیانین اساس قوببه‌سینین ۱۱،۳ مترلیک حیصه‌سین‌ده قرانی-کریمین نور سوره‌سینین ۳۵-جی آیه‌سی یازیلیب.

تیکینتی‌سین‌ده مرمر، داش و کرپیج‌دن ایستیفاده ائدیله‌ن بینانین گونبزینین اینشاسین‌دا زلزله‌لردن قوروماق مقصدیله رودوس تورپاقلاریندان خصوصی حاضرلانان یونگول و برک کرپیجلردن ایستیفاده ائدیلیب. تیکیلینین اساس خصوصیتلرین‌دن بیری اؤلچولرینین بیر کیلسه اوچون داها بؤیوک، مرکزی قوببه‌سینین ایسه داها هوندور اولماسی‌دیر.

تورکییه رسپوبلیکاسی قورولدوق‌دان سونرا، ۱۹۳۰-۱۹۳۵-جی ایللر آراسین‌دا برپا ایشلری سببی ایله موقتی اولاراق باغلانان آیاصوفیا ۱۹۳۴-جو ایل نویابرین ۲۴-ده تورک خالقینین اولو اؤندری مصطفی کمال آتاتورکون و اؤلکه‌نین ناظیرلر کابینتینین قراری ایله موزئیه چئوریلیب.

حاضردا بو قرارین لغوی و تیکیلینین یئنی‌دن مسجید اولاراق عبادته آچیلماسی ایله باغلی مذاکیره‌لر آپاریلیر. بونونلا علاقدار تورکییه‌نین دؤولت شوراسی طرفین‌دن محکمه پروسسی باشلادیلیب. بون‌دان سونرا آیاصوفیانین فعالیتینین مسجید و یا موزئی اولاراق داوام ائتدیریلجیی باره‌ده قرارین ۱۵ گون ایچین‌ده آچیقلاناجاغی گؤزلنیلیر.