«آرمئنیا آند آزئربایژان: آناتومی اوف آ ریوالری» ("ائرمنیستان و آذربایجان: رقابتین آناتومییاسی") کیتابینین مؤلفی لاورئنجئ بروئرس عالیم‌دیر.

۲۰ ایلده‌ن چوخ‌دور کی، قافقاز اوزره موناقیشه‌لری آراشدیریر. آدیچکیله‌ن کیتاب ائدینبورق اونیوئرسیتئتی طرفین‌دن نشر ائدیلیب. مؤلفین بون‌دان اوولکی کیتابی ایسه ائرمنیستان‌دا باش وئرمیش مخمری اینقیلابلا باغلی اولوب.

آبش-آ باغلی «Eurasianet.org» سایتی همین کیتابلا باغلی یازی حاضرلاییب. آذربایجان اوچون خصوصی هسساسلیغا مالیک اولان داغ‌لیق قاراباغ موناقیشه‌سینین اؤن پلانا چیخاریلدیغی همین یازینی دقتینیزه چات‌دیریریق.

پئشکار سیاست‌چیلر اوچون نظرده توتولموش سایت ائرمنیستان و آذربایجان آراسین‌دا مؤوجود اولان داوام‌لی رقابتین سببلرینی آچیقلاییر. هر ایکی طرفین بو چتین بیر رقابته سوروکله‌نمه‌یه محکوم اولدوغونو بیلدیریر.

مقاله‌ده دئییلیر کی، ۲۰۱۹-جو ایلده نشر اولونموش بو کیتاب کارنئقی بئینلخالق سوله فوندونون تحلیل‌چی‌سی، بریتانییالی ژورنالیست توماس دئ وااله‌ن ۲۰۰۳-جو ایلده نیو یورک‌دا چاپ اولونموش «قارا باغ: ائرمنیستان و آذربایجان سوله و ساواش یوللارین‌دا» کیتابی ایله موقایی‌سه اولونا بیلر. ژورنالیست توماس دئ واال‌دان فرق‌لی اولاراق لاورئنجئ بروئرس عالیم‌دیر و بون‌دان دوغان یاناشما هر ایکی کیتاب‌دا آیدین شکیل‌ده هیسس اولونور.

بوراداجا کیچیک بیر هاشییه چیخاراق قئید ائدک کی، توماس دئ واالین قاراباغ موناقیشه‌سی ایله باغلی یازیلاری ائرمه‌نیلر طرفین‌دن خوش قارشی‌لانمیر. آذربایجان‌دا ایسه اونا سیمپاتییا وار. لاورئنجئ بروئرسله باغلی وضعیت نئجه اولاجاق؟ ایندی‌دن نسه دئمک چتین‌دیر...

بروئرس ادعا ائدیر کی، ائرمنیستان-آذربایجان موناقیشه‌سینین آبخازییا و یا دنئستریانی کیمی پوستسووئت مکانینین موباهی‌سه‌لی اراضیلری ایله، ایسرایل و عرب دؤولتلری آراسین‌داکی قارشی‌دورما و یا هیندیستان و پاکیستان آراسین‌داکی اوزون مدت داوام ائد‌ن رقابتلرله موقایی‌سه ائتمک دوغرو اولمازدی. "دؤیوشه‌نلر آراسین‌دا گوج بالان‌سی، حربی قوه‌لرین میقیاسی و رئال داغیدیجی پوتئنسیالین دایانیق‌لیغی باخیمین‌دان ۱۹۹۰-جی ایلده‌ن باشلایان ائرمنیستان-آذربایجان موناقیشه‌سی آوراسییادا مؤوجود اولان دیگر موناقیشه‌لردن جدی شکیل‌ده فرق‌لنیر"، کیتابین مؤلفی یازیر.

صحبت هم ده اوندان گئدیر کی، عادته‌ن ایشغال ائد‌ن طرف ایشغال اولونان طرف‌دن گوج‌لو اولور. ائرمنیستان-آذربایجان موناقیشه‌سین‌ده ایسه وضعیت تام فرق‌لی‌دیر. دوستلاریمیز دا، دوشمه‌نلریمیز ده اعتراف ائدیر کی، آذربایجانین حربی گوجو ائرمنیستان‌دان موقایی‌سه اولونماز درجه‌ده اوستون‌دور. بو اوستونلوک اقتصادیات‌دا دا اؤزونو آچیق شکیل‌ده گؤستریر...

کیتاب‌دا دئییلیر کی، هر ایکی طرف "گئوسییاسی مدنیت" باخیمین‌دان دئمک اولار کی، عینی آرقومئنتلره سؤیکنیر. دؤولت سرحدلری بو ایکی خالقین "حقیقی" ائولری کیمی قبول اولونمور. ائرمه‌نیلر یاشادیقلاری بؤلگه‌نین بؤیوک بیر حیسه‌سینین تاریخاً اونلارا مخصوص اولدوغونو ادعا ائدیرلر. آذربایجان طرفی ایسه تورک کیملیینی قاباردیر. حاضردا ائرمنیستان کیمی تانینان اراضیلرین تاریخاً اونلارا مخصوص اولدوغونو وورغولاییر. بو کیمی دوشونجه‌لر ایسه ائرمنیستانلا آذربایجان آراسین‌داکی موناسیبتلره داها دا زیان وورور. قارشی‌لیق‌لی شکیل‌ده بیر-بیرینی اینکار ائد‌ن طرفلر دیگرینه داها آز یئر بوراخماغا چالیشیر.

آیدین‌دیر کی، صحبت «بؤیوک ائرمنیستان» و «بؤیوک آذربایجان» کیمی ادعالاردان گئدیر. کیتاب‌دا آذربایجانین ایران‌دا تورکلر یاشایان اراضیلره ده ادعالی اولدوغو بیلدیریلیر.

مؤلف یازیر کی، ائرمنیستانین اساس آرقومئنتی اودور کی، خالقلارین اؤز موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقو وار. آذربایجان ایسه بئینلخالق سوییه‌ده تانینان و اراضی بوتؤولویو کیمی تثبیت ائدیله‌ن حقوقا ایستیناد ائدیر... "نتیجه‌ده، آذربایجانین گئوسییاسی مدنیتی دوشمه‌نینین شیزوفرئنییاسینی منیمسمیش‌دیر"، دئیه بروئرس یازیر.

قئید اولونور کی، هر ایکی طرف‌دن قاچقین دوشه‌نلرین عمومی سایی ۱ میلیون نفردن چوخ‌دور. البته، آذربایجان طرفی اولاراق بو فیکیرله رازیلاشماق چتین‌دیر. ایلک باخیش‌دا تهلوکه‌سیز گؤرونه‌ن بو فیکیر رئال‌لیغی، یومشاق دئسک، عکس ائتدیرمیر.

بو موناقیشه‌ده خاریجی عامللرین ده جدی رول اوینادیغی وورغولانیر. آنجاق مقاله‌ده بو اؤن‌م‌لی مثلاًین اوستون‌دن سوکوتلا کئچیلیر. دوشونوره‌م کی، یالنیز بو کیتابی اوخودوق‌دان سونرا مؤلفین مؤوقئیی باره‌ده داها دقیق معلومات الده ائده بیلردیک. تأسف کی، حاضردا بو ایمکانا مالیک دئیی‌لیک. یالنیز رئسئنزییا کاراکتئرلی مقاله‌یه اساساً فیکیر یوروتمک زورونداییق.

مؤلف وورغولاییر کی، هم ائرمنیستان، هم ده آذربایجان بو موناقیشه‌دن «جانینی قورتاران» مسئله کیمی ایستیفاده ائدیر. تهلوکه‌سیزلیک نامینه دئموکراتییایا قوربان وئریلیر. ائرمنیستان و آذربایجان لیدئرلری رقیبلرین سیاسی آرئنایا چیخماسینا مانع اولماق اوچون قاراباغ موناقیشه‌سین‌دن ایستیفاده ائدیرلر. دی گل کی، کیفایت قدر آوتوریتار اولان رئژیملر قارشی‌لیق‌لی گذشتلره گئتمکله پروبلئمین چؤزولمه‌سین‌ده آوتوریتارلیق نوماییش ائتدیرمیرلر.

مؤلف داها سونرا یازیر کی، ایندی ائرمنیستان‌دا دئموکراتییایا حقیقی ادعاسی اولان بیر حکومت وار. آنجاق «مخمری اینقیلاب»دان سونرا اقتدارا گلنلر ده قاراباغ موناقیشه‌سینین حلین‌ده ائله بیر ایراده نوماییش ائتدیرمیرلر. ائرمنیستان‌دا مؤوجود اولان دئموکراتییا دا داغ‌لیق قاراباغ موناقیشه‌سینین حلینه یاناشمادا ائله بیر دییشیک‌لییه سبب اولماییب.

Musavat.com