گلن‌ ایلکی فوروم روسییانین هشترخان شهرین‌ده کئچیریله‌جک، بو حسابلا نؤوبه باکییا دا چاتاجاق.

آخار. آذ خبر وئریر کی، بو سؤزلر «اطلس» آراشدیرمالار مرکزی‌نین تحلیلین‌ده اؤز عکسینی تاپیب.

آنالیزده آوقوستون ۱۱-۱۲-ده تورکمنیستانین تورکمنباشی شهرین‌ده کئچیریله‌ن بیرینجی خزر اقتصادی فورومون‌داکی بیر سیرا واجیب مقاملارا دقت یئتیریلیب:

«فوروم‌دا ساحل اؤلکه‌لری خزر چرچیوه‌سین‌ده‌کی امکداش‌لیق ایمکانلارین‌دان دانیشدیلار، بعضی تکلیفلر سسلندی. دوغرودور، فوروم‌دا خصوصی سازیشلر ایمضالانمادی و سسلندی تکلیفلر ده هله نیت کاراکتری داشیییر. مثلاً، تورکمنیستان پرزیدنتی قوربانقولو بردی محمدوو خزر رگیونال لوگیستیکا مرکزی‌نین یارادیلماسی تکلیفی ایله چیخیش ائتدی، خزریانی دؤولتلرین اؤز آرالارین‌دا یاخشی نقلیات علاقه‌سی سیستمی یاراتمالی اولدوغونو وورغولادی. اونون سؤزلرینه گؤره، رئگیون اؤلکه‌لری معاصر لیمان اینفراستروکتورو قورمالی، افئکتیو لوگیستیکانی تامین ائتمه‌لی و نقلیات ساحه‌سین‌ده امکداش‌لیق پلانی اوزرین‌ده داها آکتیو چالیشمالیدیرلار.

بو ایش اونسوز دا گئدیر. مثلاً آذربایجان و قازاخیستان خزر ساحلین‌ده یئنی لیمانلاری محض اونا گؤره تیکیبلر کی، خزر اوزرین‌دن نقلیات داشیمالاری آرتسین. اصلین‌ده رگیونال لاییحه‌لره تورکمنیستانین اؤزونون قوشولماسینا احتیاج وار. تورکمنیستان پرزیدنتی‌نین لوگیستیک مرکز تکلیفی‌نین ایسه رئاللاشماسی پروبلئماتیک‌دیر. چونکی خزرساحیلی اؤلکه‌لر ایستاتوس مسئله‌سین‌ده راضی‌لیغا گلسه‌لر ده، رئگیونال لاییحه‌لرده اورتاق باخیشا مالیک دئییللر».

تحلیل‌ده خزرساحیلی اؤلکه‌لرین رئگیونال لاییحه‌لرده اورتاق مؤقعیه مالیک اولماماسی‌نین سببی ده آچیقلانیب:

«چونکی اورتادا فرق‌لی رئگیونال لاییحه‌لر وار. مثلاً، موسکوا چین ماللارینین روسییا اوزرین‌دن آوروپایا داشینماسینی ایستیرکن، باکی چین و مرکزی آسییا ماللاری‌نین الت لیمانی و باکی-تیفلیس-قارس اوزرین‌دن آوروپا بازارلارینا داشینماسینی ایستییر. آذربایجان روسییا و ایرانلا شیمال-جنوب نقلیات دهلیزی‌نین ایستیفاده‌سین‌ده ماراقلیدیر. بو ایسه باشقا رئگیونال لاییحه‌دیر. باشقا سؤزله، آذربایجان هامی ایله بیر یئرده امکداش‌لیق ائتمک‌دن‌سه، ایکی‌طرف‌لی و یا مومکون اولدوغو حال‌دا قروپلار حالین‌دا امکداشلیغا اوستونلوک وئریر.

ائله تورکمنیستان‌داکی فوروم‌دا چیخیش ائد‌ن باش ناظر نووروز محمدوو آذربایجانلا تورکمنیستان آراسین‌دا علاقه‌لرین مؤحکمله‌نمه‌سی‌نین واجیب اولدوغونو بیلدیردی. ایکی اؤلکه آراسین‌دا حلینی گؤزله‌یه‌ن ان آزی ایکی مسئله - خزرین دیبی‌نین بؤلوشدورولمه‌سی و «کپز» یاتاغی‌نین ایستیفاده‌سی‌نین حلی قالیر».

آنالیزده روسییا و ایرانین پارلامنتلرینین خزرین ایستاتوسونو معین‌لشدیرن کونونسییانی نه زامان راتیفیکاسییا ائد‌ه‌جکلرین‌دن ده بحث ائدیلیب:

«روسییانین باش ناظری یاخینلاردا کونونسییانی راتیفیکاسییا ائد‌ه‌جکلرینی وعده ائتدی. عینی وعده‌نین تورکمنیستان‌دا ایران طرف‌دن سسلندیریلمه‌سینه دایر معلومات یوخ‌دور.

آذربایجان پارلامئنتی «خزر دنیزینین حقوقی ایستاتوسو حاقین‌دا» کونون‌سییانی فئورال آیین‌دا تصدیق ائدیب. روسییا دا سندی تصدیق ائدرسه، یئرده ایران قالاجاق. بو اؤلکه‌نین خاریجی ایشلر ناظری محمد جاواد ظریف ایول آیی‌نین سونونا وئردیی آچیقلامادا دئمیشدی کی، لازیمی پروسه‌دوردان سونرا کونونسییا تصدیق اوچون پارلامئنته گؤندریله‌جک.

گؤرونور، ایرانین عالی دینی لیدری ایله میللی تهلوکه‌سیزلیک شوراسی‌نین راتیفیکاسییا اوچون راضی‌لیقلاری لازیم‌دیر».

مرکزین تحلیلین‌ده ایران پارلامنتی‌نین راتیفیکاسییاسی‌نین گئجیکمه‌سین‌دن ایران رژیمینه مخالیف اولان قوه‌لرین ایستیفاده ائتمه‌یه چالیشدیغی بیلدیریلیب:

«۱۹۷۹-جو ایل اینقیلابین‌دان سونرا آتاسییلا اؤلکه‌دن قاچان محمد رضا پهلوی‌نین اوغلو موهاجیرت‌ده یاشادیغی آمریکادان تهرانین خزرین حاضیرکی شکیل‌ده بؤلوشدورولمه‌سینه اعتراض ائدیب. گویا آتاسی‌نین واختین‌دا ایرانین خزرده‌کی پایی داها چوخ ایدی، ایندی آزالدی. پهلوی بونو دئیرکه‌ن سسری آدلی دؤولتین وار اولمادیغینی و خزر ساحلین‌ده یئنی اؤلکه‌لرین مؤوجودلوغونو اونودوب. پهلوی «ایرانین پایی خزرده آزالدی» دئیرکن اومید ائدیر کی، اونون بیر قروپ طرفداری تهران‌دا فعاللاشا بیلر. اونون بوتون آچیقلامالاری عائله حاکمیتی‌نین ایرانا گئری دؤنوشو اومیدلرینه حسابلانیب.

کونوئنسییانین ایمضالانماسی و راتیفیکاسییاسی ایندیکی شرایط‌ده بیرینجی نؤوبه‌ده ایرانین ماراقلارینا خیدمت ائدیر. ایرانی آبش سانک‌سییالارین‌دان قورتارا بیله‌جک قونشو اؤلکه‌لرله ایکی‌طرف‌لی و رئگیونال امکداش‌لیغی گئنیشله‌ندیرمه‌سی‌دیر. ایران‌داکی حاکمیت ۲۲ ایل دانیشیقلاری اوزاتدیق‌دان سونرا خزرین ایستاتوسویلا باغلی کونونسییانی محض اؤتن ایل اونا گؤره ایمضالادی کی، آغ ائو آدمینیستراسییاسی‌نین یئنی سانکسییالاری فونون‌دا قونشو اؤلکه‌لرله امکداشلیغا احتیاجی وار ایدی».