بشریت تاریخینه نظر سالدیقدا اونون ساواشسیز، فلاکتسیز، اضطراب‌سیز گونلرینین سایینین حیرت‌آمیز درجه‌ده آز اولدوغونو گؤروروک. بیرلشمیش ملتلر تشکیلاتی-نین ایستاتیستیکاسینا گؤره، یالنیز ۲۰-جی عصرده باش وئرمیش محاربه‌لرده ۱۰۰ میلیوندان آرتیق انسان هلاک اولوب. ائله یاشادیغیمیز ۲۱-جی عصرین ده بیرجه گونو بئله ساواشسیز اؤتوشمه‌ییب. بو محاربه‌لرین ایچینده اؤز غدارلیغی و انسانلیغا سیغمایان عمللری ایله فرقلنه‌ن ائله جنایت آکتلاری وار کی، اونلارا هئچ زمان و هئچ جور حاق قازاندیرماق ممکون دئییل. ۱۹۹۲-جی ایلین ۲۶ فورالیندا آذربایجانین قاراباغ رگیونوندا یئرلشه‌ن خوجالی شهرینده تؤردیلمیش کوتلوی قتل‌عام دا محض همین جنایت آکتلاریندان بیریدیر. خوجالی سویقیریمی قاراباغ محاربه‌سینین ان قانلی صفحه‌لریندن بیریدیر.
سووئت دؤورونون سون ۱۰ ایللیینده، اؤلکه‌ده باش وئرن قاریشیقلیقدان استفاده ائد‌ن ارمنیلر چؤکمکده اولان ایمپرییا مرکزینین کمکی ایله یئنی‌دن ارمنیستاندا ائتنیک تمیزلمه سیاستی آپارماقلا اؤزلرینین «بؤیوک ارمنیستان» خولیاسینی گئرچکلشدیرمک فکرینه دوشموشدولر. ۱۹۸۸-جی ایلده هله ده ارمنیستان اراضی‌سینده یاشایان ۳۰۰ میندن چوخ آذربایجانلی سلاح گوجونه ارمنیستان‌دان قوولدو. ارمنیستان اراضی‌سینده آذربایجان‌لیلارین یاشادیقلاری بوتون اراضیلری ائتنیک تمیزلمه‌یه معروض قویدوقدان سونرا داها دا هوسلنه‌ن ارمنیلر آذربایجانین کئچمیش داغلیق قاراباغ ولایتینین ارمنیستانا بیرلشدیریلمه‌سینی طلب ائتمه‌یه باشلادیلار.
۱۹۹۱-جی ایلین ۱۸ اوکتیابریندا آذربایجان مستقللیک آکتینی قبول ائتمکله ۷۰ ایللیک سووئت اسارتینه سون قویدو. آذربایجان ایکینجی دفعه اؤز دولت مستقللیینی برپا ائتدی و درحال دنیانین مترقی اؤلکه‌لری ایله تاریخی سیاسی-اقتصادی علاقه‌لرینی برپا ائتمه‌یه باشلادی. باش وئرنلر اصلینده ایمپرییا مرکزی اوچون بوتون قفقازین ایتیریلمه‌سی دئمک ایدی. بونا یول وئرمه‌مکده اسرارلی اولان ایمپرییا مرکزی ارمنیستانین اؤلکه‌میزه قارشی اشغالچی‌لیق سیاستینه دستک وئرمک یولونو توتدو.
۱۹۹۲-جی ایلین فورال آیینین ۲۵-دن ۲۶-نا کئچه‌ن گئجه بیرلشمیش روس-ارمنی سلاح‌لی قوه‌لری خوجالییا هجوم ائد‌رک خوجالی سویقیریمینی تؤرتدی. سویوق فورال گئجه‌سینده ۶۳-او اوشاق، ۱۰۶-سی قادین، ۷۰-ی قوجا اولماقلا – ۶۱۳ نفر خوجالی ساکنی قتله یئتیریلدی، ۸ عائله تمامیله محو ائدیلدی، ۱۲۷۵ نفر اسیر گؤتورولدو، ۱۵۰ نفر ایسه ایتکین دوشدو. اؤلدوروله‌ن اوشاقلارین، قوجالارین، قادینلارین جسدلری تانینماز حالا سالینمیشدی. خوجالینین محاصره‌یه آلیناراق ملکی اهالینین شهری ترک ائتمه‌سینه امکان وئریلمه‌مه‌سی ارمنیلرین سویقیریمی تؤرتدیینی ثبوت ائدیر. بو سویقیریمی آکتی تکجه آذربایجانلیلارا قارشی دئییل، بوتؤولوکده انسانلیغا، بشریته، بین‌الخالق صلحه قارشی تؤردیلمیش ان آغیر جنایت ایدی. خوجالی فاجعه‌سی یالنیز آذربایجانی یوخ، دنیانین بوتون اؤلکهلرینده بو فاجعه‌دن خبر توتان بوتون انسانلاری سارسیتمیشدی.
اصلینده، خوجالی قتل‌عامی اوندان ایکی ایل اول سووئت ایمپرییاسی طرفیندن باکی‌دا تؤردیلمیش قانلی ۲۰ یانوار فاجعه‌سینین داوامی ایدی. قفقازین ایتیریلمه‌سینی هئچ جور قبول ائده بیلمه‌یه‌ن روس ایمپرییاسی قاراباغین اشغالینا گؤستردیی هم معنوی، هم ده حربی –سیاسی دستکله یئنیجه مستقللیینی برپا ائتمیش آذربایجانا اؤز گوجونو نمایش ائتدیریردی. ۱۹۹۴-جو ایلده یارادیلمیش آوروپا تهلوکه‌سیزلیک تشکیلاتی-نین مینسک گروپو بو مناقشه‌نی صلح یولو ایله حل ائتمک میسیاسینی اؤز اوزرینه گؤتوردو. او ایللرده آذربایجان عدالتین برپا اولونماسی، اؤلکه‌نین ۲۰%-ا یاخین اشغال اولونموش اراضیلرینین آزاد ائدیلمه‌سی و بیر میلیوندان چوخ قاچقین و مجبوری کؤچکونلرین اؤز یوردلارینا قایتاریلماسی اوچون دنیا خالقلارینین و دولتلرینین، ائلجه ده بین‌الخالق قوروملارین – بیرلشمیش ملتلر تشکیلاتی-نین، آوروپا بیرلیینین، آوروپا تهلوکه‌سیزلیک تشکیلاتی-نین مینسک گروپونون عدالتلی مناسبتینه امید بسلییردی. لاکن دنیانین ان بؤیوک گوج مرکزلری حساب اولونان آمریکا، فرانسا و روسیانین هم‌صدرلیک ائتدیی مینسک گروپو ۳۰ ایله یاخین مدت عرضینده آذربایجان تورپاقلارینین ارمنی اشغالیندان آزاد اولونماسی اوچون هئچ بیر عملی آددیم آتمادی. بو اونو گؤستریر کی، معاصر دنیا سیاستینده گلوبال گوجلرین و اونلارا خدمت ائد‌ن آیری-آیری دایره‌لرین ماراقلاری بین‌الخالق عدالت و بین‌الخالق حقوق نرمالاریندان اوستون توتولور.
بو حقیقتی درک ائد‌ن آذربایجان خالقی نه‌یین باهاسینا اولورسا اولسون خوجالی قاتللرینی جزالاندیرماق و اشغالا سون قویماق مقصدی اطرافیندا بیر یومروق کیمی بیرلشدی. بین‌الخالق تشکیلاتلارین، ارمنیستانین اشغالچی‌لیق سیاستینی گیزلی شکلده دستکله‌یه‌ن بیر سیرا دولتلرین تضییقلرینه و تهدیدلرینه باخمایاراق دمیر یومروق قاراباغیمیزدا کؤک سالمیش شر یوواسینین باشینا ائندیریلدی. ۲۰۲۰-جی ایلین ۴۴ گونلوک وطن محاربه‌سی ارمنی اشغالینا بیردفعه‌لیک سون قویدو. ۲۰۲۰-جی ایل وطن محاربه‌سینده آذربایجان اردوسو عالی باش کماندان ایلهام علیئوین رهبرلیی ایله خوجالی فاجعه‌سی قربانلارینین قصاصینی آلدی، شهیدلریمیزین قانی یئرده قالمادی. خوجالی شهری ۲۰۲۳-جو ایل سنتیابرین ۱۹-۲۰-ده آذربایجان اردوسونون قاراباغ‌دا کئچیردیی لوکال کاراکترلی آنتی‌ترور تدبیرلری نتیجه‌سینده سپارات‌چیلاردان تمیزلندی. آذربایجان رسپوبلیکاسینین پرزیدنتی ایلهام علیئو ۲۰۲۳-جو ایل اوکتیابرین ۱۵-ده خوجالی شهرینده آذربایجان رسپوبلیکاسینین دولت بایراغینی اوجالتدی. بو گون قاراباغین و شرقی زنگزورون بوتون اراضی‌سینده آذربایجان بایراغی غرورلا دالغالانماقدادیر.
بو گون خوجالی سویقیریمینین ایلدؤنومودور. دوغرودور، خالقیمیز بو تاریخین کدرینی یاشاماقلا برابر هم ده آلینمیش قصاصین غرورونو یاشاییر. اما خوجالی‌دا وحشی‌لیکله قتله یئتیریلمیش سویداشلاریمیزین قصاصی آلینمیش اولسا دا تاریخیمیزین بو فاجعه‌لی صفحه‌سینی بیر آن بئله اونوتماق اولماز.
محض بونا گؤره هله ۱۹۹۴-جو ایل فورالین ۲۴-ده حیدر علیئوین تشببوسو ایله ملی مجلس «خوجالی سویقیریمی گونو حاقیندا» قرار قبول ائدیلمیشدی. پرزیدنت حیدر علیئوین ۲۵ فورال ۱۹۹۷-جی ایل تاریخلی سرانجامی ایله خوجالی سویقیریمی قربانلارینین خاطره‌سی هر ایل فورال آیینین ۲۶-سی ساعت ۱۷:۰۰-دا بوتون اؤلکه اراضی‌سینده کئچیریله‌ن سکوت دقیقه‌سی ایله یاد ائدیلیر. هر ایل خوجالی سویقیریمینین ایلدؤنومو ایله علاقه‌دار مینلرله انسانین اشتراکی ایله «آنا هارایی» عابده‌سی اؤنونده آنیم مراسمی کئچیریلیر. خوجالی فاجعه‌سینین قربانلارینی یاد ائدرکه‌ن پرزیدنت ایلهام علیئو بو حادثه‌نی بئله سجیه‌لندیرمیشدی: «خوجالی فاجعه‌سی ایکی یوز ایلدن چوخ مدتده ارمنی ملت‌چیلرینین خالقیمیزا قارشی آپاردیغی سویقیریمی سیاستینین قانلی صفحه‌سیدیر».
بونا گؤره ده ارمنی اشغالی و خوجالی فاجعه‌سی ایله باغلی آذربایجان حقیقتلرینین دنیا اجتماعیتینه چاتدیریلماسی بو گون ده داوام ائتدیریلیر. بو فاجعه‌نین گئنیش مقیاسدا تانیدیلماسی اوچون حیدر علیئو فوندونون ویتسئ-پرزیدنتی لیلا علیئوانین تشببوسو ایله ۲۰۰۸-جی ایلدن اعتباراً دنیانین یوزدن آرتیق اؤلکه‌سینده «خوجالییا عدالت» بین‌الخالق کامپانییاسی حیاتا کئچیریلیر. کامپانییا چرچیوه‌سینده دنیانین بیر چوخ اؤلکهلرینده خوجالی فاجعه‌سینه حصر اولونموش تدبیرلرین تشکیل اولونماسی، ۳۰ ایل عرضینده ارمنیستان طرفیندن آذربایجانا قارشی یورودولموش اشغالچی‌لیق سیاستی حاقیندا اصل حقیقتلر بین‌الخالق اجتماعیته چاتدیریلیر. بو گونه‌دک ۱۰۰ مینلرله شخص و ۱۱۵ تشکیلات کامپانییانین فعالیتینی دستکله‌ییب. سوسیال شبکه‌لرده تشویقات، سرگیلر، توپلانتیلار، مسابقه‌لر، کنفرانسلار، سمینارلار و دیگر تدبیرلر تشکیل ائدیلیر. کامپانییانین خوجالی فاجعه‌سینی سویقیریم آکتی و انسانلیغا قارشی جنایت کیمی تانیماق طلبینی ایر‌لی سورن مراجعتینی آرتیق بوتون دنیادا اون مینلرله انسان امضالاییب.
خوجالی فاجعه‌سینین سویقیریمی و یا انسانلیغا قارشی جنایت کیمی تانینماسی حاقیندا بیر چوخ اؤلکه‌لرده پارلامنت آکتلاری قبول اولونوب. بوسنیا و هرزگوینا، کولومبیا، چخ رسپوبلیکاسی، هوندوراس، ایوردانییا، مکسیکا، پاکیستان، پاناما، پرو، سودان، جیبوتی، گواتمالا، پاراگوای، اسلوانیا، شوتلاندیا، ایندونزیا و افغانستانین قانونوئریجی ارگانلاری طرفیندن موافق پارلامنت قطعنامه‌لری قبول ائدیلیب. خوجالی سویقیریمی آمریکا-نین ۳۰-دان چوخ ایشتاتینین قانونوئریجیلیک قوروملاری و گوبرناتور بیاناتلاری سویه‌سینده تانینیب. آوروپا انسان حقوقلاری محکمه‌سی ۲۲ آپرل ۲۰۱۰-جو ایل تاریخلی قراریندا خوجالینین آذربایجانلیلاردان عبارت ملکی اهالی‌سینین قیریلماسینی «محاربه جنایتلری و یا انسانلیغا قارشی جنایتلر کیمی قیمتلندیریله بیله‌ن خصوصیله آغیر عمللر» کیمی معین ائدیب. باشلیجاسی اودور کی، تورپاقلاریمیز اشغالدان آزاد ائدیلیب، بوتون اراضیلریمیز اوزرینده سووئرنلییمیز تامین اولونوب. لاکن خوجالی فاجعه‌سی یادداشلاردان سیلینمه‌ییب و بو فاجعه هئچ واخت اونودولمایاجاق. چونکی بو بیزیم تاریخیمیزین قان یادداشیدیر.
الله بوتون شهیدلریمیزه رحمت ائلسین!
جاوانشیر فیضیئو
آذربایجان رسپوبلیکاسی ملی مجلسینین ملت‌وکیلی
