آنا صحیفه کولت |
- بیر چوخ تاریخی شخصیتلر کیمی شاه ختای حاقیندا دا تاریخی منبعلرله یاناشی شیفاهی احوالاتلار دولانماقدادیر. یوز ایللرله یادداشلاردا یاشایان بو اهوالاتلارین بیر چوخو گئرچک فاکتلارا دایانیر، بیر چوخونون ایسه حقیقت اولوب-اولمادیغی دقیق بیلینمیر. نظره آلساق کی، ختایی هم ده شاعر ایدی، ادبیاتا، او جملهدن شیفاهی خالق یارادیجیلیغینا بیر کؤینک یاخین ایدی.
۱-جی- چوخو مشهور «شاه ایسماییل» داستانینین اونا عایید اولدوغونو دوشونور. هالبوکی داستانین شاه ایسماییل ختای ایله یاخیندان-اوزاقدان علاقهسی یوخدور.
- آشیق قوربانی ایله دوست اولدوغو دئییلیر. قوربانی زامانیندا اؤزوندن خئیلی جاوان اولان شاه ختاینین ساراییندا کئچیریلهن شئیر مجلیسلرینه گئدیر، اونو اؤزونون مورشیدی ساییرمیش. بعضی منبعلره گؤره، قوربانی مشهور «اولا» ردیفلی دیوانیسینی شاه ایسماییلا یازیب. او، سارایا شاهین گؤروشه گلیر، لاکین قفیل اؤلدویونون شاهیدی اولور. دیوانیده او آنلاری عکس ائدن بئله میصراعلار وار:
گلمیش ایدیم مورشیدیمه، دردیمه دوا قیلا
نه بیلیدیم من گلینسه خاک ایله یئکسان اولا...
- چالدیران دؤیوشونده شاه ایسماییلین خانیمی تاجلی بییمین سلطان سلیمین آداملارینا اسیر دوشدویو دئییلیر. تاجلی بییم اوستوندهکی زینت اشیالارینی عسگرلره وئرهرک، قاچیر، لاکین اونون عاقیبتی بیلینمیر. شاه ایسماییل بوندان سونرا ختا ائدن آنلامینا گلن ختایی تخللصونو گؤتورور و عمرونون آخیریناجان گولمور. بوندان سونرا یازدیغی شعیرلرین ده مزمونو دییشیر، داها کدرلی و بدبین اولور.
- یقین بو مشهور میصراعلار دا او دؤولرده قلهمه آلینیب:
ختایی ایشین دوشر
گلیب-گئدیشین دوشر
دیشلهمه چی لوغمانی
یئرینه دیشین دوشر
- ۱۵ یاشیندا باکینی، تبریزی آلیب اؤزونو شاه اعلان ائدن، سونرالار دا چوخلو قانلی دؤیوشلر آپاران، گئنیش اراضیلر توتان ختایی یازیردی:
یول داشینی یول قوشونا
آتما، قارداش، کرم ائیله...
عمل و سؤز آراسینداکی ضدیت بئله بیر فیکرین یارانماسینا اساس وئریر کی، شاهین تسوووف مزمونلو شئیرلرینی اونون موریدلریندن هانسیسا یازیب. آنجاق بو فیکیر تصدیقینی تاپماییب و احتیمال اولاراق قالیب.
- سلطان سلیمین قوشونونا گیزلین هوجوم تکلیفینه «من کاروان باسان قولدور دئییلهم!» دئیه جواب وئرهن شاه ختایی عثمانلی اوردوسونون آوروپادان آلدیغی توپلاردان ایستیفاده ائدرک اونا آتش آچماسینی نامردلیک کیمی قبول ائتدی. او، فئودال دؤورون قایدالارینا اویغون اولاراق «کیشی کیمی دؤیوشمک» ایستییردی. دئییلنه گؤره، عثمانلی پهلوانینین تکبتک دؤیوش تکلیفینی قبول ائدیر و اونو قیلینجلا ایکی یئره بؤلور. سونرا توپلا آتش آچیرلار، آتی اؤلور، اؤزو یارالانیر، یارالی-یارالی توپون اوستونه هوجوم چکیر، قیلینجینی تونج لولهیه نئجه چالیرسا، یارییاجان توپا یئریگیر...
- شاه ختاینین قیلینجی ایله باغلی باشقا بیر روایت ده دولاشیر. سلطان سلیم مکتوب یازیب او قیلینجی ایستییر، شاه ایسماییل گؤندریر. ایکینجی مکتوبدا بیلدیریلیر کی، بو، همین قیلینج دئییل، عینی توپا ووردوق، کسمهدی. ختاینین جوابی چوخ پوئتیک آلینیر: «قیلینج همین قیلینجدی، قول همین قول دئییل»
- باشقا بیر روایته گؤره، چالدیراندا دؤیوشهن ختاینین اؤزو یوخ، اوخشاری اولوب. شرقده ده، غربده ده بوتون دؤورلرده حکمدارلارین اوخشاری وارمیش. اونا گؤره شاه ختاینین ده بئله بیر آدام ساخلادیغی احتیمال اولونور.
- لاکین شاه ایسماییلین ایگیدلیینی اونو سئوهنلر ده، سئومهیهنلر ده اعتراف ائدیب. او، ایگیدلیگی ایله باغلی احوالاتلارین، دئمک اولار هامیسیندا، هم ده حاضیرجاواب، ایستعدادلی اینسان کیمی گؤرونور.
- شاه ایسماییل دربند شهریندن ایران کؤرفزینه قدر بؤیوک بیر ایمپئرییا قورموشدو و او ایمپئرییانین دیلی آذربایجان دیلی ایدی.
تاریخ
2019.08.19 / 18:12
|
مولف
Axar.az
|