آذربایجان خالق جمهوریتینین باش ناظری نصیب بی یوسیفبیلینین اوغلو، عمرو مشققت لرده کئچه‌ن، "آذربایجان" دئیه‌رک تورکییه‌ده ابدیته قوووشان نیازی یوسیف بی لینین مهاجیرت مطبوعاتین‌دا خیلی مقاله‌لری، پوبلیسیستیک یازیلاری درج اولونوب. ۱۹۵۲-جی ایلده آنکارادا یارادیلان "آذربایجان میللیت‌چیلر درنیی"نین قوروجولارین‌دان اولان، سووئت رئژیمینه قارشی مباریزه‌دن چکینمه‌ین نصیب بی یوسیفبی‌لی موختلیف درگیلرده آذربایجانین مستقیل لیینین برپاسی یولون‌دا ایدئولوژی ساواش آپاریردی. او، مقاله‌لرینین اکثرین‌ده ایستیقلال ساواشینا توخونور، میللی همرای‌لیک و بیرلیک ایدئیاسینی مدافعه ائدیردی.

آخار. آذ خبر وئریر کی. بو سؤزلری شرق. آذ قزئتینین باش رئداکتورو آکیف آشیرلی قلمه آلیب. او بیلدیریب کی، سؤزوگئدن مقاله ۱۹۵۷-جی ایلین مایین‌دا "مجاهید" درگی‌سین‌ده ایشیق اوزو گؤروب: "۱۹۲۰-جی ایلین ۲۸ آپرل ایشغالی جمهوریتین باش ناظرینین کؤرپه اؤولادینین یادداشین‌دا باخ بئله‌جه قالیب".

آکیف آشیرلینین یاییملادیغی سؤزوگئدن مقاله‌نی تقدیم ائدیریک:

مونحن‌ده چاپ اولونان و مهاجرت تاریخیمیزین ایندییه قدر چیخان نمونه‌لرینین ان موکه‌ممه‌لی "درگی"نین بیزه گؤندریلمه‌یه‌ن، اما سونرا اوخودوغوموز ۴-جو سایین‌داکی میرزبالا بیین (میرزبالا محمدزاده - آ. آ.) ادبی بیر اوسلوب‌دا، فاکتلارا سؤیکه‌نه‌ن یازی‌سینی اوخودوق‌دان سونرا، ۳۶ ایل اؤنجه باش وئره‌ن و بو گون ده اوزرین‌دن سیس-دومان چکیلمه‌یه‌ن ۲۷ آپرئلله باغلی بیر اولایی خاطیرلادیم.

۱۹۱۸-جی ایلین آپرل آیی او ایل ایلیق بیر هاوا و پارلاق بیر گونشله باشلادی، بیزیم اوچون مسعود قیش گونلرینی گئری‌ده قویموشدو. باکی شهری او گونلرده قئیری-عادی حادثه‌لرین ایچری‌سین‌ده چیرپینیردی، خالقین بؤیوک اکثریتی کوچه‌لره آخیشیردی، هر کس هیجان ایچین‌ده، کوریئرلر ایسه بیر-بیرینی اوز ائتمک‌ده ایدی. موباحثه‌لری بیتیب-توکه‌نمه‌یه‌ن پارلامئنتیمیزده‌کی گرگین‌لیکلر سببین‌دن بؤیوکلریمیزین اوزونو گؤروب، اونلاری قوجاقلاماق ذؤوقوندن محروم ایدیک.

بو واخت تلاش و هیجانلی گونلرده زاواللی بیزلر اورا-بورا قاچیردیق. بعضیلری ائوینی سون دفعه گؤره‌جک کیمی داورانیر، هئچ کیم‌دن دوغرو-دوزگون جاواب آلا بیلمیردیک. قورخونج بیر شئیین حاضیرلاندیغینی حیس ائدیردیک. کریمدا اولدوغو کیمی، تکرار سفالت، آجلیق و مهاجیرتین یاخینلاشدیغینی داخیله‌ن حیس ائدیردیک.

نهایت، بو مشوم آن گلیب چاتدی. او آخشام جناب دوکتور آغایئولرده (گومان کی، احمد بی آغاوغلونو نظرده توتور - آ. آ.) قوناق ایدیک.

ان چوخ دانیشیلان مؤوضوع اینصاف‌سیز گوجلرین سرحدلریمیزین آشماسی ایله باغلی ایدی. عجبا، بو گوجلره قارشی موباریزه آپاراجاق اوردوموز هاردادیر؟ اول، بو اوردونو بیر نئچه دفعه گؤز یاشلاریمیزلا باکی و گنجه‌ده رسمی کئچیدده سئیر ائتمیش، کؤکسوموز داغا دؤنموشدو. اوردوموزون دونیایا جاواب وئره‌جک گوجده اولدوغو قناعتیندیدیک. حالبوکی قهره‌مانلاریمیز بو چتین آنلاردا وطنین اوزاق بوجاقلارین‌دا ائرمنی هجوملارینی دفع ائتمکله مشغول ایدی. باکییا یئتیشمه‌لرینه ایمکان اولمادیغی دا سؤیله‌نیله‌نلردن آنلاشیلیردی.

بیز بالاجالار ماوی، قارا و بیاض گئییم‌لی سوواریلریمیزی بویونلاریمیزی بوکرک، گؤزلریمیزده یاش گؤزلیرکه‌ن، آغساققالاریمیز او گئجه گنجه‌یه کؤچمییمیزین موناسیب واریانت اولدوغونون موباحثه‌سینی آپاریردیلار.

آخشام اوستو قارماقاریشیق اولان ائویمیزه دؤندوک. تئز-تلسیک یئمک‌دن سونرا ان مهوم احتیاج دویولان ضروری اشیالار توپلاندی و سون دفعه باش ناظرین آوتوموبیلینه میندیک. بوش و سس‌سیز کوچه‌لردن سرعتله کئچه‌رک قلبه‌لیکله دولو بیر بینانین اؤنونه گلدیک. قاتار حاضر ایدی. بیزی تعجیلی قاتارا یئرلشدیردیلر. و اینتیظار باشلادی. سون آلینان خبرلر بو ایدی: "حکومت ییخیلیب، سرگذشت‌چیلردن تشکیل اولونان بیر چئته اقتداری بولشئویکلره تسلیم ائتمک اوزره موقتی حاکمیتی اله آلمیشلار".

ساعتلار بیر-بیرینی اؤزلییر، واخت کئچیر، قاتار ایسه ندنسه حرکت ائتمییردی. هامیمیز قرارسیزدیق، ساعت ایسه دوققوزا یاخینلاشیردی، نه اولدوسا ائله بو آندا اولدو. تاپانچا سسی ائشیدیلدی، پئررون‌داکی دانیشیقلار هر کسی هیجانا سالدی.

بو اوغورسوز تاپانچادان چیخان قورشون عزیز جومهوریتیمیزی و ایستیقلالیمیزی اورییندن وورموشدو. آجی حقیقت بوتون چیلپاق‌لیغی ایله میدانا چیخدی. آذربایجان حکومت‌سیز، اوردوسوز قالمیش، مجهول سلاحلی کیم‌سه‌لر اورتایا چیخمیش‌دی. بونلار کیم ایدی؟ مقصدلری نه ایدی؟

بونلاری کیم ایستیقامتلندیریر و ایداره ائدیر؟ بو ایر‌لیلرده آیدینلاش‌دیریلاجاق سواللاردیر...

بو سلاحلی اینسانلار قاتاریمیزا دولدولار، یئرلریمیزی یوخلاماغا باشلادیلار. بوتون واگونلاری یوخلادیق‌دان سونرا سرنیشینلری آشاغییا ائندیردیلر. قوس-قوجا قاتاردا یالنیز بیز قالمیشدیق. قاپینین آغزینی کسن نؤوبتچی قاتاردان چیخماغیمیزا مانع اولور، امر آلدیغینی سؤیلییردی. بو اسنادا عمی میز اییوب پریشان حالدا، تلاشلا قاتارین پنجره‌سی آلتینا گل‌دی. اوزون‌ده تعجب، تأسف حیسسی قارماقاریشیق ایدی. مقددراتیمیزی گؤزله‌مک‌دن باشقا بیر علاجیمیز قالمادی.

بیر-ایکی ساعت‌دان سونرا نهایت، سربست بوراخیلدیق، قاتارین تاققیلتی‌سی ایله شهردن اوزاقلاشدیق. بو گئدیش مهاجیرتیمیزین ایلک آددیمی، سفالتین، یوخلوغون، ایضطرابین باشلانغیجی ایدی. بو باشلانغیج عینی زامان‌دا هر شئیین سونو دئمک‌دی. تأسف کی، بو ایشین ایچین‌ده عزیز بؤیویوموز نصیب بی یوسیفبیلینی، فتحعلی خان خویلونو، حسن بی آغایئوی و مینلرله وطنداشیمیزی ابدییه‌ن ایتیردیک.

بیر نئچه گون سونرا قیزیل عسگری اوردولاری سئل کیمی باکی کوچه‌لرینی زبط ائتدی. بو هر شئیین سونو ایدی. بو پارلاق ایلک باهار گونو بیزیم اوچون ماتم گونو اولدو. بو ماتمی ۳۶ ایلدیر یاشاییریق. اوشاقلاریمیز، اولا بیلسین نوه‌لریمیز ده بو ماتمی ۲۸ مایین پارلاق گونشینه قدر یاشایاجاق.

نیازی یوسیفبی‌لی،

۱۹۵۷-جی ایل مای. نمره ۸.