اولو اجدادلاریمیزین مینیللر بویو نئجه یاشادیقلاری، حیات طرزی، معیشتی، رقصلری، کولینارییاسی، اووچولوغو، مالدارلیغی، عینی زامان‌دا، دوشونجه‌لری، آرزولاری، خیاللاری قوبوستان‌داکی قدیم قایاوستو تصویرلرده ایز سالدی. همین داش عابده‌لر یالنیز آذربایجان اوچون دیرلی دئییل. دونیانین ایلک سیویلیزاسییا مرکزلریندن بیری اولدوغو اوچون قوبوستان دونیا میقیاسلی، دونیا اهمیت‌لی تاریخی عابده‌دیر.

قوبوستانشوناس جفرقولو روستموو "قوبوستان دونیاسی" اثرینده یازیر: "قوبوستان‌دا آپاردیغیمیز آرخیولوژی قازینتی و تدقیقاتلارین نتیجه‌لری گؤستریر کی، بورادا - بؤیوکداش و کیچیکداش داغلاری ساحه‌سین‌ده قدیم اینسانین یاشاماسی تاریخی اوست پالئولیت دؤورونون سونو، مئزولیت (اورتا داش) دؤورونون اوللرین‌دن، عموماً ۱۸ مین ایل اوولکی دؤوردن باشلاییر. اولا بیل‌سین کی، اوندان دا ۳-۴ مین ایل اول بورایا اینسان آیاغی دییب و هله‌لیک او دؤورون دوشرگه‌سی قایالیقلارین آلتین‌دا قالیب و یا ساده‌جه اولاراق آشکار اولونماییب". تانینمیش نوروئچ‌لی سییاه تور هیردال ایسه بیلدیریردی: "قوبوستان کؤکلری چوخ قدیملره گئدیب چیخان و حتی مئسوپوتامییادان داها قدیم، دوغرو تاریخی ایندیدک اؤیرنیلمه‌یه‌ن مدنیت اینجی‌سیدیر. قوبوستان قدیم اینسانین باجاریق و دوشونجه‌سینی رسملر واسطه‌سیله بیزه چاتدیران مکاندیر".

تاریخ و مدنیت اوچون موستثنی اهمیتی نظره آلیناراق قوبوستان قایالیقلاری ۱۹۶۶-جی ایل سنتیابرین ۹-دا رسپوبلیکا نازیرلر سووتینین ۵۰۹ نمرلی قراری ایله ۴۴۰۰ هکتاردان آرتیق اراضینی احاطه ائد‌ن دؤولت تاریخی-بدیعی قوروغو کیمی قیدیاتا آلین‌دی. ۲۰۰۷-جی ایلده قوبوستان قوروغو "قوبوستان قایاوستو رسملری مدنی لاندشافتی" آدی ایله یونسکو-نون عمومدونیا مده‌نی ارثی عابده‌لری سیاهی‌سینا داخیل ائدیلدی.

قوروق اساساً اوچ داغین - بؤیوکداش، کیچیکداش و جینگیرداغین یئرلشدیی بؤیوک اراضینی احاطه ائدیر. عمومی‌لیک‌ده ۱۰۰ مین‌دن چوخ آرخئولوژی ماتئریاللار توپ‌لانان بو ائجازکار یئرلرده بعضی قایا پارچالاری دا اؤز خصوصیتلرینه گؤره دونیاداکی داشلاردان فرق‌لنیر.

بو گون قوبوستان دؤولت تاریخ-بدیعی قوروغو موزئیینین ان ماراق‌لی عابده‌لری سیراسین‌دا قاوالداش دا وار. بو بؤیوک قایا پارچاسی داش دؤورون‌ده یاشامیش اینسانلارین ایستیفاده ائتدیکلری موسیقی آلتی‌دیر. سطحینه زربله وورولدوق‌دا قاوال، دف، ناغارا، تبیل کیمی سس‌لنه‌ن همین داشلار هم ده موسیقینین قدیملیین‌دن خبر وئریر.

تدقیقات‌چیلارین فیکرینجه، دونیادا ایلک موسیقی آلتی قاوالداش اولوب. قاوالداشین یارانما تاریخی، متخصصلرین رایینه گؤره، ۱-۱،۵ میلیون ایل اوله، یعنی داش دؤورونه گئدیب چیخیر. تدقیقات‌چی شاکیر قابیسسانلی قئید ائدیب کی، دونیادا ایلک موسیقی صدالاری ۱۰ مین ایل بون‌دان اول قاوالداش اطرافین‌دا یال‌لی ایله باشلاییب.

آدینین معناسینا گلینجه، آراشدیرماچیلارین بیر چوخو بو قناعتده‌دیر کی، قاوالداش "قبیله داشی" دئمک‌دیر. آهنگداشی‌دان عمله گلمه‌سی و ترکیبین‌ده چینقیللارین یاراتدیغی بوشلوقلار سببین‌دن قاوالداش‌دان زرب آلتلرینین سسی چیخیر. هله نئولیت دؤورون‌ده بو داشین خصوصیتلرینی بیله‌ن قوبوستان اراضی‌سینین ساکینلرینین اوندان موسیقی آلتی کیمی ایستیفاده ائتدیکلری قایاوستو رسملرده ده عکسینی تاپیب.

قوبوستان‌دا بیر نئچه قاوالداش وار. لاکین بونلارین آراسین‌دا بؤیوکلویونه، سس تمبرینه گؤره ایکی‌سی خصوصیله فرق‌لنیر. اونلاردان بیرینجی‌سی جینگیرداغین شیمال-شرق اتیین‌ده‌دیر و یازیلیتپه قدیم قایاوستو تسویرلر کوللئک‌سییاسی اوزره ۱۱۴ نمره لی داش کیمی قیده آلینیب. همین داشین اورتا حیصه‌سین‌ده قالین‌لیق ۷۰ سانتی متردیر. شرقه دوغرو ایسه نازیکلشیر. داشین عمومی اوزونلوغو ۲۷۰ سانتی متردیر.

قاوالداشین اؤزونمخصوص جهتلرین‌دن بیری سسین چیخماسی اوچون یئره تماس ائتمه‌مه‌سی‌دیر. اونا گؤره بو داشی معین قدر تورپاق‌دان یوکسک‌ده قویورلار. آلت داشلارلا اوست داش آراسین‌دا معین بوشلوق وار، دره ایله جریان ائد‌ن هاوا آخینی بو بوشلوق‌دان کئچیر.

قاوالداش قدیم اینسانلار اوچون بیرلیک سیموولو ایدی. اونون اطرافینا توپلاشاراق دینی و بایرام مراسیملری کئچیریبلر. آیری-آیری قبیله‌لرین عضولری هم ده اووا چیخدیقلاری زامان موختلیف موسیقیلر آلتین‌دا رقص ائدیبلر. بو گون ایسه قاوالداش دیرلی عابده‌دیر.