جنوبی قافقازدا کمونیکاسییانین آچیلماسی و زنگزور دهلیزی لاییحه‌سینین رئاللاشماسی ایله باغلی دانیشیقلار نه واخت آکتواللاشیرسا، ایران «کهنه ماهنینی» ایفا ائتمه‌یه داوام ائدیر. «ارمنیستانین سرحدلری «قیرمیزی خطیمیزدیر»، «زنگزور دهلیزی آدلانان لاییحه رئاللیغا چئوریله بیلمز» و بو کیمی اساسسیز، منتقسیز مؤقع سرگیلییرلر و هر دفعه بیر سوال یئنی‌دن آکتواللاشیر: بوتون بونلارین ایرانا نه عایدیتی وار؟ هر دفعه ده بو سوال ایران طرفیندن جوابسیز قویولور، لاکن کمونیکاسییالارین آچیلماسی آکتواللاشان کیمی تهران یئنه منتقسیز موقعیینی گونده‌مه گتیریر.

بؤلگه‌ده کمونیکاسییالارین آچیلماسینین آکتواللاشماسی فونوندا ایکی حل واریانتیندان بحث اولونور.

بیری آذربایجانین غرب رایونلاری ایله ناخچیوانا «مانعه‌سیز کئچید»این «آذربایجاندان آذربایجانا پرینسیپی» اوزره آچیلماسیدیر. بو مارشروتدان استفاده ائد‌ن دیگر اؤلکه‌لردن فرقلی اولاراق، آذربایجان‌دان ناخچوانا گئدن سرنیشینلر و داشینان یوکلر سرحد و گمرک یوخلانیشینا معروض قالمیر. هرچند، بو واریانتدا تهلوکه‌سیزلیین هانسی فورمادا تامین ائدیلمه‌سی آچیق اولاراق قالیر. ۳۰ ایللیک اشغال و تؤره‌دیله‌ن وحشیلیکلر آذربایجان وطنداشلارینین طالعیینی ارمنیستانین امیدینه بوراخیلماسینا ریسکلر یاراتدیغی اوچون ناخچیوانا مانعه‌سیز کئچیدین تهلوکه‌سیزلیینین تامین ائدیلمه‌سی اساس شرطلردندیر.

دیگری کمونیکاسییانین ۱۰ نویابر راضیلاشماسینین ۹-جو بندینه اویغون فورمادا آچیلماسیدیر. آذربایجانین غرب رایونلاریندان ناخچیوانا چیخیش مانعه‌سیز شکلده تامین ائدیلیر و دهلیزده تهلوکه‌سیزلیی روسیا سرحد خدمتی یئرینه یئتیریر. بو، تهلوکه‌سیزلیین تامین ائدیلمه‌سی و رگیونال کمونیکاسییانین آچیلماسیندا ان مقبول واریانتدیر. لاکن ارمنیستان راضیلاشمیر و بؤلگه‌ده ماراقلاری اولان غرب اؤلکه‌لری بو مسئله‌ده ایروانی دستکله‌مکله پروسسی تورموزلاماغا چالیشیرلار.

روسیا رگیوندانکنار قوه‌لری اوزاقلاشدیرماق و پروسسی دالاندان چیخارماق اوچون ارمنیستانین دا ماراقلارینین نظره آلیندیغی واریانت ایر‌لی سورور. بو واریانتدا آذربایجانین ناخچیوانا مانعه‌سیز کئچیدی تامین ائدیلیر و گئدن سرنشینلر، ائلجه ده داشینان یوکلرین تهلوکه‌سیزلیینی روسیا سرحدچیلری تامین ائدیر. ارمنیستانین طلب ائتدیی «سووئرنلیک مسئله‌سی» ده نظره آلینیر.

گؤروندویو کیمی، واریانتلار و تکلیفلر چوخ‌دور، نتیجه اعتباریله مقصد رگیونال کمونیکاسییانی بلوکادادان چیخارماق و بؤلگه‌نین انکشافینا نایل اولماقدیر. روسیا پرزیدنتی ولادیمیر پوتینین آذربایجانا سفری، آردینجا باکی-ایروان خطینده تلفون دیپلماتییاسینین آرتان ترافیکی معین مذاکره‌لرین آپاریلدیغینی گؤستریر.

ایران ایسه پروسسی تورموزلاماق موقعیی توتور. ایرانین اسلام انقلاب کئشیک‌چیلری کورپوسونا باغلی اولان یاری رسمی «تسنیم» آگنتلیی تهرانین مسکوایا زنگزور دهلیزی ایله باغلی خبردارلیق ائتدیینی یازیر. ایرانین ارمنیستان‌داکی سفیری، تخریباتچی موقعیی ایله تانینان مهدی سبحانی رسمی ایروانین اؤزونه «خبردارلیق» ائدیر. ایرانین یئنی تعیین اولونموش ناظیری عباس عراقچی ده «سرحدلرین دییشیلمه‌سینین «قیرمیزی خطلری» اولدوغو» موقعیینی یئنی‌دن تکرارلاییر. لاکن ایران رسمیلری اساس سواللارا جواب وئرمیرلر:

- آذربایجان، روسیا و ارمنیستان دهلیزله باغلی، یاخود کمونیکاسییانین آچیلماسینا دایره مذاکره آپاریرسا و یا راضیلاشما الده ائدیرسه، بوتون بونلارین ایرانا نه عایدیتی وار؟

- کمونیکاسییانین بلوکادادان چیخاریلماسیندان ایران دا داخل اولماقلا رگیونون بوتون اؤلکه‌لری دیویدنت الده ائد‌جک: بس، تهران نیه بو دیویدنتلری اؤز علیه‌اینه حساب ائدیر؟

- باکی-مسکوا-ایروان خطینده دانیشیقلارین آپاریلماسی، راضیلاشمالارین الده ائدیلمه‌سی کنار اویونچولارین رگیونداکی اشتراکینی محدودلاشدیریر: ایران حقیقتا ده «کنار قوه‌لرین رگیونا جلب ائدیلمه‌سینه» قارشیدیرسا، او زمان، کمونیکاسییانین آچیلماسینی نه اوچون سونگو ایله قارشیلاییر؟

- ایران «اراضی بوتؤولویونون توخونولمازلیغی» دئدیکده نه‌یی نظرده توتور، ارمنیستان اراضی بوتؤولویونو رسمی ایرواندان داها چوخ ایستییر؟

- و نهایت، ایروانین ماراقلارینی قورودوغونو ادعا ائد‌ن ایران کمونیکاسییانین آچیلماسینا قارشی چیخماقلا، نیه ارمنیستانین «دالان اؤلکه» اولاراق قالماسینی ایستییر؟

بوتون بو سواللار جوابسیز اولاراق قالیر و رسمی تهران هئچ بیرینه آیدینلیق گتیرمه‌دن، توتدوغو مؤقع‌دن ال چکمیر. اصلینده بورادا اورتایا بیر نتیجه چیخیر: ایران دهلیزین آچیلماسی، کمونیکاسییانین بلوکادادان چیخاریلماسینین پرسپکتیولرینی آنلامیر و اؤزونون ده نه دئدیینی باشا دوشمور. گؤرونور، بؤلگه‌نین پرسپکتیو انکشافی و ایرانین قازاناجاغی دیویدنتلر حاق‌دا تهران‌دا معلوماتسیزدیرلار، یاخود باش وئرنلری دوغرو اوخویا، دوزگون قاورایا بیلمیرلر. عکس تقدیرده، رسمی تهرانین موقعیی بو قدر ضدیتلی و قاریشیق اولمازدی، عینی زماندا، ایران دولتینین رگیونال سیاستینه ارمنیستان‌داکی سفیری مهدی سبحانی کیمی تخریباتچی یؤن وئرمزدی.

مهدی سبحانی: ایرانین ارمنیستان‌داکی سفیری، رسمی ایروانین سؤزچوسو، یوخسا رگیوندان‌کنار قوه‌لرین – غربین «تأثیر آگنتی؟»

بو، معمالی اولاراق قالیر. او دقیقدیر کی، سبحانی تمثیل ائتدیی ایرانین ماراقلاریندان داها چوخ، ارمنیلرین ماراغیندان چیخیش ائدیر. اونون بوتون چیخیشلاری ایران-آذربایجان مناسبتلرینی بالتالاماغا، ایکی اؤلکه آراسیندا نفاق توخوملاری سپمه‌یه حسابلانیب. سبحانینین تخریبات‌چی آچیقلامالارینین هدفی ده بودور.

- «زنگزور دهلیزی آدلانان لاییحه‌نین اجراسینا هئچ واخت امکان وئرمیجییک» دئییر.

- «آذربایجان تورپاغی اشغال آلتینا اولمادیغی اوچون، ارمنیستانا هجوم ائده بیلمز» ادعاسینی ایر‌لی سورور؛

- واختیله آذربایجانی «قاراباغی بلوکادادا ساخلاماقدا» اتهام ائدیردی، ایندی ده «قاراباغ ارمنیلرینین حقوقلارینی قوروماقدان، اونلارین آذربایجان اراضی‌سینده ایستدیکلری کیمی یاشاماسیندان» دانیشیر، سپاراتیزمه دستک وئریر؛

تخریبات‌چی دیپلماتین فعالیتی حاقدا معلوماتلار دا بو کنتکستده دقت چکیر. معلوماتلارا گؤره، سبحانینین تهرانا گؤندردیی حساباتلار بؤیوک اؤلچوده ارمنیستانین آذربایجانا قارشی سلاحلاندیریلماسینا، ایروانین اقتصادی و سیاسی موستویده دستکله‌نمه‌سینه حصر اولونوب. بونونلا یاناشی، سبحانینین ایران خارجی ایشلر ناظیرلیینی ارمنیستانین بؤلگه‌یه غرب قوه‌لرینی گتیرمه‌سی حاقدا یانلیش معلوماتلاندیردیغینا دایر اینفورماسییالار موجوددور. ایروانین بؤلگه‌یه رگیون‌دانکنار قوه‌لری یئرلشدیرمه‌سی فونوندا سبحانینین ارمنیستانی دئییل، آذربایجانی هدف آلماسی دا بو کنتکستده تصادفی دئییل.

سبحانینین هله ۹۰-جی ایللرده غرب کشفیاتینین تأثیرینه دوشدویو حاقدا معلوماتلار وار. ۱۹۹۰-جی ایللرده ایرانین باکی‌داکی سفیرلیینده ۳-جو و ۲-جی کاتب کیمی چالیشان زمان او، باکی-تفلیس-جیهان لاییحه‌سینه قارشی چیخیر، خزرین انرژی رسورسلارینین ایراندان کئچیریلمه‌سی مسئله‌سینی ایر‌لی سوروردو و بو لاییحه‌نی دستکله‌مه‌لری اوچون غرب اؤلکه‌لرینین دیپلماتلاری ایله تماسلار قوروردو. سبحانینین غرب کشفیاتینین دقتینه همین واخت دوشدویو و تماسلارین بو گون ده داوام ائتدیی دئییلیر. اونون ایروان‌دا سفیر کیمی فعالیته باشلادیقدان سونرا غربین ارمنیستان اوزریندن بؤلگه‌ده محکمله‌نمه‌سینی دولاییسی یوللا دستکله‌مه‌سی، آمریکا و ناتو قوه‌لرینین ایران سرحدلرینده کشفیات آپارماسی حاقدا رسمی تهرانی یانلیش معلوماتلان‌دیرماسی بو شبهه‌لری داها دا آرتیریر.

استثنا دئییل، ایرانین کمونیکاسییانین آچیلماسی و زنگزور دهلیزی لاییحه‌سی ایله باغلی سواللار یارادان موقعیی ده سبحانینین یانلیش معلوماتلاریندان قایناقلانیر. بونا گؤره ده رسمی تهرانین آچیقلامالاری منتقسیز و اساسسیزدیر، حتی نه باش وئردیینی اؤزلری ده دوغرو-دوروست آنلامیرلار.