اوزون ایللردیر کی، فارس میللت‌چیلری گونئی آذربایجان تورک خالقینین تاریخی یادداشینی اؤز آسسیمیلیاسییا سیاستلرینه اویغون فورمالاشدیرماغا چالیشیرلار. پهلویلرین و ایران ایسلام جومهوریتی دؤورون‌ده گونئی آذربایجان تورکلری ایران، فارس و شیعه مرکزلی تاریخی سیاسی موناسیبته معروض قالمیش‌دیر. فارس میللت‌چیلری ایران‌دا یاشایان آذربایجان تورکلرینی فارسلاش‌دیرماق اوچون موختلیف سیلر گؤستردیلر. اونلارین اوزون ایللردیر یوروتدویو فارسلاشما لاییحه‌لری اولان «آذری دیلی» و «آذری» نظریه‌لری بو ایشلرین زئهنی قورولوشونو تشکیل ائدیر.

آذربایجان تورکلرینین فارسلاشماسی لاییحه‌سی بو گون چوخ اوغورلا حیاتا کئچیر و مکتبلر ساده‌جه فارس دیلین‌ده اولدوغونا گؤره یئرینه یئتیریلیر. بئله کی، ایران مدنیت و تحصیل ناظرلیگی تورکلرین یاشادیغی بؤلگه‌یه فارس دیلینین آذربایجان‌لیلار اوزرین‌ده تأثیرینی گوجله‌ن‌دیرمک اوچون او بؤلگه‌یه پول‌سوز کیتابلار، ژورناللار و قزئتلر گؤندریر. لاتین الیفباسینا کئچمک تکلیفلرینین قارشی‌سینی موطلق شکیل‌ده آلاراق قوزئی آذربایجانلا فرقی قورویور. آذربایجان مکتبلرین‌ده ایبتی‌دای تحصیل یالنیز قارشی‌لیق‌لی صحبت یولو ایله آپاریلیر. دانیشماق وردیشی یاراندیق‌دان سونرا شاگیردلر داها تئز فارس دیلینی اؤیره‌نه‌جک و بئله‌لیکله اوشاقلارین فارس دیلینه یادلاشماسینین قارشی‌سی آلیناجاق.

بوتون بو آددیملارلا فارس میللت‌چی‌لیگی سیاستینین زروری‌لیگی فیکری قانونیلشدیریلیر . بو سیاست تحصیل سیستئمین‌دن، ایتیلااتئ اومومی واسطه‌لری ، مدنیت ساحه‌لری (تئاتر، موسیقی)، اینضیباطی سیستئملردن آذربایجان (تورک) دیلینین ایشله‌م ساحه‌سینی مهدودلاش‌دیراراق یالنیز دانیشیق سوییه‌سینه ائندیریر.

خالقیمیزین و دیلیمیزین آسسی‌می‌لییاسا و فارسلاشما سیاستینه قارشی ان اعتبارلی و دوزگون آددیم گونئی آذربایجان تورکلری آراسین‌دا میللی شعورو فورمالاش‌دیرماق‌دیر. بونون اوچون آذربایجان خالقینین تاریخی، تاریخی شخصیتلری، موتفککیرلری اؤیرنیلمه‌لی و تبلیغ اولونمالی‌دیر. چونکو بو عامللر خالقین معنوی عالمینه داخیل اولور اوندا روح یوکسک‌لیگی یارادیر. بون‌دان باشقا شیفاهی خالق ادبیاتی نومونه‌لرینین (ناغیللار، افسانه‌لر، بولماجالار، آتالار سؤزلری و س.) نشری و تبلیغی سون درجه واجیب‌دیر. آنا دیلینه ماراغین آرتماسی اوچون اساس آددیملاردان بیری ده ایران‌دا بیر سیرا ادبی و مده‌نی درنکلرین یارانماسینا نایل اولماق‌دیر.

میللی شعورون اساس اونسورو دانیشیلان دیلین میللی وارلیغی‌دیر. دیل اینسانین دونیانی درک ائتمه‌سین‌ده، وارلیغینین فورمالاشماسین‌داکی اساس عامل‌دیر. اینسان دانیشدیغی دیل ایله اؤزونو ایفاده ائدیر. میللی شعورون فورمالاشماسین‌دا ان واجیب مسئله تورک دیللرینین قرامماتیکاسینا اویغون دانیشماق و یازماق پروبلئمینین آشیلماسی‌دیر. بو دا یالنیز ائوده یا مکتب‌ده تدریسله باش توتار. هر بیر آذربایجان تورکو دیلیمیزین سیستئم‌لی اؤیرنیلمه‌سینه هفته‌ده اوچ دفعه بیر ساعت واخت آییرارسا آذربایجان تورکجه‌سین‌ده داها دوزگون دانیشار و بو دا اونلاری قوزئی‌لی آذربایجان‌لیلارا یاخینلاش‌دیراراق آذربایجان‌چی‌لیق ایدئاسینین مؤهکه‌مله‌نمه‌سین‌ده بؤیوک رول اوینایار. آذربایجان تورکجه‌سی بیزیم ایچتیمایی دیلیمیز اولوب، بونو یازیب و اوخوماق بیزیم بیرینجی حاقیمیزدیر، چونکو آذربایجان جؤغرافییاسین‌دا آذربایجان دیلی دانیشماق و اوخوماق هر بیر آزربایجانلینین حاقی‌دیر، تأسف کی یازماق و اوخوماق‌دا چوخ‌لو چتین‌لیکلر چکیریک، بیر اینسانین اولییه حاقی آنا دیلی و کیم‌لیگی ساییلیر.

گونئی آذربایجان میللی مسئله‌له‌سینین اساسلارین‌دان بیری، دیلیمیزین وارلیغینی هر مسئله‌دن اوستون اولدوغونو گؤروره‌م و بیزی بیربیریمیزه یاخین توتان دیلیمیز و کیملییمیزدیر. آنا دیلیمیز میللی اویانیش و ایستیقلال هراکتینین فیکرینی تشکیل ائدیر و بو شوعاری میللتیمیزین ایچین‌ده یایماغا یول گؤستریر. آذربایجان دیلی گونئی آذربایجان موستقیللیینه گئدن یولون ایشیغی‌دیر، آزربایجاچی‌لیق و موباریزه‌یه آددیم بو یول‌دا اولمالی‌دیر.