آذربایجانین تاریخی شهرلرین‌دن بیری ده اردبیل‌دیر.

آخار. آز خبر وئریر کی، ۲۰۱۱-جی ایل اهالینین سیاهییا آلینماسینین نتیجه‌لرینه گؤره اردبیل شهرینین ۵۶۴،۳۶۵ نفر اهالی‌سی وار. اهالینین اکثریتی آذربایجان‌لیلار اولماقلا، قالان قیسمی چوخ آز سای‌دا (۱%-دن آز) فارسلاردان عبارت‌دیر.

اردبیل اؤزونون خالی، خالچا، ایپک و س. محصوللاری ایله شهرت قازانیب. همچینین، ایرانین کارتوف بئجریله‌ن ان بؤیوک بؤلگه‌لرین‌دن بیری‌دیر. مشهور شئیخ صفی الدین و شاه ایسماییل مقبره‌لری بو شهرده یئرلشیر. اردبیلین دیگر تاریخی عابده‌لرینه گلدیک‌ده، جمعه مسجیدینی و شهرین کهرالان آدلانان حیصه‌سین‌ده‌کی شئیخ جبراییل مزارلیغینی قید ائتمک اولار.

شهرین جنوب-قرب حیصه‌سین‌ده یئرلشه‌ن شورابیل گؤلو و گؤلون اطرافین‌داکی ایله‌نجه مکانی اردبیلین یوکسک توریزم پوتنسیالینین گؤستریجی‌سی‌دیر. بون‌دان علاوه شهر کنارین‌دا یئرلشه‌ن سرئین یاشاییش منطقه‌سی معالیجه اهمیتینه مالیک ایستی سویو ایله شهرت قازانیب. ایستی سو اؤزونه هم اؤلکه داخیلیندن، هم ده اؤلکه خاریجیندن هر ایل مینلرله توریست جلب ائدیر. ساوالان داغی ایسه یای فصلین‌ده یئرلی و خاریجی آلپینیستلرین ماراق اوبیئکتینه چئوریلیر.

اردبیل شهرینین صفالی یئرلرین‌دن بیری ده «فیندیق‌لیق» آدلانان اورمانلاری‌دیر کی، آذربایجانلا سرحدده، تالیش داغلارینین اتکلرین‌ده یئرلشیر.
صفویلر دؤولتینین قورولدوغو تاریخ ایرانین مدنیت شوراسی طرفین‌دن اردبیل میللی گونو آدلاندیریلیب.

دهخدا «حدودالعالم»ه ایستیناد ائد‌رک شهرین آدینی اوردویل، «آناندراج»این مؤلفینه گؤره اردبیل (بو منبع‌ده سؤزون معناسی آجیق‌لی فیل کیمی ایضاح اولونور) آدلاندیریلیر.

اردبیل آدی، شوبهه‌سیز، ساسانی اصولی-ایداره‌سی طرفیندن وئریلن بازان - فئیروز آدیندان داها ائرکه‌ن حساب اولونمالی‌دیر. بیر سیرا تدقیقات‌چیلارین فیکرینجه، بو سؤزون بیرینجی «ارده» - حیصه‌سی قدیم ایرانین دوزلوک و کوسمیک نیظام ایلاهه‌سی آرتا ایله علاقداردیر.

بهاذینه گؤره اردبیل، یاخود آرتابیل آوئستا دیلین‌ده‌دیر. اردبیل ایکی «آرتا» و «ویل» سؤزلرین‌دن عبارت اولماقلا «مقدس» آنلامینی داشیییر. اونا گؤره «ار» شخص آدلارینین اولین‌ده – اردوان، اردشیر، اردویراف، یاشاییش یئرلرین‌ده ایسه اردستان، اردکان سؤزلرین‌ده مقدس‌لیک معناسین‌دا ایشلدیلیب.

بیر چوخ عالیملر بوراداکی شهرین اساسینین ساسانی شاهی فیروز طرفین‌دن قویولماسی فیکرینی قبول ائتمیرلر. چونکی شهرین آدی هله آتروپاتئنادا آتروپاتیدلر سلاله‌سینین دؤورون‌دن یازیلی منبع‌لرده چکیلیر. بو ایسه شهرین اساسینین دا آتروپاتئنالیلار طرفین‌دن قویولدوغونو ثبوت ائدیر.

بعضی مؤلفلر شهرین آدینی تورک دیلی اساسین‌دا ایضاح ائتمه‌یه چالیشیرلار. بئله کی، تورک دیلین‌ده «آرتا» – مقدس، «ویل» – شهر دئمک‌دیر. بو فیکرین طرفدارلاری ادعا ائدیرلر کی، اردبیلین مقدس شهر آدلاندیریلماسی بیلاواسیته آتشپرست‌لیکله علاقداردیر.

اردبیلین عمله گلمه‌سی حاقین‌دا آذربایجان خالق یارادیجیلیغینین نمونه‌سی اولان «ساوالان افسانه‌سی» ده ماراقلی معلومات وئریر. همین افسانه‌ده گؤستریلیر کی، بو اراضی‌ده ارده و بیل آدلی ایکی قوچاق تورک طایفه سی یاشاییر. بو طایفالار یاد ائللی دوشمنله ووروشا-ووروشا زیروه‌سی قارلا اؤرتولموش عظمت‌لی بیر داغا گلیب چاتیرلار. اونلار خان چوبانین داغا دؤندویونو گؤروب داغی ساوالان آدلان‌دیریرلار. افسانه‌ده دئییلدیینه گؤره، هر ایکی طایفه بیرلشیب اورادا شهر سالیر و آدینی دا اردبیل قویورلار.

قاجارلارین حاکمیتی دؤورون‌ده ایسه آذربایجانین باشقا شهرلری کیمی اردبیل ده یاواش-یاواش اؤز اهمیتینی ایتیرمه‌یه باشلاییر.

شهر دایم تجاووزلره معروض قالدیغین‌دان شهرده ان قدیم و قدیم دؤورون عابده‌لری او قدر ده چوخ دئییل. «روینقالا» شهر اطرافین‌دا اولان ان قدیم عابده‌لردن بیری‌دیر. «اردبیل جومعه مسجیدی ده قدیم عابده‌لردن اولماقلا، آذربایجانین ان قدیم مسجیدلرین‌دن بیری، آذربایجان معمارلیغینین قیمت‌لی اینجی‌سی‌دیر. مسجید سلجوقلولار دؤورون‌ده تیکیلیب. بورادا آذربایجان اینجه صنعتینین ان قیمت‌لی نمونه‌لرین‌دن اولان شئیخ صفی توربه کومپلئک‌سی خصوصیله دقته لاییق اثردیر. توربه‌ده شئیخ صفینین مزاری اوستون‌ده‌کی صندوقه سید صدرالدین موسی دؤورونده حاضیرلانیب.

اردبیل خالچاچیلاری طرفین‌دن توخونان شیخ صفی خالچاسی آذربایجان خالچاچی‌لیق تاریخینین ان موکمل نومونه‌لرین‌دن اولماقلا، اینگیلتره‌نین ویکتورییا و آلبرت موزئیین‌ده ساخلانیلیر.

اردبیل‌ده‌کی صالح عابده‌لری، اردبیل کیلساسی، اردبیل امام‌زاده‌سی، یعقوبییه، ابراهیم اباد، داش کسه‌ن، تپه، آلماس و آصف کؤرپولری ده آذربایجانین ماراقلی و قیمت‌لی عابده‌لری‌دیر. بونلار هامسی معمارعجمی نین هنرلری‌دیر.