تورک تاریخی او، قدر قدیم و مورکب کئچمیشله احاطه‌لیدیر کی، اونو تکلیکده اؤیره‌نمک چوخ چتین‌دیر. هر بیر تورک طایفاسی باره‌سین‌ده نییسه آیریلیق‌دا اؤیره‌نمک ایسته‌سه‌ن بو مومکون اولمایاجاقدیر. آحیسکا تورکلرینین کیملیکلری باره‌ده اؤیره‌نمک ایستسک، بیز «کیتابی دده قورقودا» مراجعت ائتملیگیک. آحیسکا تورکلری تورک خالقلاری ایچری‌سین‌ده ان چوخ ظولوملره اوغرامیش بیر توپلومدور…

تصادفو دئییل کی، اؤز یورد-یووالارین‌دا یاشامیش بو تورکلرین گورجوستان دئییله‌ن بیر اراضییه بیرلشمه‌سی ایله اونلارین مصیبتلری باشلانیب. ۲۰ سنتیابر ۱۹۴۴-جو ایلده هئچ بیر سبب اولمادان کمونیست رژیمینین قان ایچه‌نلریندن اولان جللاد بئرییانین وئرمیش اولدوغو امرله، بو تورک طایفاسی ۱۹۴۴-جو ایلین نویابر آیینین ۱۴-ده سویوقلارین باشلادیغی، ایلک قارین یاغدیغی بیر واخت‌دا گورجوستانین آخالسیخی، آخالکلک، آسپینزا، آدیگون رایونلاریندان، اورادا اولان ۲۲۰ تورک کندی بیر گئجه‌ده بوشالدیلدی. همین واختی سورگون ائدیله‌نلر قادین، اوشاق و قوجالار اولوبدورلار. اونا گؤره کی، همین واختی ۴۵ مین آحیسکالی تورک محاربه‌ده آلمانلارلا ووروشمادا، روسییا دؤولتینی مدافعه ائتمک‌ده ایدیلر. اونلاردان ۲۵ مین نفری دؤیوشده هلاک اولدو. دؤیوشده اؤلن و ایشتیراک ائد‌ن آحیسکا تورکلرینین آنالاری، باجیلاری و اوشاقلاری ایسه اونلارین مدافعه ائتدیی روسلار و تورک دوشمه‌نلری طرفیندن اؤز دوغما وطنلریندن، تورپاقلاریندان زورلا سورگون ائدیلدیر. ایستالینین تورک خالقینا قارشی یئریتدیی سویقیریم سیاستی نتیجه‌سینده قارا دنیز ساحیلیلین‌ده مسکونلاشمیش تورکلرین همین اراضیلردن تمیزله‌نمه‌سی سیاستی حیاتا کئچیریلدی. بونو اونونلا علاقه‌له‌ندیریردیلر کی، همین تورکلرله عثمانلی تورکییه‌سی آراسین‌دا گئدیش، گلیش قوهوملوق موناسیبتلری اولوب کی، بونو دا تورکه دوشمن اولان ایستالین رژیمی قبول ائده بیلمیردی.

سورگون زامانی آحیسکا تورکلرینین قونشولوقلاریندا ارمنی-های و گورجو عائله‌لری یاشاییردیرلار. لاکین همین عائله‌لرین هئچ بیری‌سینه توخونولمامش، یالنیز آحیسکالیلیار سورگونه معروض قالیرلار. بورادا بیر چوخ سببلر گؤسترمک اولار، اونلارین سورگونه معروض قالمالارینا اساس سبب اونلارین موسلمان، تورک اولمالاریدیر. بو دا بو تورک قومونه قارشی سویقیریم ایدی. بعضی دیرناق آراسی تاریخچی عالیملر گؤستریرلر کی، ۱۵۷۸-جی ایل تاریخ‌ده عثمانلی دؤولتی طرفین‌دن آحیسکا ائلی عثمانلی اراضی‌سینه قاتیلدیقدان سونرا عثمانلی دؤولتی همین اراضییه عثمانلی تورکییه‌سینین بعضی اراضیلرین‌دن تورکلری کؤچوروب گتیرمیش و همین اراضی‌ده عثمانلی تورکییه‌سینین سرحدلرینی قوروماق اوچون بیر سنگر یارادیبلار. بونونلادا اونلار همین اراضی‌ده آحیسکا تورکلرینین تورپاقلارینی ضبط ائد‌رک مسکونلاشمیش ارمنی-های و گورجولره حاق قازاندیریرلار کی، بو اراضی ازلدن تورکلره مخصوص اولماییب. آحیسکا ائلینده ان قدیملردن آحیسکا تورکه‌لری یاشامیش و همین اراضینین‌ده اصیل صاحبلری اونلار اولوبلار.
تکجه «کیتابی دده قورقود» داستانی بو قیپچاق تورکلری باره‌ده بیزه چوخ بیلگیلر وئریر و بو اراضینین ان قدیم ساکینلرینین آحیسکا تورکلری اولمالارینی گؤستریر.

۱۹۱۴-۱۹۱۵-جی ایللرده ۱-جی دونیا ساواشین‌دا قارس و ارداحان بؤلگه‌لرین‌ده دینج اهالی قیلینج‌دان کئچیریلمیش، بعضی یاشاییش منطقه‌لری یئرلی-دیبلی یوخ ائدیلمیش، بوتون یئنی‌یئتمه‌لر و یاشلیلیار وحشیجه‌سینه قیریلمیش، کیچیک یاشلی اوشاقلارین آز بیر حیصه‌سی قاچیب اطرافا داغیلیبدیر. آحیسکا تورکلرینین ایچریسینده ساغ قالانلاری ایسه گورجو میلتچیلری گورجولشدیرمکله، خریستیانلاشدیرماقلا مشغول اولوردولار. حتی اونلارین بو حرکتلرینه قارشی رسول‌زاده چیخیش ائدیب. آذربایجان دایم آحیسکالیلارا بیر آنا کیمی اؤز آغوشونو آچمیش و اونون پروبلمینی اؤز پروبلئ‌می بیلیب‌دیر. آحیسکا تورکلری ایله علاقدار ایسه ایکی دفعه ۱۹۵۶ و ۱۹۵۷-جی ایللرده فرمان وئریلسه ده همین فرمانلار ایندییه‌نه قدر ده یئرنینه یئتیریلمه‌ییب. سبب اوندان عبارت‌دیر کی، اونلارین یئرلرینه ائرمه‌نیلر و گورجولر واختی ایله کؤچورولموش و حال-حاضردا دا همین اراضیلری زبت ائد‌رک اورالاردا مسکونلاشیب. دونیا آحیسکا تورکه‌لرینین حاقلارینی قورومالی و اونلار اؤز یورد یووالارینا بیر تورک کیمی قاییتیمالیدیرلدار. بونون اوچون بوتون تورک قؤووملری اؤز بویونلارینا دوشن بورجو یئرینه یئتیرملیدیرلر...

منبع عباس حسینلینین آراشدیرمالاری