آذربایجان‌دا قادینین چالیشقان تیمسالینی "تنبکی" و "مشروطه" حرکاتلارین‌دا آیدین گؤرمک اولار. زینب پاشا قیامی بونلاردان بیر اؤرنکدیر. باشقا سؤزله، مشروطه دؤورونون ساواشلارین‌دا ایشتیراک ائدین قادینلارین حرکاتینی، زینب پاشا قیامینین دوامی کیمی حساب ائتمک اولار.

۱۹۰۸-جی ایلده، مجلیس توپا باغلانان زامان، مشروطیت مرکزی تبریزه کؤچورولدو کی، بو شهرین مجاهید قادینلاریدا بو موباریزه‌یه قاتیلدیلار. نئجه کی تبریز محاصیرییه آلینان زامان، قادینلار کیشی پالتاری گئیینیب، شهری قوروماق اوچون، کیشیلرله برابر دؤیوشوردولر.

بیر گون انجومنی حقیقت ده یارالیلاردان بیرینین یاراسینی سارماق اوچون، کؤینیینی چیخارماق ایسته‌دیلر. یارالی بو ایشه مانع اولوب، یالواریردی کی، اوندان واز کئچسینلر. هامی تعجبله‌ندی. سونوندا ستارخان اؤزو دئدی کی قوی یارانی باغلاسینلار. آنجاق یارالی ناچار قالیب سؤیله‌دی کی؛ من بیر قیزام! ستارخان کؤورلیب گؤزلری دولاراق سؤیله‌دی: قیزیم! من حیات‌دا اولارکن، ندن سن ساواشا گئدیبسن؟ بو قیز تللی زری آدلی بیر قیز ایدی کی، آذربایجانین میللی شاعری سهراب طاهیر بو حادثه‌نی "قیز موجاهید پالتاریندا" آدلی بیر شعیرین‌ده جانلاندیریب.

بو حادثه‌لر دؤنه‌مین‌ده، تبریزین باشقا قادینلاری دا، قادینلار کمیته‌سی آدلی بیر درنک قوروب چالیشیردیلار و ایستانبول‌دا یاشایان قادینلار درنیی ایله علاقه‌ده اولوب، اؤز سسلرینی دونیا اینسانلارینین قولاغینا چاتدیرماغا چالیشیردیلار.

بئله بیر قادینلارین یانی سیرا، هابئله باشقا قادینلار دا جبهه آرخاسین‌دا اؤنملی ایشلر گؤروردولر. اونلار، مجاهیدلره یئمک حاضرلاییب، پالتار تیکیردیلر. یارالیلارا طبی یاردیم گؤستریر یارالارینی باغلاییردیلار. بیر سیرا قادینلار دا اینقیلابچیلاری حیمایت ائدیردیلر. اونلار اؤز قیزیل و جهیزلرینی ساتیب، مشروطه یه کؤمک ائدیردیلر.

مشروطه حرکاتین‌دا، آذربایجانین موستقیل‌لیک زامانی، ۲۱ آذر جریانین‌دا اردبیلدن قالخان، ایستیبداد علیهینه موباریزه آپاران سرییه خانیم، بئش گون دوشمن محاصیره‌سین‌ده قالیب، سونونجو گولّه سینه قدر آتیب و سونون‌دا، توتوقلانیب، جللادا تاپشیریلیر.

بو دؤنه‌مین مدنی- سیاسی ساحه‌سینده چالیشان باشقا بیر قادین دا مدینه گولگون اولوب. مدینه علی اکبرزاده(گولگون) آذربایجانین تاریخی و اجتماعیی شرایطینه آگاه اولدوغو اوچون، چوخ دیرلی ایشلر گؤروب. او تبریزین تئاتر ائوینده هابئله آذربایجان قزئتینده چالیشیردی. او، ۱۳۲۵-جی ایلده تبریزین قادینلار انجمنینین عالی نماینده‌سی کیمی سئچیلیر. پیشورینین سقوطوندان سونرا، مدینه خانیم، اؤز یوردونو ترک ائدیب، مهاجیر حیاتی یاشاماغا مجبور قالدی و ائله غربت‌ده ده جان وئردی.

۱۳۴۰-۵۰ جی ایللرده، صمد بهرنگینین اؤلومو ایله برابر، تبریزده اؤیرنجی حرکاتی یئنی مرحله‌یه آیاق قوی‌دو. بو موباریزه‌ده یئنه، قهرمان قادینلارین جدی شکیلده رولو اولدو. بو قادینلارین بیری مرزییه احمدی (اوسکویی) اولوب. مرزییه اؤز فاکولته‌لرین‌ده ایلک اؤنجه قیز اؤیرنجیلرینین نماینده‌سی کیمی چالیشیردی، آنجاق آز سونرا اوغلان اؤیرنجیلری ده اونون سیاسی زکاسینا اینانیب، اؤز دانیشمانلاری کیمی سئچدیلر. مرزییه‌نین سئویلمیی و اونا بس‌لنه‌ن حؤرمت ساواکا خوش گلمه‌ییب، اونو گؤز آلتینا آلدیلار. ائله اولدو کی ۱۳۵۲-جی ایلده، گیزلین یاشاما اوز گتیردی و اؤز فیکیرداشلاری ایله برابر دئموکراتیک خالق جبهه‌سی نی تشکیل ائتدیلر. آز زامان‌دان سونرا، بو جبهه داغیلیب، چوخلو عضولری ساواک طرفیندن اعدام ائدیلدی. بونلارین آراسیندا مرزییه‌ده وار ایدی.

مرزییه سیاسی چالیشمالارینین کناریندا، بیر شاعر کیمی ده چالیشیردی.او اؤز شعیرلرینی دالغا آدی ایله یازیردی کی چوخ یازیلاری شاه پولیسلری طرفیندن، الین‌دن آلینیب یاندیریلدی

ایرانین مین ایللیک تاریخین‌ده، بوتون حکومدار قادینلار، تورک اولوب. ایران دا چاغداش اجتماعی-مدنی-سیاسی ساحه‌لرده چالیشان قادینلارین چوخ فایزی، تورک قادینلار اولوب: غره-العین، تاج السلطنه، قوقوش، شیرین عبادی، تهمینه میلانی، اشرف دهقانی، و س.

بو گون گونئی آذربایجان‌دا، بشر حاقلاری، سیاسی-مدنی و میللی حرکتلرده، چوخلو تورک قادینلارینین مؤوقعینی گؤروروک: گونش خانیم، روقییه لیسانی خانیم، سعیده خانیم، لیلا حیدری، مهسا مهدیزاده، ناهید بابازاده، نیگار خیاوی، ایپک خانیم و...