قیزیل-بون‌دا – مقدس اودون دیاری

«تورکلر هر شئی‌دن اوستون اودو توتور، هاوایا و سویا رغبت بسلییر، تورپاغا هیمنلر قوشور و یالنیز گؤیو و یئری یارادان تانرییا تاپیرلار» – بیزانس‌لی تاریخ‌چی تئوفیلاکت سیموکاتتا (VI-۷-جی عصرلر)، «تاریخ» کیتابی VII، فسیل VIII/۱۴

قدیم دونیا دؤورونون میخی یازیلارین‌دا جنوبی آذربایجان اراضی‌سی حاقین‌دا او قدر یازی وار کی، اورا حاقین‌دا معین تصوراتا صاحب اولماق اولار. بو اراضی اساساً اکد و بابیل آراسین‌دا علاقه‌لر و مناسیبتلرله باغلی‌دیر. آسورییا و اورارتویا گلدیکده ایسه، بورادا جنوبی آذربایجان اراضی‌سی ایله باغلی قیدلر اساساً، موختلیف حکمدارلارین یورویوشلری، محاربه‌لر، هوجوملار و کشفیاتین معلوماتلاری ایله باغلی ایدی. بو منبع‌لرده بؤلگه‌نین توپونیمیکاسی، بورادا مؤوجود اولان اؤلکه‌لرین، ویلایتلرین، شهرلرین، مسکنلرین، کئچیدلرین، چایلارین و س. آدلارینا راست گلمک اولور. قید ائدیله‌ن بؤلگه حاق‌دا ان اینفورماتیو منبع‌لره میلاددان اول ۱۱-جی-۹-جو عایید آسسورییا آنناللارین‌دا اوخوماق اولار. بو او دؤنم‌ده آسورییانین گنیشله‌نمه‌سی و اورمییایانی حوضه‌یه یوروشلرینین سایینین آرتماسی ایله باغلی ایدی.

بو توپونیمیک آدلارین بیر حیصه‌سینین منشیی یئرلی‌دیر. هردن یئرلی آدلارا هچمینین آکد سوفیکسلری یا دا پوستپوزیتیو حیصه‌لر علاوه ائدیله بیلردی. دیگرلری ایسه یئرلی آدلارین اکد کالکاسی و یا ائله آککاد آدلارین‌دان و آددییشدیرمه‌لریندن عبارت‌دیر. آسورییا حکمدارلاری تئز-تئز فتح ائتدیکلری اراضی‌ده‌کی شهرلرین آدلارینی دییشدیریردیلر. اکد لکسیکاسینین کمکی ایله بو توپونیمیک آدلارین اتیمولوگییاسینی ایزله‌ییب آشکار ائتمک اولار. ندنسه بو بؤلگه‌نین قدیم توپونیمیکاسینی ان چوخ ایران دیللرینین کمکی ایله مو‌یه‌ن ائتمه‌یه چالیشیرلار. لاکین ایران دیللری بو بؤلگه‌ده داها گئج دؤنم‌ده گپئیدا اولوب و یاییلیبلار. نتیجه‌ده، قدیم توپونیمیکانین اتیمولوگیلارینین آراشدیریلماسین‌دا، بعضی عالیملرین اونوماستیکا پروبلملرینین قطعی حلی کیمی تقدیم ائتمه‌یه چالیشدیغی، هر جور ساپتیرما و تخمینلر فورمالاشیر. تصوف دوغوران حال اودور کی، قدیم منبع‌لرده آدی کئچن تیمور، آرپاد، قازاک، مازاک، کینزا، پنزا، آرباک و س. کیمی شهرلرین آدینین هینداوروپا، حتی سئمیت منشایلی اولماسینا باخمایاراق، قدیم توپونیمیکا و اونوماستیکانین آراشدیریلماسین‌دا اورال-آلتای دیللریندن ایستیفاده ائدیلمیر.
آردی وار...