بیرینجی بؤلوم

تکه (Təkə) ارکک کئچی‌دیر.

تکم (Təkəm) منه عایید اولان تکه‌دیر.

تکم‌چی (Təkəmçı) تکه‌نین کوکلاسینی اوینادان کیمسه‌دیر.

تکم آغاجدان یونتالمیش آذربایجانین افسانوی کوکلالاریندان (عروسک) بیریدیر کی بایراما بیر نئچه گون قالان تکه اویناتما دبی، آدیلا اوینادیرلار.

بو مراسیمده تکه بایرامین گلیب چاتماسی‌نین موشتولوغون ائل-اوبایا وئریر.

تکم‌چی‌لر آرا-سیرا کندلرده بایراما اوچ-دؤرد گون قالان دوزلتدیکلری تکه‌نی گؤتوروب قاپی-قاپی گزه‌رک شعیر اوخویا-اوخویا ائولردن بایرام پایی دیله‌یرلر.

تکم اویناتماق حایات ایشیقلانماسینین موشتولوغون وئریر.

اسطوره باخیمیندان

قار بوران یئر گؤیو بوروموشدو. شاختا کولک کیمسه‌یه آمان وئرمیردی. داغلیق بؤلگه‌لرین قورخونج فصلی و قیشی ایدی.

افسانه‌لرده بئله گلیب کی، ایل‌لرین بیرینده قاری‌ننه گونشی اسارته آلیر، گونش یئر اوزونه ایشیق ساچا بیلمیر و یئر قیزیشمیر.

شاختا ایلاهه‌سی قاری‌ننه، ساچ‌لارینی تامام گؤ‌یلره ساریر و ساچ‌لارینی سیلکه‌له‌دیکجه قار یاغدیریر، قارلار قاری‌نین آغ ساچ‌لاریندان تؤکولن توزلار ایدی.
قاری دورمادان، دایانمادان آمان وئرمه‌دن یاغدیریردی قاری، آلیردی جانی و آز قالیردی بوتون بیتگی‌لر، حئیوان‌لار قار آلتیندا دونوب اؤلسونلر. آز قالیردی دونیا سونا چاتسین، قیامت قوپسون.

داغلیق بؤلگه‌لرین نمادی شاختادیر. بوتون حئیوان‌لار، دره‌لر، گؤیلره و توپراق‌لارا سیغینارلار. هامی قارین نئجه کسیلمه‌سین دوشونور "قاری‌ننه اؤلسه گونش اسارتدن چیخار یئر قیزار" قاری اؤلسه ساچ‌لارینی تیتره‌ده بیلمز قاری ساچ‌لاریندان قار -قارلایانماز، قار یاغماز.

کیم؟ نئجه؟ نه‌تَهـر؟ قار تانریجاسین اؤلدوره بیلر؟؟!!
گؤی ایلاهه‌سی، گونشین نئجه آزاد ائدیلمه‌سینی دوشونور.

قار- بوراندا گزن و شاختادان اؤلمه‌ین تک جانلی "قورد"دیر.

گؤی ایلاهه‌سی دئییر: "دونیانی شاختادان قورتاران جانلی تکجه قورد اولاجاق."

دونیانی قورتارماق اوچون گؤی تانریجاسیندان قوردا تکلیف گلیر.

"قاری حددینی آشیب‌دیر قارینی یئییب گونشی آزاد ائتمه‌لی‌سن."

او گوندن قورد قارینی یئمه‌یه چوخ هوسلی اولور و "قورد قاری یا یئریکله‌ییر" مثلی دوغولور.

بئله‌لیکله مئیداندا تکجه بیر "قورد" قالیر بیرده "قاری".
اونا گؤره قوردجا یاشاماق و قوردلا قیامته قالماق مثل‌لری، دیل‌لرین ازبری اولوب.

قارییا یئریکله‌ین قورد، اوجا داغلارین زیروه‌سینه قالخیر و داغلار باشیندا قاری‌ننه‌نی آختاریر. قورد، قارینی تاپیب یئییر و قار کسیلیر گونش اسارتدن قورتولور قیش بیتیر و قورد هامینی فلاکتدن قورتاریر.

تورک دیلینده قورتارماق، همان نجات وئرمک معناسیندادیر.

"قورتارماق" و "قوتلو" کلمه‌لری قوردون قورتاریجی عملیندن آلینیب، یارانیب و ایندی ده ایشله‌نیلیر.
آمما بو آرادا قاری‌ننه‌نین اؤلوم خبرینی، قیشین بیتمه‌سینی، گونشین آزادلیغینی، بابرامین گلمه‌سینی، کیم؟ نئجه بیلیر؟

قاری‌ننه‌نین الیندن قورتولان گونش هر سحر داغلارین آردیندان چیخیر و هر کیم داغلارا چیخیب اوفوقلارا باخسا اسارتدن آزاد اولموش گونشی گؤروب و آیازین گلمه‌سینی بیله‌جکدیر.

گونشی گؤرمه‌یه، داغلارا - تپه‌لره دیرماشان، سویوغا حساس اولان بیریسی اولمالی‌دیر.

قیشین بیتمه‌سی، بایرامین گلمه‌سی و گونشین آزادلیق خبرینی ایلک دفعه ساری قیرمیزی توکلو بیر ارکک کئچی وئریر.

تکه‌نین توک‌لری گونش رنگینده‌دیر و یئم یئمه‌یه اوجا داغلارا ایلک دیرماشان اودور. بئله‌لیکله داغلارین آردیندان گونشین دوغماسینی گؤرن ایلک حئیوان تکه اولور و بو خبری اوبایا گتیریر.

او گوندن بری هر ایل بایراما قالان تکم‌چی‌لر کندلرده شهرلرده تکم اوینادیب و گونشین آزادلیق خبرین و بایرامین گلمه‌سینی بیزلره ارمغان ائدیرلر.

تکم اویناتما مراسیمی، اینسانین کؤنوللردن چیخماسینی و بوز دؤنه‌مینین بیتمه‌سینی تصویر ائدیر.

تاریخچی و اسطوره‌شناس میرعلی سیداوو آچیق آیدین دئییر کی ساری قیزیل‌لی کئچی تورک گ‌لرین اسطوره‌لی باخیشلاریندا گونشین دوغولماسینین سیمگه‌سی‌دیر.

کئچی، تورک دیللی خالق‌لارین میفولوژیسینده ناغیل‌لاردا و خالق ایچره یازین بلیرتیسی دیر کی یازی گتیرن، گونشله اونون بلیرتیسی اودلا بیرگه یاد اولونور.

کئچی، یاز و قیشین بلیرتیسی (کوسا) ایله موباریزه آپاریر.

آذربایجانلی‌لاردا "کوسا کوسا" مراسیمی بئله بیر موباریزه‌دیر.

داوامی وار...