آکادئمیک رامیز مئهدیئوین «نادیر شاهین شخصی هکیمینین مکتوبلاری – حاکمیتینین سون دؤورونه و قتلینین تفررواتلارینا دایر قیمت‌لی منبع کیمی» کیتابی چاپ‌دان چیخیب

آخار. آز خبر وئریر کی، آذربایجان میللی علملر آکادئ‌مییاسینین پرئزیدئنتی، آکادئمیک رامیز مئهدیئوین بو یاخینلاردا چاپ‌دان چیخمیش «نادیر شاهین شخصی هکیمینین مکتوبلاری – حاکمیتینین سون دؤورونه و قتلینین تفررواتلارینا دایر قیمت‌لی منبع کیمی» کیتابی بؤیوک فاتئهین اؤلدورولمه‌سی ایله باغلی مو‌ممالی مقاملارا آیدین‌لیق گتیریر و ماراقلا اوخونور.

نادیر شاهین شخصی هکی‌می – فران‌سیز اصیل‌لی لوی بازینین (۱۷۱۲-۱۷۷۴) مکتوبلاری اساسین‌دا قله‌مه آلینمیش اثرده دؤورون حربی-سیاسی منزره‌سی، سارای چکیشمه‌لری، یاخینلاری و دوشمه‌نلری طرفین‌دن شاها قارشی حاضرلانان سوی-قصدلر و دیگر حادثه‌لر تاریخی سندلره و فاکتلارا ایستینادلا شرح ائدیلیر.

مؤلف اوولکی اثرلرین‌ده اولدوغو کیمی، یئنی کیتابین‌دا دا اورتا عصرلره عایید سارای، یاخود رس‌می تاریخشوناسلیغین منبع‌لری ایله یاناشی، آوروپا قایناقلارینی درین‌دن اؤیرنمیین اهمیتینی وورغولاییر، بو منبع‌لردن ان موهوملرینی مومکون اولدوقجا آذربایجان دیلین‌ده تقدیم ائتمک اوچون منبشوناسلاریمیزا، ترجومه‌چیلریمیزه و تاریخ‌چیلریمیزه چاغیریش ائد‌رک یازیر: «نادیر شاه افشارین دؤورون‌ده باش وئره‌ن بیر سیرا سیاسی پروسئسلرین اوبیئکتیو شکیل‌ده باشا دوشولمه‌سی نؤقتئیی-نظرین‌دن بؤیوک فاتئهین معاصری اولموش، خصوصیله ده همین دؤورده یاخین شرق‌ده فعالیت گؤسترمیش آوروپالیلارین قله‌مه آلدیقلاری اثرلر، مکتوبلار، گیزلی هئساباتلار و دیگر منبع‌لر اوزسیز دیره مالیک‌دیر. خصوصیله ده نادیرین اؤلومو ایله نتیجلنمیش سوی-قصدین بوتون پردارخاسی مقاملارینین باشا دوشولمه‌سی مسئله‌سین‌ده آوروپالی مؤلفلرین معلوماتلاری اولمادان کئچینمک مومکون دئییل».

رامیز مئهدیئوین فیکرینجه، نادیر شاهین شخصی تبیبی، کئشیش لوی بازینین قله‌مه آلدیغی ایکی ایریهجم‌لی مکتوب آوروپا قایناقلاری آراسین‌دا اهمیتینه و تاریخی دیرینه گؤره موهوم یئر توتور. بو مکتوبلارین تاریخی اهمیتینی سجییه‌له‌ن‌دیره‌ن اوچ اساس عامل وار. بیرینجی‌سی، ۱۷۴۱-جی ایلده ایرانا گلمیش کئشیش بازین ایللر عرضین‌ده افشارلار ایمپئرییاسین‌دا باش وئره‌ن اجتماعی-سیاسی، اقتصادی، حربی پروسئسلری یاخین‌دان موشاهی‌ده ائتمک ایمکانی قازانمیش‌دی. یعنی، او، ایمپئرییانین رئال وضعیتینه درین‌دن بلد ایدی.

ایکینجی‌سی، لوی بازین نادیر شاهین شخصی هکی‌می کیمی فعالیته باشلایانادک میسسیونئرلیک ائدیردی. اصلین‌ده خریستیانلیغین تبلیغی میسسیونئرلرین فعالیتینین آنجاق بیر حیسه‌سی ایدی. اونلارین باش‌لیجا میس‌سییاسی اوپئراتیو، اعتبارلی و گئنیش خفییه شبکه‌سینین قورولماسی، هؤکمدارین یاخین اطرافینا عایید نفوذلو ایانلارلا سیخ علاقه‌لرین یارادیلماسی ایدی. کئشیش بازینین ده همین شبکه‌نین ان باجاریق‌لی نماینده‌لرین‌دن بیری اولدوغونو قئید ائد‌ن آکادئمیک دقته چاتدیریر کی، مکتوبلاردا نادیر شاه و اونون قودرت‌لی ایمپئرییاسی حاقین‌دا عکسینی تاپان معلوماتلاردان بیر چوخو او دؤور اوچون مخفی حساب اولونور، کشفیات سجییه‌سی داشیییردی. همین قئیدلر دؤورون رس‌می تاریخشوناس‌لیغی طرفین‌دن ایشیقلاندیریلمامیش بیر سیرا موهوم مقاملاری گؤرمه‌یه و تحلیل ائتمه‌یه ایمکان یارادیب.

اوچونجو و ان باش‌لیجا عامل لوی بازینین ۱۷۴۶-جی ایلین دئکابرین‌دان نادیرین اؤلوم گونوندک بؤیوک فاتئهین شخصی تبیبی وظیفه‌سین‌ده خیدمت ائتمه‌سی ایله الاقداردیر. آکادئمیکین فیکرینجه، نادیر شاهین اؤمرونون سون آیلارینی یاخین‌دان موشاهی‌ده ائتمک ایمکانی اولان، ان اساسی ایسه سوی-قصد حاقین‌دا ان موفسسل معلوماتی قله‌مه آلان بیر شخ‌سین یازدیقلارینا ائتیناسیز یاناشماق تاریخیمیز قارشی‌سین‌دا سهو اولاردی. بازین بیر دین خادیمین‌دن، هکیمین‌دن داها چوخ، کشفیات‌چی ایدی و بو اونون مکتوبلارینین یازیلما اوسلوبون‌دان آچیق-آشکار دویولماق‌دادیر.

لوی بازینین کیتاب‌دا آذربایجان دیلین‌ده تقدیم ائدیله‌ن مکتوبلارین‌دان معلوم اولور کی، او، بونلاری نادیر شاهین اؤلومون‌دن سونرا بندر-عباس شهرین‌ده قله‌مه آلیب و یئزوتیلر اوردئنین‌ده یوکسک روتبه‌لی روحانی اولان روجئر آتایا اونوانلاییب. بیرینجی مکتوب‌دا نادیر شاه دؤورونون حادثه‌لری، شاهین یوکسلیشینین تاریخچه‌سی، بؤیوک فاتئهین پسیخولوژی و فیزیکی خصوصیتلری اطراف‌لی تصویر اولونوب. لوی بازین یازیردی: «اونون اوغورلارینین یئگانه منبیی سارسیلماز ایراده‌سی و جدی سیله چالیشماسی ایدی. بئله یوکسک مرتبه‌یه قالخماسینا گؤره یالنیز اؤزونه بورج‌لو ایدی. منشیینه باخمایاراق او، سانکی آنادان تاخت-تاج اوچون دوغولموش‌دو. طبیعت اونا اینسانی قهره‌مان ائد‌ن، حتی اونلاردان بعضیلرینی داهی هؤکمدارلارا چئویره‌ن بوتون آلی کئیفیتلری بخش ائتمیش‌دی».

بیرینجی مکتوب‌دا، همچینین بازینین بؤیوک فاتئهین خیدمتینه نئجه داخیل اولماسی، شاهین خزینه‌سی حاقین‌دا قیمت‌لی معلوماتلار اؤز عکسینی تاپیب.

ایکینجی مکتوب‌دا ایسه نادیر شاهین قتلین‌دن سونرا افشارلار دؤولتین‌ده باش وئره‌ن حربی-سیاسی پروسئسلردن، عادی حال آلمیش چئوریلیش و قتللردن، فئودال هرج-مرجلیین‌دن دانیشیلیر. عادیل شاهین، ایبراهیم شاهین و شاهروخ میرزه‌نین حاکمیتی دؤورون‌ده باش وئرمیش حادثه‌لرین قیسا شکیل‌ده نقل اولوندوغو مکتوب ۱۷۵۱-جی ایل حادثه‌لری ایله باشا چاتیر. بازین اؤز مکتوبلارینا نادیر شاهین دوشرگه‌سینین تصویر اولوندوغو سخئ‌می ده علاوه ائتمیش‌دی. بو، مکتوب مؤلفینین فعالیتینین اصل ماهیتی ایله باغلی بیر چوخ متلب‌دن خبر وئریر.