بو ایل آذربایجان و تورکییه تاریخین‌ده اؤنملی رول اوینامیش احمد بی آغاوغلونون دوغومونون ۱۵۰-جی ایلدؤنومودور.

Axar.az احمد بیین قیزی تئزر آغا اوغلو حاقین‌دا مقاله‌نی تقدیم ائدیر:

احمد بی آغاوغلونون قیزی تئزر آغاوغلو ۱۹۰۷-جی ایلده باکی‌دا دوغولوب. اصل آدی تازخانیم (ننه‌سینین آدی) اولوب، تورکییه‌یه کؤچدوکدن سونرا تئزر کیمی رسمیلشدیریلیب. اورتا تحصیلینی ایستانبول‌دا بزمی-عالم لیسیین‌ده آلیب. ۱۹۲۴-جو ایلده ایستانبول دارولفونونون فلسفه بؤلومون‌ده عالی تحصیلینی باشا ووروب.

اونیورسیتتی بیتیردیک‌دن سونرا آنکارا قیز و اوغلان لیسئیلرین‌ده فلسفه معلمی کیمی فعالیت گؤستریب. تئزر آغاوغلو اوغلان مکتبین‌ده درس دئیه‌ن ایلک قادین معلم اولوب. داها سونرا آنکارا قیز لیسئیینین و ایستانبول قیز معلملر مکتبینین مودیری وظیفه‌لرین‌ده چالیشیب.

۱۹۳۱-جی ایلده دؤنه‌مین تانینمیش حکیملرین‌دن نیمت تاشکیرانلا ائولنیب و ویانایا گئدیب. ۱۹۳۳-ده تورکییه‌یه قاییدیب. بو ائولی‌لیکدن ایکی اؤولادی دونیایا گلیب. قیزی سونا آرخیولوگییا، اوغلو مئته ایسه ایسوچره‌ده سیاست اوزره تحصیل آلیب. ۱۹۳۴-جو ایلده تورکییه‌ده قادینلارا پارلامنته سئچیلمک حقوقو وئریلیب. ۱۹۴۱-جی ایلده تئزر تاشکیران کاستامونودان میللت وکی‌لی سئچیلیب. بو باره‌ده باجی‌سی سورییا آغاوغلو خاطره‌لرین‌ده بئله یازیب:

«۱۹۴۱-جی ایلده قارداشیم صمدی داخیلییه وکی‌لی رجپ پکئر چاغیراراق «بیر چوخ گنجی میللت وکیلی سئچمک ایستییریک، سنی ده ایستییریک، مراجعت ائله» دئییر. او واختلار تک پارتییالی رژیم اولدوغو اوچون سئچکیلر تعینات‌دان او طرفه گئتمیردی. سئچکی گونونون آخشامی رادیودا صمدین آدینین اوخوناجاغینی گؤزلیرکن تئزرین آدینی ائشیتدیک. او دا میللت وکیلی نامیزدلیینی رادیودان اؤیرنمیشدی. اینؤنو، تئزری آنکارا قیز لیسیینین مودیری کیمی، عینی زامان‌دا دا معاریف شوراسیندان تانیییردی و چیخیشلارینی بیه‌نیردی. تئزر کاستامونون میلت وکیلی اولدو. طبیعی کی، عائله‌میز اوچون تئزرین و یا صمدین اوغورو آراسین‌دا فرق یوخ ایدی. چوخ سئویندیک».

۱۹۴۶-جی ایل سئچکیلرین‌ده تئزر قارسین ایلک قادین میللت وکی‌لی کیمی پارلامنته سئچیلیب. ۱۹۵۰-جی ایلده ۱۰ کیشی نامیزد آراسین‌دا ان چوخ سسی (۸۳ مین ۱۴) الده ائد‌رک قارس‌دان نؤوبتی دفعه دپوتات سئچیلیب. دئییله‌نلره گؤره، همین دؤنمده قارس‌دا دوغولان قیز اوشاقلارینین اکثریتینه اونون شرفینه تئزر آدی قویولوب.

میللت وکیل‌لیگی دؤنه‌مین‌ده تئزئر تاشکیران تحصیل، قادین و اوشاق حقوقلاری ایله باغلی چیخیشلار ائدیب، بو ساحه‌ده موهوم ایشلر گؤرور. مثلاً، ۱۱ ایون ۱۹۵۱-جی ایلده پارلامنت‌ده‌کی چیخیشیندا تاشکیران تحصیل‌سیز وطنداشلار اوچون خصوصی تحصیل پروگراملارینین حاضرلانماسینی، اونلار اوچون خصوصی الیفبانین یازیلماسی و گرکلی بیلگیلرین اولدوغو کیتابلارین کندلره یاییلماسینی، رادیو واسطه‌سیله درسلرین وئریلمه‌سینی تکلیف ائدیب.

اثرلری

۱۹۲۸-جی ایلده ۲۴ یاش‌لی تئزر آغاوغلونون «سوری و تاتبیکی مانتیک» آدلی لیسیلر اوچون منطیق کیتابی چاپ ائدیلیر. او، کیتابینین بیر نوسخه‌سینین صحیفه‌سینه «تورک قادینلارینین خیلاصکاری آتاتورکه» قئیدینی یازاراق پرزیدنته گؤندریر. آتاتورک بیر تویدا اونو گؤررکه‌ن اونا یاخینلاشیر، کیتابا گؤره تبریک ائدیر و اطرافین‌داکیلارا دؤنه‌رک دئییر: «گؤرورسونوزمو، بو کیچیک قیز لیسئیلر اوچون منتیق کیتابی یازیب، تورک قیزلارینین بو ساحه‌ده یئتیشمه‌لرینه سئوینمک لازیمدیر».

داها سونرا آتاتورک کیتاب‌دا اولان آغیر تئرمینلرین یئنی، ساده سؤزلرله اوزله‌نمه‌سینین واجیب اولدوغونو بیلدیریر.
بو کیتابا گؤره تحصیل ناظرلیگی اونو موکافاتلادیریب.

تاشکیران «ایستوارت میلل» (فیلوسوفون حیات و یارادیجی‌لیغی حاقین‌دا)، «سوچ‌لو چوجوکلاریمیز» (قارداشی صمد آغاوغلو ایله بیرلیک‌ده اوشاق اصلاح ائوینده آپاریلان آراش‌دیرما)، «تورک اخلاقینین ایلکه‌لری»، «قادین حقوقلاری»، «وطنداشین ال کیتابی»، «دده قورقود ناغیللاری»، «کندینسچ داغیندا» و دیگر کیتابلارین مؤلفی‌دیر.

تئزئر تاشکیران ۴ مای ۱۹۷۹-جو ایلده وفات ائدیب. تورکییه‌ده ۱۹۸۷-جی ایلده‌ن اعتباراً اونون آدینی داشییان مکتب فعالیت گؤستریر.
قارداشی صمد آغاوغلو خاطره‌لرین‌ده یازیر: «مینلرله طلبه یئتیشدیردیی معلم حیاتین‌دا و اون ایل میللت وکی‌لی اولدوغو دؤنه‌مده اوندان بیر نفر ده اولسون شیکایتچی اولمادی».