آنا صحیفه توپلوم |
مای آیینین بو هفتهسی کریم تاتار تورکلرینین اؤز وطنلریندن سورگون ائدیلمهسی کیمی خاطیرلانیر. او، دهشتلی سورگوندن ایندی ۷۶ ایل کئچیر.
آخار. آذ خاطرلادیر کی، ۱۹۴۴-جو ایل مایین ۱۸-۲۰-ده خالق داخیلی ایشلر کومیسسارلیغی موسکوادان آلینان گؤستریشله کریمین بوتون تاتار اهالیسینی وگونلارا دولدوراراق اؤزبکیستانا سورگون ائدیب.
ناسیستلرله امکداشلیقدا اتهام ائدیلهن تاتار اهالیسینین بو مجبوری کؤچورولمهسی بشر تاریخینده ان قیسا مدتده حیاتا کئچیریلمیش عملیاتلاردان بیری ساییلیر.
۱۹۲۲-جی ایلده شورا یارادیلارکهن موسکوا کریم تاتارلارینی کریم موختار سووئت سوسیالیست جومهوریتینین کؤکلو اهالیسی کیمی تانیمیشدی.
۱۹۲۰-۳۰-جو ایللرده تاتارلار بوتون کریم اهالیسینین یوزده ۲۵-۳۰ –نو تشکیل ائدیردی.
لاکین ۱۹۳۰-جو ایللردن باشلایاراق شورانین باشقا خالقلارینا موناسیبتده اولدوغو کیمی کریم تاتارلارینا دا رئپرئسسیو سیاست تطبیق اولونماغا باشلادی.
زورلا کؤچورولمهنین اساس حیسهسی ۱۹۴۴-جو ایل مئیین ۱۸-ده سوبه چاغی باشلانیب مایین ۲۰-ده ساعت ۱۶-دا باشا چاتیب.
کریمدان دئمک اولار کی، بوتون تاتار تورکلرینین – ۲۳۸، ۵ مین اینسانی کؤچورولوب.
بو گئدیشاتی حیاتا کئچیرمک اوچون ۳۲ مین عسگر جلب اولونوب.
سورگونه سبب ایسه بوتون تاتار اهالیسینین دؤولت خیانتینده اتهام ائدیلمهسی اولدو. اونلار «سووئت آداملارینین کوتلوی اؤلدورولمهسینده و ناسیست ایشغالچیلارلا امکداشلیقدا» اتهام ائدیلدی.
لاکین تاریخچیلر سورگونون داها درین سببلری اولدوغونو دوشونور. بو سببلردن بیری ده کریم تورک تاتارلارینین او واختلار شورانین پوتئنسیال رقیبی ساییلان تورکییه ایله یاخشی موناسیبتلرینین اولماسی ایدی.، تورکییه ایله همسرهد قافقاز رایونلاریندان باشقا موسلمان ائتنیکلری چئچئنلر، اینقوشلار، قاراچایلیلار و بالکارلار دا کؤچورولوردو.
۱۹۴۴-جو ایلین مایینده آلمان دستهلرینده خیدمت ائدن کریم تاتارلارینین اکثریتی آلمانییایا چکیلدی. بئلهلیکله، سورگون اولونانلارین اکثریتی یاریمادادا یاشایان قادینلار و اوشاقلار اولدو.
سلاحلی قوللوقچولار تاتار تورکلرینین ائولرینه داخیل اولور و وطنه خیانت ائتدیکلرینه گؤره کریمدان کؤچورولدوکلری اونلارا اعلان ائدیلیردی.
اشیالارینی ییغماق اوچون اونلارا ۱۵-۲۰ دقیقه واخت وئریلیردی. رسمی قایدادا هر عائلهیه ۵۰۰ کیلوقراما قدر یوک گؤتورمک ایجازهسی وئریلمیشدی. اصلینده ایسه بوندان داها آز گؤتورمهیه ایمکان یارادیردیلار. بزهن ایسه اونلار هئچ نه گؤتوره بیلمیردیلر.
آداملاری یوک ماشینلاریندا دمیر یولو دایاناجاقلارینا گتیریردیلر. اورادان شرقه دوغرو قاپی-پنجرهلری میخلانمیش ۸۰ یوک قاتاری گؤندریلمیشدی.
یول بویونجا اکثریتی اوشاقلار و قوجالار اولماقلا ۸ مین اینسان تلف اولموشدو. اؤلومون اساس سببی سوسوزلوق و یاتالاق خستهلیگی ایدی.
بعضی آداملار ایزتیرابلارا دؤزمهیهرک عقللارینی ایتیریردیلر. تاتار تورکلرینین کریمدا قویوب گئتدیکلری بوتون مولکیتی دؤولت موسادیره ائتمیشدی.
اونلارین اکثریتینی اؤزبکیستان، قازاخیستان و تاجیکیستانا کؤچورموشدولر. بعضی کیچیک قروپلار اورال و روسییانین کوستروما ویلایتلرینه دوشموشدو.
کؤچورولمهنین ایلک اوچ ایلی عرضینده اهالینین یوزده ۲۰-دن ۴۶ -دک حیسهسی آجلیق، اوزونتو و خستهلیکدن اؤلموشدو.
دئپورتاسییانین ایلک ایلینده اؤلنلرین یاریسی ۱۶ یاشینادک اوشاقلار ایدی.
تاتارلارین بؤیوک اکثریتینی خصوصی قورونان تیکانلی منطقهلرده یئرلشدیرمیشدیلر. کؤچورولهنلر اوجوز ایشچی قوهسی ایدیلر و اونلار پامبیق تارلالاریندا چالیشیر، شاختا، تیکینتی و فابریکلرده ایشلییردیلر. ۱۹۴۸-جی ایلده موسکوا کریم تاتارلارینی اؤمورلوک کؤچکون کیمی تانیدی. ایجازه اولمادان، اراضیدن چیخان تاتارلاری ۲۰ ایل مدتینه آزادلیقدان مهرومئتمه جزاسی گؤزلییردی.
کؤچکونلرین اوشاقلاری اؤزبک و روس دیللرینده تحصیل آلا بیلردیلر، لاکین اونلارین تاتارجا اؤیرهنمهلری قاداغان ایدی.
ببج-نین یازدیغینا گؤره ۱۹۵۷-جی ایلدک کریم تاتارلارینین دیلینده اولان بوتون نشرلر قاداغان ائدیلمیشدی. بؤیوک سووئت ائنسیکلوپئدییاسیندان کریم تاتارلاری بارهده مقاله چیخاریلمیشدی.
بو میللیتی پاسپورتلارا یازماق دا قاداغان اولونموشدو.
کریمین اوللر اساساً تاتار تورکلری یاشایان جنوب حیسهلری بوش قالمیشدی.
تاتارلار اوچون یاشاییش مسکهنلرینین خصوصی رئژیمی ۱۹۵۰-جی ایللرین ایکینجی یاریسیندا خروششووون ایستالینسیزلشدیرمسیندک داوام ائتدی.
همین واختلاردا سووئت حکومتی اونلارین حیات شرایطینی یونگوللشدیردی، لاکین دؤولت خیانتی اتهامی گؤتورولمهدی.
۱۹۵۰-۶۰-جی ایللرده تاتارلار اؤز تاریخی وطنلرینه قاییتماق اوچون موباریزه آپاریردیلار. اونلار بو مقصدله اؤزبکیستان شهرلرینده نوماییشلر ده کئچیریردیلر.
تدریجهن کریم تاتارلاری اؤز حقوقلارینی گئنیشلهندیره بیلمیشدیلر، لاکین کریما قاییتماق اوچون قویولان قاداغان قئیری-رسمی قایدادا ۱۹۸۹-جو ایله قدر قالدیریلمامیشدی.
نؤوبتی دؤرد ایل عرضینده سووئتلر اراضیسینده یاشایان ۲۵۰ مین کریم تاتارینین یاریسی یاریمادایا قاییتمیشدی.
کریمین کؤکلو اهالیسینین اؤز دوغما یوردونا قاییتماسی مورککب پروسئس ایدی و تاتارلارین تورپاقلاریندا سونرالار مسکونلاشمیش یئرلی اهالی ایله موناقیشهلر باش وئریردی. بونا باخمایاراق بؤیوک موناقیشهدن یان کئچمک مومکون اولموشدو.
کریم تاتارلاری اوچون یاریمادانین ۲۰۱۴-جو ایلده روسییا طرفیندن ایلهاقی یئنی سیناغا چئوریلدی. اونلارین بعضیلری تعقیبلردن چکینهرک کریمی ترک ائتمهلی اولدولار.
کریم تاتارلارینین لیدئرلری مصطفی جمیلئوین و رئفات چوبارووون کریما گلمهسینی ایسه روسییا حکومتی قاداغان ائتمیشدی.
بعضی تدقیقاتچیلار حساب ائدیرلر کی، تاتارلارین دئپورتاسییاسی بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی طرفیندن قبول اولونموش سویقیریم آنلاییشینا یوغون گلیر.
۲۰۰۶-جی ایلده کریم تاتار خالقینین قورولتایی اوکراینین آلی راداسینا دئپورتاسییانین سویقیریم کیمی تانینماسی اوچون مراجعت ائتمیشدی.
بونا باخمایاراق، اکثر تاریخی اثرلرده و دیپلوماتیک سندلرده کریم تاتارلارینین کؤچورولمهسی سویقیریم یوخ، دئپورتاسییا آدلانیر.
کئچمیش سووئتلر ایسه بونو «کؤچورولمه» آدلاندیریردیلار.
تاریخ
2020.05.18 / 18:31
|
مولف
Axar.az
|