نکتۀ بسیار قابل تأمّل در این بخش کم محلّی خانلری به زبان های کردی و لری است. او قریب سی زبان را به ترتیب و با شماره گذاری عمدتاً با ذکر منبع و مأخد و توضیح مختصر می آورد، امّا در مواجهه با زبان های کردی و لری که زنده، مشهورتر و پرمتکلّم تر بوده وهستند؛ گذرا و حاشیه گونه اشاره می کند. همین گونه است مسئلۀ زبان آذری. او در بارۀ این سه زبان به اشارۀ مختصر زیر بسنده می کند:

« علاوه بر اینها نام زبان های کردی، لری و آذری نیز در کتاب های قدیم برده شده است. » (زبان شناسی و زبان فارسی، ص 74)

در بین این سه زبان آذری از جهاتی حائز اهمیّت است. ناسیونالیست های فارسی گرا و آذری بازان در قریب یک صد سال گذشته همۀ تلاش خود را مصروف اختراع و اثبات زبانی موهوم برای آذربایجان کردند. مهم ترین دستاویز آنها برای علم کردن این زبان آمدن لفظ «آذری» در نوشته های چند جغرافی نویس عرب بود. این اشارات فاقد توضیح و قرینه های لازم برای انتساب آن به زبان خاصّی بود، لیکن نویسندگان فارسی گرا بر پایۀ عادت عمومی مصادره گرایی؛ آذری اختراعی را به شعبه ای از فارسی یا پهلوی تأویل کردند و سخاوتمندانه آن را به گروه زبان های ایرانی با تعریف خاصّی که خود از آن داشتند؛ بخشیدند. آذری بازان بعدی برای تکمیل پازل آذری بازی نکات دیگری را به این بازی سخیف افزوده و قلمرو وسیعی از ری تا دربند را برای آن ترسیم کردند. این هم پایان کار نبود و آنها اشعار، جملات پراکنده و نمونه های نثری را نیز برای اثبات وجود این زبان یافته و عرضه کردند. در باب این نمونه ها سخن بسیار است، لیکن هدف ما عجالتاً نقد این نمونه ها نیست. سؤال اساسی در اینجاست که چگونه آقای خانلری آذری با این عرض و طول طراحی شده را در حاشیه مطرح می سازد و زبان های رایج در تک شهرهای نیمۀ شرقی فلات ایران را از این زبان خاص که هم فکرانش کلّی برای جا انداختن آن تلاش کرده اند؛ مهم و ارجح می شمارد. کردی و لری هم لااقل در تعداد متکلّم و گسترۀ جغرافیایی بر بسیاری از زبان های مورد اشارۀ او در بخش اصلی ارجحیّت داشته اند. معلوم می گردد آقای خانلری نیمۀ شرقی فلات ایران؛ بخصوص شهرهای خراسان و افعانستان را برای ایرانی بودن، بیشتر به رسمیّت می شناسد.