سالگرد قتل عامل ملت تورک در آزربایجان شمالی توسط ارمنی های داشناک و بلشویک

در اواخر حکومت تزاری در روسیه برخی از ارامنه که در نقاط مختلف آزربایجان شمالی اسکان یافته بودند به دنبال تضعیف حکومت مرکزی شروع به قتل‌عام آزربایجانی‌ها برای تملک اراضی آنها کردند.

با از هم‌پاشی حکومت تزار در اکتبر ۱۹۱۷، حملات ارمنی‌ها و دسته‌های بلشویک با حمایت استفان شائومیان رهبر ارمنی بلشویک‌ها شدت بیشتری پیدا کرد. این گروه‌های ارمنی و بلشویک از ۳۰ مارس تا سوم آوریل ۱۹۱۸ بیش از ۵۰ هزار آزربایجانی را در باکو، شاماخی، قوبا، خاچماز، لنکران، حاجی قبول، سالیان، زنگه‌زور، قره‌باغ، نخچوان و دیگر مناطق آزربایجان قتل عام کردند.

در طی سال های ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ از یک طرف ارمنی های داشناک به رهبری آندرانیک آزربایجانی ها را قتل عام می کردند و از طرف دیگر ارمنی های بلشویک به رهبری شائومیان برای سرپوش گذاشتن به این حقایق تاریخی، قتل عام شدگان را در گورهای جمعی می پوشاندند.

نیروهای مسلح ارمنی در طی این سال ها هزاران پیر و جوان و زن و کودک را به قتل رساندند و مردم روستاها را به صورت دسته جمعی تیرباران کردند.

تنها در روز ۳۱ مارس سال ۱۹۱۸ بدنبال هجوم نیروهای ارمنی که از حمایت کامل روس ها برخوردار بودند، در باکو نزدیک به ده هزار نفر از ملتمان در وطن خود به شهادت رسیدند.

قتل‌عام آزربایجانی‌ها، با ورود اردوی اسلام قفقاز که با دستور انور پاشا، وزیر دفاع دولت عثمانی تشکیل شده بود، به آزربایجان و تلاش برای پاکسازی این کشور از گروهک‌های ارمنی پایان یافت.

حیدر علی‌اف رئیس جمهور جمهوری آزربایجان در سال ۱۹۹۸ طی حکمی ۳۱ مارس را به عنوان «روز نسل‌کشی آذربایجانی‌ها» نام گذاری کرد.
حوادث مارس ۱۹۱۸ به روایت اسناد و مدارک
بر اساس خاطرات شاهدان و ناظران و کسانی که در حوادث خونین باکو و سایر نقاط آزربایجان شرکت کرده بودند، متأسفانه کلیۀ حقایق تا به امروز در زمینۀ مارس سال ۱۹۱۸ روشن نشده است. بعضی از آنان توسط کمیساریای خلق در امور داخلی امحاء گردیده و بعضی دیگر نیز تا حال آشکار نشده است. در دانشکدۀ نسخ خطی محمد فضولی آکادمی ملی علوم آزربایجان نیز در این زمینه اطلاعات زیادی بر جای نمانده است.

میرزابالا محمدزاده در ۳۱ مارس ۱۹۲۰ به مناسبت دومین سالگرد فاجعۀ خونین مارس، در مقاله ای تحت عنوان "روزهای مارس" در روزنامۀ «استقلال» اینگونه می نوشت:
«روزهای خونین مارس در سال ۱۹۱۸ به منظور امحاء تفکر استقلال و حریت ملی بر علیه تورکهای آزربایجان توسط بلشویکها انجام گرفت. عبادتگاه های آزربایجان را به توپ بستند و مردم را قتل عام کردند. در این مسیر برای کمک خود نیز به باندهای خونریز خود یعنی ارامنه مراجعه نموده، در تاریخ آزربایجان خاطرات خونین فراموش نشدنی به یادگار گذاردند».

دفترچۀ یادداشت نویسندۀ شهیر، شاعر و ادیب علی عباس مذنبی (۱۸۸۲- ۱۹۳۸) که در آرشیو دانشکدۀ نسخ خطی نگهداری می شود، دربارۀ قتل عام مارس ۱۹۱۸ اینگونه بیان می دارد. ایشان تحت عنوان «جنگ ملت در باکو جنگ مسلمان با ارمنی و روس» حوادث خونین را از ساعات اولیه اینگونه به تصویر می کشد: «در ۱۸ جمادی الآخر ۱۳۳۶ یعنی با تقویم جدید ۳۱ مارس ۱۹۱۸، روز یکشنبه، بعد از ظهر ساعت پنج بود که میان محلات بالای باکو و بلشویکها جنگ شروع شد. لیکن در این جنگ روسها شرکت نداشتند، ولی ارامنه با شدت بیشتر بر علیه مسلمین فعالیت می کردند، انگار به فتوایشان عمل می کردند. در تیراندازیهای اولیه تلفات زیادی نبود. شب همان روز مسلمانان هجوم نمودند و جایگاه آنان را که دائماً از آنجا به توپ می گرفتند، همراه با توپهایشان، آنها را گرفتند و سربازان دشمن را به سمت شمال شرق باکو راندند».