تورکلر دایما دونیا تاریخینه یؤن وئره‌ن خالقلار سیراسیندا یئر آلیب. بو خالقین ایچریسیندن چیخان و دونیانین بؤیوک حیسه‌سینی نظارتینده ساخلاماغی باجاران حؤکمدارلار اولوب.

آخار تو دونیا تاریخینده ایز قویموش ۷ تورک حؤکمداری حاقدایازینی تقدیم ائدیر:

مئتئ خان

ائرادان اول ۲۳۴-۱۷۴-جو ایللرده یاشاییب. چین منبعلرینده اونون آدی مودون شانیو اولاراق کئچیر. تورک تاریخینین ایلک ایمپئرییاسینین یارادیجیسی ساییلیر. حاکمیت‌ده اولدوغو دؤنه‌مده گوجلو ایمپئرییا یاراتماغی باجاران مئتئ خان سونرادان چینی اؤز نظارتی آلتینا آلا بیلمیشدی. محض مئتئخانین و هون طایفالارینین آغیر هوجوملاری چینی بؤیوک چین سددینی تیکمه‌یه مجبور ائتمیشدی.

بیلگه خاقان

۶۸۳-۷۳۴-جو ایللرده یاشاییب. ایکینجی گؤیتورک ایمپراتورلوغونون رهبری‌دیر. حیاتی بویونجا بؤیوک ساواشلارا قاتیلیب. قاتیلدیغی ان بؤیوک ساواش ایسه ائزگینتی کادیز ساواشی اولوب. سویداشلاری اولان دوققوز اوغوز بویلاری ایله ساواشان گؤیتورکلر بو محاربه‌نی قالیبیتله باشا ووروبلار. ۱۷ ایل حاکمیتده قالان بیلگه خاقان گوجلو دؤولت یاراتماغی باجاریب. او، ۷۳۴-جو ایلده زهرلنه‌رک اؤلدورولوب. ادعالارا گؤره، بویروک چور آدلی ایانی طرفیندن قتله یئتیریلیب. چورون اونون قتلی سیفاریشینی چیندن آلدیغی گومان ائدیلیر.

آتیللا

۴۰۶-۴۵۳-جو ایللرده یاشاییب. غربی هون ایمپرییاسینین حؤکمداری اولان آتیللا حاکمیتی دؤنه‌مینده اؤلکه‌سینین سرحدلرینی خزردن رومایا قدر اوزاتماغی باجاریب. آتیللا آوروپا تاریخینه«تانرینین قامچیسی» آدی ایله دوشوب. او، بیزانس و رومانی تابعلیگی آلتینا سالماغی باجاریب. آتیللا همچینین تاریخه روما پاپاسینی قارشیسیندا دیز چؤکدوره‌ن شخص کیمی دوشوب. او، ۴۵۳-جو ایلده یئنی حیات یولداشی، رومالی شاهزاده طرفیندن زهرلنه‌رک قتله یئتیریلیب.

آلپ ارسلان

۱۰۳۳-۱۰۷۲-جی ایللرده یاشاییب. بؤیوک سلجوق ایمپرییاسینین حؤکمداری اولوب. حاکمیت‌ده اولدوغو زامان عرضینده ایمپرییانین اراضیلرینی خیلی گئنیشلندیریب. ایمپرییانین سرحدلری جنوبدا مصره، شرقده قاراخانلی دؤولتینه، غربده بیزانسا، شیمالدا ایسه شیمالی قافقازا قدر چاتیب. آلپ ارسلان تورک تاریخینه ۱۰۷۱-جی ایلده کی مالازگیرد دؤیوشو ایله دوشوب. بو دؤیوش‌ده اوردوسوندان ۲ دفعه چوخ دؤیوشچویه صاحب اولان بیزانسی مغلوب ائد‌ن آلپ ارسلان ایمپراتور ۴-جو دیوگئنی ده اسیر گؤتورمه یی باجاریب. آلپ ارسلانین بو قلبه‌سی تورکلرین آنادولودا یئرلشمه‌سی پروسسینی قتیلشدیریب. آلپ ارسلان ۱۰۷۲-جی ایلده تورکوستانا سفری زامانی یوسیف ال خارزمی آدلی قالا رئیسی طرفین‌دن قتله یئتیریلیب. ادعالارا گؤره، حؤکمدارین ائرمنی اصیللی محافظه‌چیسی ال خارزمی نیزیله ووراراق اؤلدورمه‌سی اونا قارشی سوی-قصدین اوستونو آچماغا ایمکان وئرمه‌ییب.

صاح الدین ایوبی

۱۱۳۸-۱۱۹۳-جو ایللرده یاشاییب. اییوبیلر دؤولتینین رهبری اولوب. تاریخ‌ده خییرخواهلیغی و صلیبچیلره قارشی ساواشی ایله یاددا قالیب. محض او، ۱۱۸۷-جی ایلده قودس شهرینده صلیبچیلرین ۸۸ ایللیک حاکمیتینه سون قویماغی باجاریب.

فاتح سلطان محمد

۱۴۳۲-۱۴۸۱-جی ایللرده یاشاییب. عثمانلی ایمپرییاسینین حؤکمداری اولوب. دونیا تاریخینه ۱۴۵۳-جو ایلده ایستانبولو فتح ائد‌رک، بیزانس ایمپرییاسینا سون قویماسییلا دوشوب. بونون سایه‌سینده ایستانبول عؤمورلوک اولاراق تورکلرین حاکمیتی آلتینا کئچیب. اونون زامانیندا عثمانلی بالکانلار و شرقی آوروپانین بیر حیسه‌سینی نظارت آلتینا آلیب. ۱۴۸۱-جی ایلده آنادولویا سفر زامانی خسته‌لیکدن وفات ائدیب. بعضی منبع‌لرده اونون واتیکان طرفیندن زهرلندیینی ادعا ائدیلیر.

شاه ایسماعیل ختایی

۱۴۸۷-۱۵۲۴-جو ایللرده یاشاییب. آذربایجان تاریخینین ان گوجلو ایمپرییاسی اولان صفویلرین رهبری اولوب. آذربایجانی ایلک دفعه اولاراق تام شکیلده مرکزلشدیره بیلیب. اؤلکه‌سینین سرحدلرینی شرقده پاکیستانا، غرب‌ده سورییایا، جنوبدا ایران کؤرفزینه، شیمال‌دا ایسه داغیستانا چاتدیرا بیلیب. اونون رهبرلیگی آلتیندا شرق‌ده ایلک تام گوجلو شیعه طریقتینین حؤکمران اولدوغو دؤولت یارادیلیب. ختایینین زامانیندا تورک دیلی اینکیشافینین ان یوکسک سوییه‌سینه چاتیب.