۱-جی حیسه

گونئی آذربایجان‌لیلارین هم اؤلکه داخیلین‌ده، هم ده خاریج‌ده‌کی موباریزه‌سینین اساس غایه‌سی اولان میللی مسئله ان آکتوال اجتماعی پروبلئم سوییه‌سینه قالدیریلیب و میللی کونسولیداسییانی گوجلندیریب.

بو حرکات اؤزونده معاصر دونیانین دموکراتییا، اینسان حاقلاری، قانونلارین عالی‌لیگی، بشری دیرلره سایغی و س. کیمی اساس طلبلرینی احتیوا ائد‌ن آذربایجان‌چیلیق فلسفه‌سی اوزرینده قورولوب. بین الخالق حقوقون اساس پرینسیپلریندن بیری کیمی خالقلارین اؤز مقدراتینی تعیین ائتمه پرینسیپینی بو گون گونئی آذربایجان تورکلرینه بیرمعنالی شکیل‌ده شامیل ائتمک اولار. بو پرینسیپ اونلارا اؤز آنا دیلیندن ایستیفاده ائتمک ایمکانی دا وئریر. همین پرینسیپ ب ام ت نیظامنامه‌سین‌ده، مستملکه اؤلکه‌لرینه و خالقلارینا موستقیل‌لیک وئریلمه‌سی حاقین‌دا ۱۹۶۰-جی ایل بیاننامه‌سینه، اینسان حقوقلاری حاقین‌دا ۱۹۷۰-جی ایل بیاننامه‌سین‌ده، هلسینکی یئکون آکتین‌دا، هابئله ب ام ت بین الخالق محکمه‌سینین بیر سیرا قرار و مصلحت کاراکترلی رایلرینده اؤز عکسینی تاپمیشدیر. بو پرینسیپلردن چیخیش ائد‌رک قید ائتمک اولار کی، گونئی‌لی آذربایجان‌لیلارین ایران قانون وئریجیلیینه و عموم بشری قانونلارا اویغون اولان میللی طلبلری محض بو موباریزه سایه‌سین‌ده گونئی آذربایجان و ایران چرچیوه‌سینده‌کی پروبلم اولماق‌دان چیخیب و گلوبال پروبلئمه چئوریلیب.

آذربایجان مهاجیرتینین تاریخی ایسپسیفیک تاریخدیر و او، هئچ بیر خالقین مهاجیرتی ایله موقاییسه اولونا بیلمز. نظره آلماق لازیمدیر کی، آذربایجان مهاجیرتی ۱۹-جو عصرده ایکی یئره پارچالانان، ایکی آیری و چوخ فرقلی ایمپرییانین ظولمو آلتیندا، چوخ فرقلی سیاسی سیستملرین و ایدئولوگییالارین تأثیرینه معروض قالان، سون ۲۰۰ ایلده گرگین اجتماعی-سیاسی کاتاکلیزملرین، سوسیال-مدنی تبدلاتلارین، چوخسایلی اینقیلاب و چئوریلیشلرین مرکزین‌ده اولان بیر خالقین مهاجیرتی‌دیر.

مسئله‌یه ۲۰-جی عصری احاطه ائد‌ن مهاجیرتین سببلری، دالغالاری، سوسیال شرطلری پریزماسیندان یاناشدیق‌دا جنوبی آذربایجان‌لیلارین مهاجیرتین‌ده اوچ اساس دؤورون اولدوغو آیدین گؤرونور: ۱) ۲۰-جی عصرین ۲۰-۳۰-جو ایللرین‌ده‌کی دالغا؛ ۲) ۲-جی دونیا محاربه‌سین‌دن سونرا باشلاییب ۱۹۷۹-جو ایل ایران ایسلام اینقیلابینا قدر داوام ائد‌ن دالغا؛ ۳) اینقیلاب‌دان سونراکی دالغا.

آراشدیردیغیمیز مؤضوعنون اساس اوبیئکتی اولان ۳-جو مرحله گونئی‌لیلرین سیاسی مهاجیرتینین ان یوکسک زیروه‌سینی تشکیل ائدیر. همین دالغا سوسیال ترکیبینه گؤره چوخ رنگارنگدیر. بورا گنجلر، اورتا و یاشلی نسلین نماینده‌لری، شهرلیلر، کندلیلر، تحصیل‌لیلر، تحصیل‌سیزلر، یوخسول کوتله، سیاسی جهت‌دن فعال اولانلار، سیاسی موباریزه‌نی اودوزاراق حاکمیته گله بیلمه‌یه‌ن سول فیکیرلی اینقیلاب‌چیلار و اصلاحات‌چیلار، حاکمیتی الین‌ده ساخلایا بیلمه‌یه‌ن اقتدار یؤنوملو و شاهچی-مهافیزکارلار داخیلدیر. بو مرحله‌نین ان خاراکتریک خصوصیتی سیاسی موتیوین آپاریجی و داها قاباریق اولماسی، پاسیونار قوه‌لرین چوخلوغودور. دیل اوغروندا اجتماعی-سیاسی موباریزه پروبلمینین گونئی آذربایجان‌لیلارین دیاسپور فعالیتینین اساس حیصه‌سی کیمی آراشدیردیغیمیز بو تدقیقاتین اساس اوبیئکتی ده اساساً ائله بو دالغادا مهاجیرت ائد‌نلر و اونلارین اجتماعی فعالیتیدیر.
منبع:یئگانه حاجییئوا