«ادبی پروسئس‌ده آز-چوخ باش وئره‌نلره رغما، پروسئس فعالیت‌سیز کیمی گؤرونور. ادبیاتیمیزی بو روتینلیک‌دن چیخارماغین بیر یولو وارمی؟»

آخار. آذ ادبیات آداملارینین بو سوالا جاوابلارینی تقدیم ائدیر:

تنقیدچی واقیف یوسیفلی

«من او فیکیرده دئییله‌م کی، ادبی پروسئس‌ده فعالیت‌سیزلیک حؤکم سورور، عکسینه، پروسئس داوام ائدیر. اثرلر یازیلیر، موذاکیره‌یه چیخانلاری دا وار. ژورناللار، قزئتلر ادبی ماتئریاللار چاپ ائدیر، تنقیدی فیکیرلر سؤیلنیلیر. ساده‌جه اولاراق، بو پروسئس‌ده بیر خاوس حؤکم سورور».

شاعر صابیر ساروان

«هئچ واخت آغلیما گلمزدی کی، ادبیات بو کؤکه دوشه‌جک، مینلرله ایمضانین ایچین‌ده ۵-۱۰ ایستعدادلی قلم صاحبینین آدی ایتیب-باتاجاق. اوسته‌لیک، اونلارا فرسیز آداما باخان کیمی باخاجاقلار. ادبیاتا دخلی اولمایانلارین ایسه هر گون کیتاب تقدیماتلاری، ایمضا گونلری، بؤیوک سالونلاری، حتی تئله کاناللاری بوروین یارادیجی‌لیق گئجه‌لری کئچیریله‌جک. هؤرومچک تورونا بنزه‌یه‌ن معناسیزلیغین و تکرارچیلیغین توغیان ائلدییی بو «ادبی موحیط‌دن» چیخیش یولونو آغلیما بئله گتیره بیلمیرم. چونکی جمعیتیمیزده اؤزونه کؤک سالمیش بوتون نئگاتیو حاللار، عینیله ادبیات‌دا دا وار و دهشتلی عیبجرلیکلری ایله مؤحکملنیب. اونو دئمک ایستییرم کی، جمعیتین دوشونجه‌سین‌ده یاخشی معنادا دییشیک‌لیک باش وئرمه‌سه، ادبی موحیط، ادبیات، ایستعدادلارا موناسیبت بئله ده قالاجاق. هردن دوشونوره‌م کی، سووئت دؤورونو چیخماق شرطی ایله بلکه ائله همیشه بئله اولوب؟! بو جور دوشونمه‌یه منه نظامی گنجوینین «نزم‌چی چوخ‌دور، شاعر آزدیر»، محمد فضولینین «بیر دؤورده‌یم کی، نزم اولوب خار» دئییملری ده اساس وئریر. اما یئنه اومیدیمی ایتیرمک ایسته میرم. چونکی: «قاریشیق‌دیر هله‌لیک میللتین ایستعدادی، -النیرسه، صافی بیر یان، توزو بیر یانلیق اولور. (م.ا صابیر)»...

شاعر سایمان آروز

«ادبیات حادثه‌لرین مهصولودور. بو حادثه ایستر محببت دونیاسین‌دا، ایسترسه ده اجتماعی-سیاسی-حربی ساحه‌ده اولسا دا، باش وئرممیش هئچ بیر جدی ادبیات‌دان صحبت گئده بیلمز. سون دؤنم شرق‌ده، خصوصیله ده سورییا،عیراق، فیلیسطین و بعضی عرب اؤلکه‌لرین‌ده باش وئره‌ن حادثه‌لر آدونیس کیمی شاعرلری، «چرپلنگ اوچوران» کیمی رومانلاری دونیا ادبیاتینا بخش ائدیب. گونئی آذربایجان‌دا بو موتیولره چوخ راست گلمک اولار، آنجاق دیلین اؤیردیلمه‌مه‌سی و بعضی سیاسی پروبلئملر ادبیاتین یارانماسینا مانع اولور. البته، منیم "یوز ایل اینقیلاب" رومانی‌می اوخوموش اولسانیز، گونئی‌ده باش وئره‌ن حادثه‌لرین نئجه و هان‌سی مجرادا ایرلیلدیینی تام هیس ائده بیلرسینیز. قالدی کی، موستقیل آذربایجانیمیزین ادبی دورومو باره‌سین‌ده، اؤز داخیلیمده ده بیر چوخ سواللارلا اوز-اوز‌یه‌م. مثلاً، بیر اؤلکه‌نین قاراباغ بوی‌دا میللی، خوجالی بوی‌دا بشری و گونئی بوی‌دا بیر تاریخی فاجعه‌سی وارسا، نیه دونیا ادبیاتینا بخش ائد‌جک بیرجه جدی رومان بئله عرصه‌یه گتیره بیلمیر؟ باخ، بونون جاوابی منی چوخ دوشوندورور. هر حال‌دا منه ائله گلیر کی، اؤلکه و تورپاقلاریمیزین بیزه حادثه و پئرسوناژ باغیشلاماسین‌دا هئچ بیر آخساقلیق یوخ‌دور، اساس پروبلئم بیز یازارلارین اؤزون‌ده و داها دوغروسو، ادبی تنبل لییمیزده‌دیر».

یازی‌چی سولئیمان حوسئین اوو

«اصلین‌ده، ادبی پروسئس فعالیت‌سیز دئییل، عکسینه، یازارلارین سایی، یازیلانلارین سایی گئتدیکجه آرتیر. آنجاق مسئله کئیفیت‌ده‌دیر. یاخشی اثرلرین، شئیرلرین سایی آزالیر. ضعیف، پئشکارلیق‌دان اوزاق کیتابلار نشر ائدیلیر، زورلا تبلیغ اولونور. چونکی ایندی ادبیات بیرباشا مادی دوروملا باغلی‌دیر. ایسپونسورون وارسا، دئمه‌لی، سن مشهورلاشاجاق‌سان، یوخ‌سا یازدیقلارین ساندیق‌دا قالاجاق. دیگر طرف‌دن، اوزون ایللردیر آیب-ده یازارلارین یارادیجی‌لیغی ساحه‌سین‌ده بیر دورغونلوق حؤکم سوروب. ایلقار فهمینین آیب-یه، آذر تورانین «ادبیات قزئتی»نه گلیشی ایله ایندی ادبی موحیط‌ده بیر خئی‌لی جانلانما وار. دوشونوره‌م، بونون بهرسینی یاخینلاردا گؤرجییک. بیر ده بو پروسئسی جانلاندیرماق اوچون آذربایجان یازیچیلار بیرلییی رهبرلیگی ایله عضولری آراسیندا موتمادی دیالوگ، آچیق، صمیمی صحبت موطلق‌دیر. یاخشی اولاردی کی، آنار معلمین بؤلگه‌لرده یازارلارلا شخصی گؤروشلری کئچیریل‌سین، اونلاری دینله‌سین. ایندیکی شرایط‌ده ایسه چوخ زامان قیراق واسطه‌لرله معین سواللارا جاواب آلماق اولور. زننیمجه، بیر مسئله ده موهوم رول اوینایا بیلر. تکلیف ائدیره‌م، هر ایل موسابیقه یولو ایله آذربایجان یازیچیلار بیرلییی عضولرینین یئنی اثرلرینین ال یازمالارینا باخیش کئچیریلسین، یاخشیلاری معین ائدیل‌سین و نؤوبتی ایلده دؤولت حسابینا چاپ اولونماق اوچون پلانا سالین‌سین. طبیعی کی، بورادا تانیش‌لیق، یئرلی بازلیق عامللری اولمامالی‌دیر. یالنیز ایستعداد ، پئشکارلیق نظره آلینمالی‌دیر».

شاعر خاقانی قاییبلی

«اصلین‌ده، بوتون دؤورلرده ادبی پروسئس ایلک گؤرونوaدن (پروسئ‌سین گئدیشاتی زامانی) «روتین« کاراکتئری «داشیییر«، اما بللی بیر زامان دیلیمی کئچدیک‌دن سونرا گؤرورسن کی، الکدن کئچمیه‌ن – الده قالان گؤزل اثرلر وار. او کی قالدی «روتین‌لیک‌دن» چیخماق مسئله‌سینه، ظننیمجه، بو مومکون‌دور، هم ده چوخ فرقلی یوللارلا. یانلیش خاطیرلامیرام‌سا، آذربایجان یازیچیلار بیرلییینین تبلیغات شعبه‌سی اولمالی‌دیر. مثلاً، بو شعبه (اگر فعالیت‌ده‌دیرسه) ان آزی، آیدا بیر دفعه ادبی گئجه‌لر تشکیل ائده بیلر. یئری گلمیشکن، بو جور ادبی گئجه‌لری ائستونییا یازی‌چیلار بیرلیگی هفته‌ده بیر دفعه کئچیریر. بو قبیل‌دن اولان تدبیرلر، ساده‌جه، یئنی ایمضالارین اوزه چیخماسینا ایمکان یاراتمیر، عینی زامان‌دا، گنج نسیلله یاشلی نسلین نماینده‌لرینین اوزبوز تماسینا شرایط یارادیر کی، بو دا اؤزلویون‌ده ادبی پروسئسین «روتین‌لیک»دن چیخماسینا تکان وئریر. بوندان علاوه، بوتون یازارلارین خیاللارینی سوسلدیی تئله دئباتلار یارادیلمالی، بؤلگه‌لره اعزامیت لری – اوخوجولارلا گؤروشلری تشکیل ائدیلمه‌لیدیر. یوخسا کی، بوتون «گؤروشلر» باکی‌دا کئچیریله‌جک‌سه و اورایا دا هر دفعه عینی صیفت لر گله‌جک‌سه، بو، «چئویر تاسی، وور تاسی» دئمک‌دیر و بئله اولدوغو حال‌دا، «روتین‌لیک»دن قاچماق مومکون‌سوزدور».