«اولدوز» ژورنالی ایله آخار. آذ سایتینین بیرگه لاییحه‌سی
عادی ایش گونلرین‌دن بیرین‌ده «تحصیل» نشریاتینین دهلیزین‌ده مصطفی چمنلیله کئچمیش‌دن گله‌جه‌یه گزیشیردیک. ائله ادبی خاطره‌لر، ائله ماراق‌لی حادثه‌لر دانیشیردی کی، او کئچمیش‌دن آیریلماق ایسته‌میردیم. هم ده بیلیردیم کی، بو احوالاتلاری هئچ کیم منه بئله آیدین، دوزلو، مزه‌لی دانیشمایاجاق. اؤزومو او ادبی کئچمیشین آجی حساب ائدیردیم. مصطفی معلم او قدر اینفورماسییالی، او قدر اینتلکتوال آدامدیر کی، اوزونو هانسی طرفه چئویرسه، دانیشا بیلیر. یادداشیندا جیلد-جیلد خاطره‌لر وار.
اصلین‌ده، اوزون مدت ایدی کی، مصطفی چمن‌لی حاق‌دا یازماغی دوشونوردوم. اما یازینین هاردان باشلاییب، هاردا قورتاراجاغینی بیلمیردیم. بیر دفعه یازماغا جهد ده ائتدیم. مصطفی معلم حاقیندا یازماغین نه قدر چتین اولدوغونو آنلادیم. قیسمت دئییلن بیر شئی وار، خانیم آیدینلا بیرلیکده مصطفی معلمله «یازی ماساسی» لاییحه‌سینده گؤروشدوک.
– مصطفی معلم، بیز بوتون یول بویو فیکیرلشمیشیک کی، سیزینله موصاحیبه‌نی نئجه قوراق، هاردان باشلاییب هارا گئدک؟ سیز دئمک اولار کی، بو اؤلکه‌نین ان دیرلی آداملاریندان خاطره‌لر یازمیسینیز، موصاحیبه‌لر حاضیرلامیسینیز. یئری گلمیشکن، «خان» نشریاتینین چاپ ائتدیی، «خاطره‌لریم» سئرییاسین‌دان ایشیق اوزو گؤره‌ن کیتابینیز موناسیبتیله سیزی تبریک ائدیریک. «اورییم‌دن کیملر کئچدی» کیتابینیزی اوخودوقجا کئچدیینیز چوخ ماراق‌لی و رنگارنگ یارادیجیلیق یولو آیدین گؤرونور.
– خاطره کیتابی بئله‌دیر کی، اونون قهره‌مانی مؤلفین اؤزودور. کیتابداکی «نشریاتلاردا کئچن عؤمروم» بؤلمه‌سی «یازیچی» نشریاتیندا ایشلدییم ایللرین عکس-صداسی‌دیر. من کلاسسیک ادبیات و فولکلور رئداکسییاسیندا ایشلییردیم، سونرالار همین رئداکسییانین مودیری اولدوم. اکرم جعفر، ممداغا سولطانوو، سامد علیزاده، توران جاوید، واقیف ولیئو، بیلر ممدوو کیمی تانینمیش مؤلفلریمیز واردی. او رئداکسییایا سینه‌سی داستان آداملار گلیردی. موللا جومانین «سئچیلمیش اثرلری»نی نشره حاضیرلادیغیمیز واختلاردا شکی‌دن بیر کیشی گلمیشدی. عرب الیفباسییلا چوخلو الیازما تؤدو ماسانین اوستونه. موللا جومانین شعیرلرینی تاپمیشدی...
منیم اوچون «یازیچی»دا چالیشانلار دا، اورا گلنلر ده چوخ دیرلی آداملار ایدی. من اونلارا ائله-بئله باخمیردیم. اورا گلن یازیچیلارا، شاعرلره همیشه حؤرمتله، عزتله یاناشیردیم.
واقیف صمدوغلویلا، سیف الدین داغلییلا، ممد ایسماییللا، ممد آسلانلا و ب. بیر اوتاقدا ایشلمیشم. اونلار حاقیندا دا یازمیشام. خاطره‌لر یازماق اوچون گرک معنالی بیر عؤمور یاشایاسان. یوخسا یازماغا سؤز تاپمازسان.
– ۷۰-جی ایللرده مینگه چئویر شهرینده چیخان «مینگه چئویر ایشیقلاری» قزئتینده «لپیرلر» آدلی بیر حکایه‌نیز درج اولونموشدو و چوخ دا ماراقلا قارشیلانمیشدی. حکایه‌نین دیلی، اوصلوبو اوخوجونو اؤز سئهرینه سالیر. سهو ائتمیریکسه، بو حکایه ایلک قلم تجروبه‌نیزدیر...
– او واختلار ژورنالیستیکا فاکولته‌سینه قبول اولماق اوچون ایکی ایللیک ایش استاژی اولمالییدی. بیر ده یارادیجیلیق نومونه‌لرینه باخیردیلار. من اورتا مکتبین سون ایکی ایلینی مینگه چئویرده تحصیل آلمیشام. او واختا قدر چمن‌لی کندینده اوخوموشام. اوشاقلیقدان ادبیاتا بؤیوک ماراغیم واردی. چوخ یاخشی ادبیات معلملریمین اولدوغونو دا اعتراف ائتمه‌لییم. «لپیرلر»ا قدر ده آرتیق یازماغا باشلامیشدیم. بیر نئچه اوچئرکیم چاپ اولونموشدو. بیر دفترلیک شعیریم ده واردی. اما ایندییه قدر بیرینی ده چاپا وئرممیشم. سؤزومون جانی اودور کی، «لپیرلر»ا قدر خئیلی یول کئچمیشدیم. یوخسا بیردن-بیره ائله حکایه یازماق اولمازدی.
– حکایه‌نین چوخ هزین، کؤورک موسیقی‌سی وار. عمومیتله، سیزین بوتون یازیلارینیزدا – ایستر پوبلیسیستیکانیزدا، ایستر بدیعی یازیلارینیزدا جمله‌لر زومزومه ائدیر. بیر-بیرینه باغ‌لانان آبزاسلارین خورو آدامین اوریینه یاتیر.
– اوشاقلیقدان ایکی ساحه‌یه چوخ بؤیوک محببتیم اولوب – ادبیاتا و موسیقییه. خاننده‌لیک، اوخوماق منه ادبیات قدر دوغما ایدی. حتی یاخشی سسیم ده واردی. الله منه یاخشی سس وئرمیشدی، اما او سسله برابر اوتانجاقلیق دا وئرمیشدی. من صحنه‌یه چیخیب اوخویا بیلمدیم. ائوین ان سئویملی، عزیز اوشاغی اولموشام. آتام عسگرلیکده وفات ائتمیشدی. ایچیمده آتاملا باغلی او قدر سواللار واردی کی... اما چالیشیردیم چوخ سوال وئریب ننه‌مین، آنامین یارالارینی قاناتماییم. هر شئیه حساس یاناشیردیم. ارکؤیونلوک ائلمیردیم. ایچیمده‌کی کدری، دردی نیله‌سه ایفاده ائتمه‌یه، هانسی یوللاسا چؤله چیخارماغا، پوسکورمه‌یه چالیشیردیم. یا خاننده اولوب دردیمی اوخومالی، یا دا یازیچی اولوب کدریمی یازیب یونگوللشملیدیم. قویون کسنده دریسینی خلبیرین ساغاناغینا چکیب قاوال دوزلدیردیم. او واخت ادب-ارکانلی خاننده‌لری، اونلارا اولان حؤرمت-عزتی گؤروردوم دئیه خاننده‌لییه مئییلیم واردی. خالق اونلاری باشینین تاجی کیمی قبول ائدیردی. اما اوتانجاقلیق منی خاننده اولماغا قویمادی. ائله اؤزوم اوچون اوخودوم.
– اما هامی اوچون یازماغا باشلادینیز و باجاردینیز. بئله گؤرونور، ایچینیزده‌کی ادبیات طرزیده داها آغیر گلدی.
– ادبیاتا اولان سئوگیم، ماراغیم چوخ بؤیوک ایدی. و من گؤروردوم کی، اؤزومو بؤیوک پوبلیکا قارشیسینا چیخیب اوخوماقلا ایفاده ائده بیلمره‌م. اودور کی، خاننده‌لیگی اؤزومه پئشه سئچمدیم.
– یازدینیز. و یازیلارینیزدا سؤزله موسیقینی بیرلشدیره بیلدینیز. بس ایلک یازی ماسانیز نه واخت اولوب؟
– منیم یازی ماسام بعضا دیزیمین اوستو اولوب، بعضا مطبخده یازمیشام، بعضا ده ائله ایش یئریم‌ده‌کی ساده ماسامدا. نشریاتلاردا شعبه مدیری، باش رئداکتور وظیفه‌لرینده ایشله‌ینده‌سه یازی ماسام اولوب. هامیدان تئز گلیب، هامیدان گئج گئتمیشم. واختیمی بوش کئچیرممیشم. واخت اؤلدورمکله آرام اولماییب. همیشه ایشلمیشم، همیشه آختارمیشام. بعضا ائله تاپدیغیم بیرجه جمله‌دن – تاثیرلندییم، منی اؤزویله هاراسا اوزاقلارا آپاران جمله‌دن یاپیشیب یازماغا باشلامیشام. کلاویاتورادان چوخ قله‌مله یازیرام، اما سرعتلی یازیرام. ائله گونوم، ائله آنیم یوخدور کی، دوشونمییم. هر شئیی اول بئینیمده حاضیرلاییرام، سونرا کاغیذا کؤچورورم. یعنی منیم بینیم‌ده یازیدان، یارادیجیلیقدان باشقا هئچ بیر فیکیر اولمور. کیمینسه آیاغینین آلتینی قازماق، کیمینسه آرخاسینجا دانیشماق، کیمه‌سه نیفرت بسله‌مک، حاقیندا قارا-قورا دوشونمک منیم طبیعتیم‌ده ده یوخدور، بئینیمده ده. ۱۹۸۲-جی ایلده مؤهبددین صمدین اوچئرکلری ایشیق اوزو گؤردو. من ده کیتابین رئداکتورویدوم. اوردا بیر جمله اوخوموشدوم: «من تارین نیه قادیر اولدوغونو ۱۹۶۱-جی ایلده ایستانبول‌دا قاسترول سفرینده اولاندا بیلدیم. صحنه‌یه چیخیب «راست» چالیردیم، بیر ده گؤردوم، سالوندا بیر قوجا کیشی اوخویور. سونرا اونونلا تانیش اولدوم. معلوم اولدو کی، بو آدام آذربایجانین مشهور خاننده‌سی مشهدی ممد فرضعلیئودیر».
بو سؤزلری اهسن داداشوو دئییب. من بو سطیرلردن هیجانلانمیشدیم. مشهدی مممد فرضعلیئو حاقیندا معلوماتلی بیر آدام کیمی «سس غریب اولمور» آدلی حکایه یازدیم. کیتابیم پلاندا ایدی. او واخت رئداکتور حکایه‌می اوخویوب تعریفلمیشدی. بو تعریفه گؤره بوتون نشریات او حکایه‌نی اوخوموشدو.
نشریاتدا دا یارادیجی آداملار چوخ ایدی. ممد ایسماییل، واقیف صمدوغ‌لو، صابیر روستمخانلی، آغاسفا یهیایئو، ناطیق سفروو... هامییا ماراقلییدی، بو نئجه حکایه‌دیر کی، اونون کنارینا رئداکتور «اعلا» یازیب.
– رومانلارینیزین قهرمانلاری اساساً تاریخی شخصیتلردیر. خانلیقلار، صفویلر دؤورو، او دؤورون حادثه‌لری... سیز او کئچمیشده نه آختاریردینیز، نیی تاپیب گتیرمه‌یه چالیشیردینیز؟
– من همیشه کئچمیشیمیزده بو گون ده دیرینی ایتیرمه‌یه‌ن نومونه‌لر آختارمیشام. ایسگندر بی مونشینی اوخویان‌دا گؤردوم کی، شاه تهماسیب اونا تابع اولمایان اوغلونو ۱۹ ایل، ۶ آی، ۲۱ گون قهقهه قالاسیندا حبسده ساخلاییب. اؤزو ده دئییلنه گؤره، چوخ ایگید، قهرمان بیر شخصیت ایمیش. بو مؤوضوع منی ماراقلاندیردی. عمومیتله، من تاریخی اثرلریمده حادثه‌لره، شخصیتلره چوخ حساس‌لیقلا یاناشمیشام. چونکی تاریخی شخصیتلریمیز حاقیندا یانلیش بیر ایفاده تاریخی معلوماتی آز اولان اینسانلارین یادداشینا داها تئز چؤکور و یانلیش اولاراق نسیلدن-نسله اؤتورولور. هئچ بیر یازارین اؤز اثرینه گؤره تاریخی تحریف ائتمه‌یه حاقی یوخدور. بدیعی اثرلرده تاریخی شخصیته موناسیبت جدی اولمالیدیر. میللتین گؤزونده اوجا اولان شخصیتلری اونلارین گؤزوندن سالماغا هئچ کیمین ایختیاری یوخدور. ائله دیرلر وار کی، اونلارا توخونماق اولماز.
– بس بو گونون، یئنی دؤورون قهرمان اوبرازی نئجه اولمالیدیر؟
– البته، بو گون سوویت دؤورونده یارادیلان قهره‌مان اوبرازینی ایندی یاراتسان، گولمه‌لی گؤرونر. بو گونون قهرمانین یاراتماق بیر آز چتیندیر.
– اثرلرینیزین دیلی هم روان، هم ساده، هم ده موسیقی‌لیدیر. بیر یازیچی بوتون بونلارا نئجه نایل اولور؟
– من چوخ خوشبخته‌م کی، کندده دوغولوب بؤیوموشم. طبیعتله تماس‌دا اولموشام. آت چاپمیشام، داغلاردا گزمیشم، بولاقلاریندان سو ایچمیشم... یعنی بوتون بو طبیعتی ایچیمه سیغیشدیرمیشام. اونا گؤره ده بوتون یازیلاریمدا گؤردویوم طبیعت لؤوحه‌لری تصویر اولونور. ائله تصویرلر وار کی، اونو یاشاماسان، حس ائل‌مه‌سه‌ن، یازا بیلمزسن. یازسان دا، او قدر ده تأثیرلی آلینماز. «خاللی گورزه» رومانیم‌دا پناه خان شوشا قالاسینی تیکمک ایستییر، اونا موخرو قورورلار. موخرو چادیردان بؤیوک اولور. آخی خاندی، اونون یانینا گلیب-گئدنلر اولوردو. بالاجا بیر چادیرا خانی سیغیشدیرماق اولماز. موخرو قورولور. داغلاردا قفیلدن یاغیش باشلاییر. دامجیلارین او موخرونون قارشی‌سیندا، اوستونده اویناشماسینی تصویر ائل‌مه‌سن، نه لذتی وار.
– سیزجه، اینسان باشقاسیندان هانسی جهتیله اوستون اولا بیلر؟
– آنجاق اینسانی کیفیتلری، دوشونجه‌سی ایله. من کندیمیزه گئدنده بعضا صینیف یولداشلاریمی گؤروره‌م، آتین بئلینده گلیر، یاخود تانیدیغیم آداملارلا هارداسا اوتوروبلار. درحال قارشیلارینا گئدیب بیرینجی من ال اوزادیرام. بیرینجی من گؤروشوره‌م، اؤزومه بورج بیلیرم کی، اونلارین قارشیسینا گئدیم و بیرینجی من ال اوزادیم. فیکیرلشیرم کی، بیردن هانسیسا او آددیمی آتماز، دئیر کی، آرادا مسافه وار. بوتون پئشه‌لر، صنعتلر، وظیفه‌لر خیدمتدیر. اما اینسانلیق اونلارلا اؤلچولمور آخی. یازیچی اول، اخلاقدان یاز، اؤز اخلاقین اولماسین، وطن‌دن یاز، وطنپرورلیکدن یاز، اما وطنپرور اولما. بونو نئجه باشا دوشک، اینسانلیغی اولمایان آدامین اثری کیمه لازیمدیر؟
...مصطفی چمنلینین سوالین‌دان سونرا سوال وئرمدیک، ایستدیک کی، بو سوال آچیق قالسین و دوشوندورسون.
