ارگنه کون داستانی، گؤکتورکلئرین تؤرییشینی ایضاح ائد‌ن بیر تورک داستانی‌دیر. عمومیتله، دوشمن طرفیندن حیله ایله اودوزمایا اوغرادیلان تورکلرین، ارگنه کون دوزنلیین‌ده یئنی‌دن تؤره‌ییب تکرار کؤهنه یوردلارینا دؤنه‌رک دوشمنلریله ووروشمالارینی ایضاح ائدر..

تورک ائللرین‌ده تورک اوخو اؤتمه‌یه‌ن، تورک قولو چاتمایان، تورکه بویون ایمه‌یه‌ن بیر یئر یوخ ایدی. بو وضعیت خاریجی قوملری قیسقان‌دیریردی. خاریجی قوملر بیرلش‌دیلر، تورکلرین اوزرینه گئت‌دیلر. بونون اوزرینه تورکلر چادیرلارینی، سورولرینی بیر یئره توپلادیلار؛ اطرافینا خندک قازیب گؤزله‌دیلر. دوشمه‌ن گلینجه ووروشما دا باشلادی. اون گون دؤیوشده ایدیلر. نتیجه‌ده تورکلر اوستون گلدی.

بو اودوزمالاری اوزرینه دوشمن قوملرین خانلاری، بیلری اوو یئرینده توپلانیب دانیشدیلار. دئدیلر کی: "تورکلره حیله ائتمزسک حالیمیز یامان اولار"

دان آغاراندا، باسقینا اوغرامیش کیمی، آغیرلیقلارینی بوراخیب قاچ‌دیلار. تورکلر، "بونلارین گوجو توکندی، قاچیرلار" دئییب آرتلارینا دوشدولر. دوشمن، تورکلری گؤرونجه بیردن دؤندو. ووروشما باشلادی. تورکلر مغلوب اولدو. دوشمن، تورکلری اؤلدوره اؤلدوره چادیرلارینا گلدی. چادیرلارینی، ماللارینی ائله بیر یاغمالادیلار کی تک قورو ائت چادیر بئله قالمادی. بؤیوکلرین هامیسینی قیلینج‌دان کئچیردیلر، کیچیکلری محبوس ائتدیلر.

او چاغدا تورکلرین باشین‌دا ائل کاغان واردی. ائل کاغانین دا بیر چوخ اوغولو واردی. آنجاق، بو دؤیوشده بیری خاریجین‌ده بوتون اوشاقلاری اؤلدو. کایی (کایان) آدلی بو اوغولونو او ایل ائولندیرمیشدی. ائل کاگانین بیر ده توخوق اوگوز (دوققوز اوغوز) آدلی بیر قارداشی اوغلو واردی؛ او دا ساغ قالمیش‌دی. کایی ایله توخوق اوگوز مهبوس اولموشلار ایدی. اون گون سونرا ایکی‌سی ده آروادلارینی آلیب گؤتوردولر، آتلارینا آتلایاراق قاچ‌دیلار. تورک یوردونا دؤن‌دولر. بورادا دوشمه‌ن‌دن قاچیب گلن دوه‌لر، آتلار، اؤکوزلر، قویونلار تاپ‌دیلار. اوتوروب دوشون‌دولر: "دؤرد بیر یان دوشمه‌ن دولو. داغلارین ایچین‌ده آدام یولو دوشمز بیر یئر ایزله‌ییب یورد توتاق، اوتوراق.'" سورولرینی آلیب گؤتوروب داغا دوغرو کؤچ ائتدیلر.

گلدیکلری یول‌دان باشقا یولو اولمایان بیر یئره وار ایدیلر. بو تک یول دا ائله سارپ بیر یول ایدی کی دوه اولسون، آت اولسون چتینلیکله گئدردی؛ آیاغینی سهو یئره باسسا، دیگیرلنیب پارامپارچا اولاردی.

تورکلرین واردیقلاری اؤلکه‌ده آخار سولار، قایناقلار، موختلیف بیتکیلر، یئمیشلر، اوولار واردی. بئله بیر یئری گؤرونجه، اولو اللها شوکر ائتدیلر. قیش‌دا/قیشین حیوانلارینین اتینی یئددیلر، یازین سودونو ایچدیلر. دریسینی گئی‌دیلر. بو اؤلکه‌یه ارگنه کون دئدیلر.
زامان کئچدی، چاغلار آخدی؛ کایی ایله توخوق اوگوزون بیر چوخ اوشاقلاری اولدو. کایینین چوخ اوشاغی اولدو، توخوق اوگوزون داها آز اولدو. کایی‌دان اولما اوشاقلارا کایات دئدیلر. توخوقدان اولما اوشاقلارین بیر حیصه‌سینه توخوقلار دئدیلر، بیر حیصه‌سینه ده تورولکن. ایللر ایلی بو ایکی ایگیدین اوشاقلاری ارگنه کون‌دا قال‌دیلار؛ چوخال‌دیلار، چوخال‌دیلار، چوخال‌دیلار. آرادان دؤرد یوز ایل کئچدی.

دؤرد یوز ایل سونرا اؤزلری و مدتلری او قدر چوخالدی کی ارگنه کونا سیغا بیلمز اولدولار. الاج تاپماق اوچون قورولتای ییغدیلار. دئدیلر کی: "آتالاریمیزدان ائشیتدیک؛ ارگنه کون خاریجین‌ده گئنیش اؤلکه‌لر، گؤزل یوردلار وارمیش. بیزیم یوردوموز دا کؤهنه‌دن او یئرلرده ایمیش. داغلارین آراسینی آراشدیریب یول تاپاق. کؤچوب ارگنه کون‌دان چیخاق. ارگنه کون خاریجین‌ده کیم بیزه دوست اولسا بیز ده اونونلا دوست اولاق، کیم بیزه دوشمن اولسا بیز ده اونونلا دوشمن اولاق.

تورکلر، قورولتایین بو قراری اوزرینه، ارگنه کون‌دان چیخماق اوچون یول آختاردیلار؛ تاپا بیلمه‌دیلر. او زامان بیر دمیرچی دئدی کی: "بو داغدا بیر دمیر معدن وار. ساده قات دمیره بنزر. دمیرینی اریتسک، بلکه داغ بیزه کئچید وئرر." گئدیب دمیر معدنینی گؤردولر. داغین گئنیش یئرینه بیر قات اودون، بیر قات کؤمور دوزدولر. داغین آلتینی، اوستونو، یانینی، ایستیقامتینی اودون-کؤمورله دولدوردولار. یئتمیش دریدن یئتمیش بؤیوک کؤروک ائدیب، یئتمیش یئره قویدولار. اودون کؤمورو اودلاییب قیزیشدیردیلار. اللهین کمییله دمیر داغ قیز ایدی، اریدی، آخدی. بیر یوکلو دوه چیخاجاق جور یول اولدو.

سونرا گؤی یئلئلی بیر بوزقورد چیخدی اورتایا؛ هارادان گلدیی بیلینمه‌یه‌ن. بوزقورد گل‌دی، تورکون قارشیسیندا دیکیلدی، دایاندی. هر کس آنلادی کی یولو او گؤستره‌جک. بوزقورد گئتدی؛ آردیندان دا تورک میللتی. و تورکلر، بوزقوردون اؤندرلیین‌ده، او مقدس ایلین، مقدس آیینین، مقدس گونون‌ده ارگنه کون‌دان چیخیرلار.

تورکلر او گونو، او ساعتی یاخشی یاددا ساخلادیلار. بو مقدس گون، تورکلرین بایرامی اولدو. هر ایل او گون بؤیوک مراسیملر ائتدیلر. بیر پارچا دمیر آتش‌ده قیزدیریرلار. بو دمیری اول تورک کاگانی منگه‌نهیله توتوب هؤرسه قویار، چکیجله دؤیر. سونرا او بیری تورک بیلئری ده عینی ایشی ائد‌رک بایرامی قید ائدرلر.

ارگنه کون‌دان چیخدیقلارین‌دا تورکلرین کاغانی، کایی خان سویون‌دان گلن بؤرتچین (بوزقورد) ایدی. بؤرتچین بوتون ائللره ائلچیلر گؤندردی؛ تورکلرین ارگنه کون‌دان چیخدیقلارینی بیلدیردی. تا کی، کؤهنه‌سی کیمی، بوتون ائللر تورکلرین بویروغو آلتینا گیردی.