آنا صحیفه کولت |
گونئی آذربایجانداکی یوردلاریمیز بارهده یازیلاری داوام ائدیر. آخار. آذ بو دفعه زنجان ایالتینین تاریخی حاقدا یازی تقدیم ائدیر.
شیمالدان اردبیل و گیلان، شرقدن قزوین، جنوبدان همدان، جنوب-غرب و غربدن ایسه کوردوستان، شرقی آذربایجان و غربی آذربایجان ایالتلری ایله قونشو اولان زنجان ایالتی ۱۹۳۸-جی ایلده یارادیلیب.
۲۱ ۸۴۱ کیلومتر مربع اراضیسی اولان بو ایالت ۷ محال، ۱۵ بؤلگه، ۱۸ شهر، ۴۶ قصبه و ۹۶۹ کنددن عبارتدیر.
زنجان ایالتینه داخیل اولان محاللار بونلاردیر: ابهر، ایجرود، خودابنده، زنجان، طارم، ماهنیشان و خرم دره.
ایالتین شهرلری ایسه بونلاردیر: زنجان، خرمدره، قایدار، هیدج، ابهر، سایینقالا (شاهیندژ آدلانیر)، سلطانییه، سهرورد، ساجاس، قیزیلچای (زررینه رود)، آوار، ماهنیشان، گارماو، دندی، زرین آباد، آرماغانخانا، چورزوق، حلب.
ایالتین ان بؤیوک چایلاری زنگان چایی، قزیل اؤزهن و ابهر چایدیر.
بؤلگهنین ان هوندور داغلاری ایسه تخت سلیماندا ۳۰۰۰ متره قدر اولان یوکسکلیکلر، ان آلچاق یئرلری ایسه قیزیل اؤزن، گیلواندا ۳۰۰ متره برابردیر.
ایالت مرکزی، زنجان شهری تبریزین ۲۹۵ کیلومترلیینده یئرلشیر. ۲۰۰۶-جی ایل سیاهییاآلماسینا اساساً شهرین اهالیسی ۳۴۹۷۱۳ نفردیر.
زنجان، ابهر و خودابنده ایالتین بؤیوک شهرلریدیر. ۲۰۰۶-جی ایلده آپاریلمیش رسمی سیاهییاآلمایا اساساً ایالت اهالیسینین سایی ۹۶۴۶۰۱ نفردیر.
ایالت اهالیسینین تخمیناً ۵۷ فایزی شهرلرده، قالان حیسهسی ایسه کندلرده یاشاییر. ساوادلیلیق (اوخوما-یازما) سوییهسی ۸۱ فایزدن یوخاریدیر.
ایالت ساکینلرینین تام اکثریتی آذربایجان تورکلریدیر. اونلارین دانیشدیغی دیل آذربایجان تورکجهسیدیر. دینی جهتدن بورادا اوستونلویو شیعه موسلمانلار تشکیل وئریر. عینی حالدا ایالتده آز سایدا خریستیان، یهودیلر ده یاشاماقدادیر.
«زنجان» سؤزونون معناسی و زنجانین تاریخی حاقیندا چئشیدلی فیکیرلر مؤوجوددور. باشقا آذربایجان شهرلری حاقیندا اولدوغو کیمی، بیر سیرا فارس تاریخچیلری، یاخود اونلارا قوللوق ائدنلر زنجان حاقیندا دا تحریفلره یول وئریب، طرفلی مؤقع توتورلار. بئلهلرینین فیکرینجه، زنجان ساسانی پادشاهی اردشیر پاپاکان طرفیندن سالینیب و ایلک آدی «شهین»دیر. آنجاق بیر چوخ تدقیقاتچیلار زنجانین ساسانیلردن داها اؤنجه سالیندیغینی وورغولاییرلار. اونلارین قناعتینه گؤره، «زنگان» («زنجان» تحریف اولونموش آددیر، اونون اصل آدی بئلهدیر) سؤزو بورادا یاشایان و ان قدیم تورک بویلاریندان اولان «زنگی»، «سنگی» طایفالارینین آدیندان گؤتورولوب.
۱۴۰۳-جو ایلده آذربایجان بؤلگهلریندن کئچن کلاویخو ائلچی هئیتی میانا یولوندا دینجلدیی سانقا شهری حاقیندا بئله یازیب: «بو شهر تمامیله بوش ایدی، اما دئییرلر کی، بو، اوللر پئرسییانین ان ایری شهری ایمیش».
آسور قایناقلاری اورمییا گؤلوندن آشاغیدا دا زنگیلرین یاشادیغیندان خبر وئریر. بوراداکی زنگی اؤلکهسینین آدینا بیت-سانقی و بیت-سانقیبوت شکلینده راست گلینیر. بو دا همین آدین آسور دیلیندهکی ائو، یورد آنلامیندا ایشلهنهن "بیت" سؤزو ایله وئریلمهسی، یعنی آسورجا "سانقی (بویونون) یوردو" آنلامیندا ایشلهنمهسیدیر.
بو بؤلگهدن میلاددان اؤنجه ۸-جی عصرده آسورلارین سورییایا دئپورتاسییا ائتدیکلری بویلار ایچینده سانقیللی (زنگیلی) طایفه آدی دا ۷۳۸-جی ایله عایید تیقلاتپالاساریندا قئید اولونموشدور.
زنگان بؤلگهسی ایسلامین ایلک ایللرینده عرب قوشونلاری قارشیسیندا ان چوخ مقاومت گؤسترهن بؤلگهلردن بیری اولوب.
بو اوزدهن ده بورانین اهالیسی و اراضی ۶۴۵-جی ایلده بری ابن-آزبین باشچیلیق ائتدیی عرب قوشونو طرفیندن ایشغال ائدیلدیی زامان ان چوخ سویقیریم و داغینتییا معروض قالیب.
قدیم زنگان شهری حاضیرکی شهرین شیمال-شرق حیصهسینده یئرلشیر. یوخاریدا قئید اولونان تاریخده داغینتییا معروض قالدیقدان سونرا حاضیرکی شهر اونون یانیندا یئنیدن قورولوب.
کهنه شهرین قالیقلاری «کؤهنه قالا» آدلانیردی. اورا ۱۹۲۱-جی ایله کیمی مؤوجود ایدی. همین ایلدهن سونرا شهرده «یئنی یوللارین و یاشاییش مسکنلرینین سالینماسی، شهرین گئنیشلندیریلمهسی» آدی آلتیندا آپاریلان ایشلر زامان «کهنه قالا» تمامیله داغیدیلیب.
موختلیف تاریخی دؤنهملرده، او جملهدن مغوللارین بؤلگهیه هوجومو، امیر تیمورون یوروشو زامانی دا زنگان ایالتی جدی خسارتلر آلیب، بؤلگهنین اقتصادی حیاتی ایفلیج اولوب.
آنجاق ائلخانلیلار سلالهسینین حاکمیتی دؤورونده، اؤزللیکله قازان خان، خودابنده و اولجایتونون حاکمیتی زامانی سلطانییهنین پایتخت سئچیلمهسی زنگانین کؤلگهده قالماسینا سبب اولسا دا، بؤلگهنین یئنیدن دیرچلمهسینده، چیچکلهنمهسینده مهم رول اویناییب.
بؤلگه اقتصادیاتی و مدنیتی صفویلر و قاجار دؤورونده، خصوصاً ده شاه تهماسیب و آغا محمد شاه قاجارین حاکمیتی زامانی داها دا اینکیشاف ائدیب.
اونو دا قید ائتمک لازیمدیر کی، زنگان ایالتی بیر سیرا سندلرده «خمسه» ایالتی کیمی ده گؤستریلیب. تاریخچیلر بونو قاجارلار دؤنهمینده بورادا بئش بؤلگهده یاشایان بئش طایفانین مؤوجودلوغو ایله باغلاییرلار. عرب دیلینده «خمسه» «بئش» معناسی وئریر.
تاریخ
2019.09.07 / 09:39
|
مولف
Axar.az
|