تاریخ بویونجا باشیمیزا گلن چوخسای‌لی فاجعه‌لرین ایچری‌سین‌ده ۲۰۶ ایل بون‌دان اول ایمضالانمیش، خالقیمیزی ایکی یئره آییران "گلستان مقاویله‌سی" دهشت‌لی حادثه‌یه شاهیدلیک ائدیب.

بئله کی، ۱۸۱۳-جو ایل اوکتیابرین ۱۲-ده قاراباغین گولوستان کندین‌ده باغلانان مقاویلیله آذربایجانین تاریخی تورپاقلاری روسییا و ایران آراسین‌دا بؤلوشدورولدو. بو گونکو تاریخ آذربایجان تورکلرینین تالعین‌ده ان کدرلی گونلردن بیریدیر. محض او گون ایمضالانان "گلستان صولح موقاویله‌سی" تورپاقلاریمیزین پارچالانماسینا گتیریب چیخاردی.

۱۲ اوکتیابر دؤولت‌چی‌لیک تاریخیمیزده، خالقیمیزین حیاتین‌دا ان فاجعه‌لی گون‌دور. فارس و روس هگمون‌لوغونا، ایشغالچی‌لیغینا قارشی دورا بیلمه‌یه‌ن دوغما خالقیمیزین آقیبتینه هله‌لیک داوام ائد‌ن ابدی آیریلیق، پارچالانما یازیلدی. ۴۱۰ مین کوادرات کیلومترلیک اراضی‌سی اولان دؤولتیمیز الیمیزدن چیخدی.

"گلستان مقاویله‌سی"نده بیرجه دفعه ده اولسون "آذربایجان" آدینا راست گلینمیر. "تورکمنچای مقاویله‌سی"نده ده آذربایجانین آدی گؤستریلمه‌ییب. روسییا و ایران یوردوموزا صاحبله‌نمک اوچون بیر-بیرینی دیدسه‌لر ده، سون‌دا تؤرتدیکلری جینایتی گیزلتمک اوچون آذربایجان آدینی وقاویله‌یه سالماییبلار. سانکی بؤلوشدوردوکلری آذربایجان تورپاقلاری دئییلمیش. ۱۱ ماده‌دن عبارت مقاویله ایله یوردوموز آمانسیزجاسینا بؤلوشدورولدو، دوشمن‌چی‌لییه سون قویماق اوچون ایکی ایستیلاچی اؤلکه بوندان سونرا "ابدی دوستلوق شرایطین‌ده یاشایاجاقلارینا" سؤز وئردیلر.

۱۸۱۳ -جو ایلین ۱۲ اوکتیابرین‌دا گلستان کندین‌ده بیرینجی روسییا-ایران محاربه‌سینین قورتارماسینی بیل‌دیره‌ن مقاویله ایمضالاندی. بو موقاویله تاریخه ایمضالاندیغی یئرین آدییلا گلستان مقاویله‌سی کیمی داخیل اولدو. مقاویله‌نی ایران طرفدن شاهین وکیلی میرزا عبدولحسن خان، روسییا طرفدن ایسه راتیشو ایمضالاییر. بو صولح مقاویله‌نین شرطلرینه اساساً شمالی آذربایجان خانلیقلاریندان ایروان و ناخچیوانی چیخماق شرطیله یئرده قالان بوتون خانلیقلار (لنکران، شیروان، قوبا، باکی، گنجه، قاراباغ، شکی) روسییایا وئریلیر.

گلستان مقاویله‌سی نتیجه‌سینده بو توپلوم بیر گئجه‌نین ایچریسین‌ده ایکی آیری-آیری دؤولتین حقوقی سفراسینا دوشدو.

عالیملرین فیکرینجه، بو آیریلیق ۱۹-جو عصرده او قدر ده حس اولونموردو، لاکین ۲۰-جی عصردن اعتباراً توپلومون ایکییه بؤلونموش حیصه‌لری آراسین‌داکی فرق مودرنلشمه و شهرلشمه نتیجه‌سین‌ده سرعتله آرتماغا باشلادی. بونونلا دا عینی بیر اتنولینقویستیک توپلوم و یا اهالی، داها دوغروسو خالق ایکی آیری مدنی اینکیشاف لاییحه‌سینه جلب اولوندو.