خرابه های ربع رشیدی باقیمانده شهر علمی و دانشگاهی زمان غازان خان ایلخانی است که توسط وزیر نامی ایران – خواجه رشید الدین فضل ا… همدانی – در سال ۷۰۰ هجری قمری در شمال شرق باروی شهر تبریز در محله رشیدیه ساخته شد.

این دانشگاه شامل چهار دانشکده در چهار طرف بود و شهرت آن به نام ربع رشیدی برگرفته از نام اربع یا عدد چهار عربی است. براساس مستندات تاریخی این شهر بیش از ۳۰ هزار خانه، حجره و دیگر بناهای شهری داشته است.

محله رشیدیه یا رشیدآباد دارای سه بخش ربع رشیدی، ربظ و شهرستان بوده است. شهرستان شامل باغات و نهرهای شهر، ربظ محله مسکونی و بناهای عام المنفعه مثل مسجد، حمام، بازار و … و ربع رشیدی محل بناهای دانشگاهی، مسجد زمستانه و تابستانه و حوزه های علوم اسلامی بوده است. دانشکده پزشکی، کتابخانه بسیار بزرگ و مقبره خود خواجه رشید که از آن به عنوان جفت گنبد سلطانیه نام برده می شود، در ربع رشیدی وجود داشت.

خواجه رشیدالدین در سال ۷۱۸ هجری قمری و در زمان سلطان ابوسعید ایلخانی کشته و جنازه او در مقبره اش دفن می شود. پس از وی ربع رشیدی روبه ویرانی می نهد. پس پسرش خواجه غیاث الدین تلاش می کند، دوباره ربع رشیدی را آباد کند؛ اما وی نیز به سرنوشت پدر مبتلامی شود.

در دوران صفوی و در سال ۱۰۱۹ هجری قمری (شاه عباس بزرگ) برای جلوگیری از حمله عثمانی یک قلعه از مصالح شنب غازان خان (مقبره غازان خان) و گورستان های تاریخی تبریز و مصالح ربع رشیدی یک قلعه برای حاکم تبریز ساخته می شود. بنایی که امروزه از آن به قلعه رشیدی یاد می شود، همین قلعه دوران صفوی است و تا پیش از کاوش های امسال باستان شناسان هیچ نشانی از معماری دوره ایلخانی در این محوطه کشف نشده بود.

وقف نامه این مجتمع در خردادماه ۱۳۸۶ در نشستی که از ۲۱ تا ۲۵ خرداد در یونسکو برگزار شده، به همراه شاهنامه بایسنقری در فهرست میراث مستند این سازمان ثبت شد.

ربع رشیدی حدود ۷۰۰ سال پیش شهری کوچک بود که شامل کتابخانه، مدرسه، مسجد، دارالایتام، حمام، مهمانسرا، بیمارستان، مدارس عالی، و کارگاه‌های صنعتی می شد و در آن زمان این دانشگاه شامل چهار دانشکده بود که در چهار طرف آن قرار داشت و اربع یا چهار عربی را به خود اختصاص داد و این مکان به ‌نام ربع رشیدی شهرت یافت.

از آذرماه سال ۱۳۸۱ شعبه بنیاد ایران شناسی در استان مامور بررسی وقفنامه ربع رشیدی گردید و معلوم شد که وقفنامه ربع رشیدی فراترازیک وقفنامه معمولی بوده و در واقع یک نظامنامه دقیق و مفصل تشکیلاتی و برنامه ریزی شده در زمینه های مدیریت آموزشی ، برنامه ریزی شهری و مسائل انگیزشی و رفاهی برای یک شهر دانشگاهی است که اولا درهرزمانی قابل تحقق و پیاده شدن است و در عین حال سخن از مجموعه ای بسیار منظم و پیشرفته است که اگر شواهد و مستندات تاریخی نبود،استنباط میشد که یک پدیده دست نیافتنی در آنروز بوده و یا احتمالا بخشی از آن به مرحله عمل رسیده بود ولی نه تنها وقفنامه به صورت گزارش گونه است و نشان میدهد که خواجه رشید الدین فضل الله پس از طراحی و احداث مجموعه آنرا نوشته بلکه مکاتبات رشیدی و گزارش ده ها مورخ و مستشرق معروف و منظومه زیبای اوحدی مراغه ای که ربع رشیدی را از نزدیک دیده و تحت تاثیر آن شعر خود را سروده ، حاکی از تحقق چنین مجموعه عظیمی تحت تاثیر نیات اصلاحی غازان خان و اهتمام خواجه رشیدالدین فضل الله بوده است.

خوشبختانه بعد از تعلل های انجام یافته طی سالیان اخیر ،در فروردین ۹۶ قرارداد کاوش و احیاء ربع رشیدیه با گروه کاوش آلمانی منعقد و عملیات احیاء ربع رشیدیه به عنوان پارک موزه طی روزهای آتی آغاز خواهد شد .