بیر زامانلار دونیا آذربایجانلیلاری کنگرسی آذربایجانین ان بؤیوک دیاسپور تشکیلاتی ایدی. بو تشکیلات خصوصیله جواد درختینین زامانیندا اؤزونون ان قودرتلی زامانلارینی یاشاییردی. لاکین داک گؤزلنیلمه‌دن چؤکوشه دوغرو گئتدی. داک-این ضعیفله‌مه‌سیندن سونرا آذربایجان دیاسپوراسینین هم قاراباغ، هم گونئی مسئله‌سینده‌کی مؤقعلری نیسبتا ضعیفله‌دی. نتیجه‌ده دیاسپور داخیلینده بؤیوک پارچالانمالار یاراندی، ایندییه قدر قازانیلان مؤقعلرین بیر قیسمی دیاسپورون الیندن چیخدی. دیاسپور دوشدویو «دپرسییا»دان هله ده چیخیش یولو تاپا بیلمیر.
دونیا آذربایجانلیلاری کنگرسینین کئچمیش صدری جواد درختی آخار. آذ-آ موصاحیبه‌سینده بو و دیگر مسئله‌لرله باغلی مقاملارا آیدینلیق گتیریب:
- فعالیتینیز دیاسپورا ایله باغلیدیر. آذربایجاندا هر کسی ماراقلاندیران اساس مسئله دیاسپورانین نیه ضعیف اولماسیدیر. دیاسپورامیز نیه ضعیف‌دیر؟
- اونا گؤره کی، دیاسپورانین نه دئمک اولدوغونو بیزیم خالق دوزگون باشا دوشمور. آذربایجانلیلار بیرلیک، برابرلیین معناسینی دوزگون آنلامیرلار. دیاسپورامیز بو ایشله گونی‌لیلر مشغول اولاندا چوخ گوجلو ایدی. ایندی ایسه شیمال‌دان دا بو ایشه قوشولان کیفایت قدر چوخ اینسان وار. لاکین اونلارین بیر قیسمی دیاسپورا فعالیتینه سیاسی مسئله‌لری قاتیرلار. اونا گؤره ده دیاسپورا ضعیفلییر. دیاسپورا اوچون ان واجیب مسئله قاراباغ موناقیشه‌سی و گونئی آذربایجاندا اولان سویداشلاریمیزین حاقلارینین تاپدالانماسی‌دیر. آنجاق دیاسپورا ایله مشغول اولان بعضی اینسانلار میللت وکیلینین، پرزیدنتین کیم اولماسی ایله ماراقلانیرلار. باشا دوشمورلر کی، بیزه بو لازیم دئییل. چونکی بیز ایستییریک کی، دیاسپورامیز، بیرلییمیز گوجلنسین. بئله اولان حالدا ایران گونئی‌ده یاشایان سویداشلاریمیزلا باغلی قرار قبول ائدرکن، بیزیمله مصلحتلشه بیلر. ان آزیندان اونلارین اؤز آنا دیلینده یازیب-اوخوماق حقوقونو وئره بیلر.
- بس گونئی‌لیلر و قوزی‌لیلر آراسینداکی بو فیکیر آیریلیغینی نئجه اورتادان قالدیرماق اولار؟
- دونیا آذربایجانلیلاری اولاراق بیزیم بیر نمره‌لی پروبلمیمیز قاراباغ مسئلهسیدیر. ایکینجی ایسه گونی آذربایجاندا یاشایان سویداشلاریمیزین حقوقلارینین تاپدالانماسی‌دیر. بوتون آذربایجانلیلار بو ایکی مسئله‌ده بیرلشه بیلیرلر. بو گون آذربایجانین ان بؤیوک دیاسپوراسی روسییادادیر. اما هر کس بیلیر کی، معین عامللر اوجباتیندان اونلار سسلرینی چیخارا بیلمیرلر. آوروپادا، آمریکادا و دیگر سربست اؤلکه‌لرده یاشایان سویداشلاریمیز ایسه اؤز سؤزلرینی دئیه بیلر. دیاسپورا مسئلهسینده مالییه ده چوخ اؤنملیدیر. «اورواز» آدلی تلویزییا آچمیشدیق. بو تلویزییا «آذراسپایس»دن یاییملانیردی و ایلده بونا گؤره ۱۵۰۰۰ دوللار پول اؤدییردیک. بونون اوچون زنگین اینسانلار تاپمیشدیم و اونلار بیزه یاردیم ائدیردیلر. آنجاق دیاسپورانی باشا دوشمه‌یه‌رک، دیاسپورا ایله مشغول اولانلار ایسه بو تلویزییانین یاییمینی کسدیلر. من هله ده بیلمیرم کی، بیزیم تلویزییانین یاییمینی نیه دایاندیردیلار. آنجاق ایندی همین شخصلر دیاسپورانین اینکیشافی اوچون تلویزییانین واجیب اولدوغونو دئییرلر. منه بو باره‌ده تکلیفلر ائدیرلر. بیز تلویزییا آچاجاغیق، آنجاق بونو دیاسپورانی آنلامایان شخصلرله ائتمیجییک.
- ماراقلی‌دیر، تلویزییانین یاییمینی دایاندیران کیم ایدی؟ ناظیم ایبراهیموو؟
- اصلین‌ده، ناظیم ایبراهیموو وظیفه‌یه ایلک گلن واختلاردا من ده دونیا آذربایجانلیلاری کنگرسین‌ده صدر ایدیم. دوغرودور، اونون فعالیتینده سهولر وار، اما سهوین ان بؤیویو بیزیم اؤزوموزده‌دیر.
- داک سیزین رهبرلیینیز دؤورون‌ده کیفایت قدر گوجلو اولوب. حتی دئیردیم کی، آذربایجان دیاسپورونون ان گوجلو اولدوغو دؤنم محض سیزین وظیفه مدتینیزه دوشور. اما بیردن-بیره داک گوجونو ایتیردی. سیز بوندان اؤنجکی مصاحیبه‌لرینیزده ده دمیسینیز کی، زنگینلریمیز دیاسپورانی اونودورلار. داک-این یوخ اولما سببی بو اولا بیلرمی؟
- دیاسپورایا یاردیم ائد‌ن زنگینلر بارماقلا ساییلاجاق قدردیر. آد وئرمه‌یه‌جه‌م. اما بیلین کی، اونلارین سایی ۵-۶ نفردن چوخ دئییل. زنگینلریمیزین، میلیاردرلریمیزین سایی آز دئییل. آنجاق اونلارین بیر چوخونون فیکری آلیش-وئریش، داها چوخ پول قازانماقدیر. حتی تبریزده ائله تاجیرلر وار کی، ارمنیلرله تیجارت آپاریرلار، آدامی اوتاندیریرلار.
- اوبرازلی شکیلده دئسک، داک یئنی‌دن کوللریندن دوغا بیلرمی؟
- داک-ی بوش وئرین، چونکی بیز ۲۰۱۰-جو ایلین آپرل آییندا داک-ی ساخلاماغا گوجوموزون چاتمادیغینی گؤردوک. دوستلارلا پروبلم یارانماماسی اوچون بیز اؤزوموزه دونیا آذربایجانلیلارینین میللی بیرلیینی یاراتدیق. بو بیرلیگی یارادان شخصلردن بیری آذربایجاندا، بیری روسییادا، بیری ایسه آوروپادا (الیله اؤزونه ایشاره ائدیر – رئد.) یاشاییر. میللی بیرلیین نزدینده آرتیق تلویزییا دا قیدیاتدان کئچیرمیشیک. تلویزییانین حسابی، قیدیاتی، اوفیسی وار. ان گوجلو تشکیلات اولماغی هدفلییریک. دوغرودور، بیز دیگر تشکیلاتلاریمیزین آراسیندا رقابت اولماماسی اوچون آکتیو فعالیت گؤسترمیردیک. اما سنتیابر آییندا میللی بیرلیین قورولتایینی کئچیرمک و آکتیو فعالیته باشلاماق نیتیندییک.
- دئدیکلرینیزدن بئله آنلادیم کی، آذربایجانین ان بؤیوک دیاسپور تشکیلاتی اولان داک-این داخیلینده هم ایختیلافلار وار ایدی، هم ده مادی ایمکانلاری یئترلی دئییلدی. دوغرومو آنلادیم؟
- بیز هئچ بیر یاردیم گؤسترمه‌دیلر. بونو موطلق یازین (قطیعتله موخبیرین اؤنونده‌کی دفتری گؤستریر – رئد.). ۵ قپیک ده یاردیم گؤرممیشیک. علیرضا بیه (Axar.az-این امکداشی، داک-این کئچمیش مطبوعات کاتیبی علیرضا زامانی – رئد.) مطبوعات کاتیبلییمیزی ائتمه‌سی قارشیلیغیندا ساده‌جه ۵۰ دوللار وئره بیلیردیک. هله ده علیرضا بی‌دن بو وضعیته گؤره اوتانیرام.
- بس دؤولت نئجه؟ دؤولت سیزه یاردیم ائتمیرمی؟
- دؤولت بیزه هئچ بیر یاردیم گؤسترمیر.
- هئچ اومید یوخدور؟
- دؤولت ۱۰ میلیونلوق دیاسپورانی نظرده توتور. بیز ایسه ۵۰-۶۰ میلیونلوق دیاسپورا اوچون چالیشیریق. داک مؤوجود اولدوغو زامان اونون اساس هدفلرین‌دن بیری صدرینین گونئیلی اولماسی ایدی. آنجاق سونرادان بورادا «کرسلو داواسی» گئتدی. صدری چیخارتدیلار، یئنی صدر گتیردیلر و س. بئله اولمامالی ایدی.
- دیاسپورلا ایش اوزره دؤولت کمیته‌سینه یئنی صدر تعیین ائدیلیب. گنج کادردیر. اومید وارمی کی، اونون زامانیندا دؤولتین قایغی‌سی بوتون ۵۰ میلیونو احاطه ائتسین؟
- من هله فواد بیله (فواد مورادوو – رئد.) گؤروشممیشم. گؤروشسم، یئنه ده بو باره‌ده اونا فیکیرلریمی چاتدیراجاغام. اگر یئنه ده فعالیتلرینی ۱۰ میلیون اوچون نظرده توتوبلارسا، اوندا من اؤز فعالیتیمی داوام ائتدیره‌جه‌یم.
پرزیدنت ایلهام علیئو اؤز چیخیشلاریندا دفعه‌لرله وورغولاییب کی، بورا ۵۰ میلیونلوق آذربایجانلینین وطنیدیر، معنوی یوردودور. اما مأمورلار بو فیکیرلری دئمه‌یه چکینیرلر.
داک-دا دا بئله مسئله‌لرده آیری-سئچکیلیک یارانیردی. آذربایجان دیاسپورلا ایش اوزره دؤولت کمیته‌سی قاراباغلا باغلی مسئله‌لرده بیزیمله برابر ایشلییردی، آنجاق گونئی مسئلهسینده بیطرف‌لییه اوستونلوک وئریردی. حتی اکس-کمیته صدری ناظیم ایبراهیموو بیزیم قورولتایلارا قاتیلیردی، اما گونی مسئله‌سی موذاکیره اولوناندا قورولتایی بیر بهانه ایله ترک ائدیردی. اوردا اولماق ایسته‌میردی.
- گونئی مسئله‌سینه بئله رئاکسییانین سببی ندیر؟
- البته کی، ایران. ایرانین کونستیتوسییاسینین ۱۵، ۱۹-جو ماده‌لرین‌ده ایراندا یاشایان بوتون خالقلارین اؤز آنا دیلینده یازیب-اوخوماق حاقلارینین اولدوغو دئییلیر. آنجاق ایران حکومتی بونو بیزیم سویداشلاریمیزا وئرمیر. آنجاق سئویندیریجی حالدیر کی، کئچه‌نلرده آیت اللاه خامنه ای ایله بالاجا اوشاغین دیالوقونو ایزلدیم. خامنه ای ایله صحبت ائد‌ن اوشاغا آناسی فارس دیلینده دانیشماسینی دئینده خامنه ای اونون آناسینا ایراد توتدو کی، اوشاغا اؤز آنا دیلینده دانیشماغی اؤیردین. بو، منیم خوشوما گلدی. سون زامانلاردا ایراندا بیر دییشیکلیک اولوب. بو، اوللر یوخ ایدی.
- اساس مسئله‌لردن بیری سیزین دئدیینیز کیمی، آنا دیلینده تحصیل مسئلهسیدیر. آذربایجانلیلارین ان چوخ اذیت چکدیی مسئله ده بودور. بئله گؤرونور کی، دیلین تطبیقی ایمکانلاری محدودلاشدیقجا، دقراداسییایا معروض قالدیقجا میللتین یوخ اولما تهلوکه‌سی میدانا چیخیر...
- من بورادا سیزینله راضی دئییلم. چونکی شاه دؤنمینده بیزیم عائله‌لرین چوخوندا فارسجا دانیشماق، ایرانا اینتقراسییا اولسونلار دئیه اوشاقلارا فارس دیلینی اؤیرتمک دب حالینی آلمیشدی. اما ایندی ائشیتدییمه گؤره، بو دییشیب، آرتیق عائله‌لرده تورکجه دانیشماق پوپولیارلاشیب. اینانیرام کی، بیزیم سویداشلاریمیز اؤز حاقینی آلاجاق. ان ایبتیدای حاق آنا دیلینده تحصیل مسئلهسیدیر. اونلار تئزلیکله بونا نایل اولاجاقلار.
- یعنی دییرسینیز کی، میللتین اؤزونه قاییدیش پروسسی باشلاییب؟
- بلی، بونون دا بیر چوخ سببی وار. مثلاً، «تراکتور»اون اویونلاریندا ۱۰۰ مینلرله سویداشیمیز تورک اولدوقلارینی آچیق شکیلده دئییرلر («باکی-تبریز-آنکارا، بیز هارا، فارسلار هارا!» شعارینی سسلندیریرلر – رئد.). بونلارین هامی‌سی چوخ بؤیوک دییشیکلیکلردیر. بوندان اؤنجه بئله شیلر یوخ ایدی.
- گونی‌لیلرین اؤندری یوخدور. پروبلم بوندا دئییلمی؟
- ایندی مفکوره زامانیدیر. اؤندری میللت اؤزو تاپیب چیخاراجاق. بیزیم اونلارا خاریج‌دن اؤندر یارادیب، قبول ائتمه‌یه مجبور ائتمییمیز دوغرو اولماز. چونکی میللتین اؤز شعورو وار. یعنی اونلار اؤزلری اؤز لیدئرینی ده تاپاجاق، پارلامئنتینی ده قوراجاقلار.
دوغرودور، بیزیم کانادایا، آبش-آ گئدن دوستلاریمیز چوخ اولوب. اونلار بیلمه‌دن پارلامئنت ده یارات‌دیلار، سورگون‌ده حکومت ده قورماق ایسته‌دیلر. لاکین اونلار قبول ائدیلمه‌دیلر. گونئی آذربایجاندا میللی حرکات چوخ گوج‌لودور و اونلار بیزدن داها مواسیردیرلر. بیز ایندی گونئی‌ده‌کی گنجلردن بعضی شئیلری اؤیره‌نیریک. حقیقته‌ن، داخیل خاریج‌دن چوخ گوج‌لودور. کوبود شکیلده دئسک، خاریج‌ده‌کیلر آرتیق مانقورتلاشیبلار.
- ایراندا آذربایجانلیلارین آراسیندا معین بؤلونمه‌لر وار. فئدئرال‌چیلار، موستقیل‌لیک ترفداری اولانلار و ایرانی بوتؤو گؤرمک ایسته‌یه‌نلر وار. پارچالانمانی یارادان سبب ندیر؟
- بیلیرسینیز، خاریج‌ده یاشایانلار بیر آز دا دئموکرات اولمالی‌دیر. بونون نیی پیس‌دیر کی؟! بو، گوج‌دور. بیری‌سی موستقیل اولماق ایستییر، بیری‌سی فئدئرال‌چی دوشونجه‌ده‌دیر، ایران بوتؤو قال‌سین، اما بیزه حاقلاریمیزی وئرسینلر، بیری‌سی ده آنا دیلینده تحصیل ایستییر. بو گوجلرین بیر آرایا گلمه‌سی بیر آز واخت آپاراجاق، آنجاق سون‌دا بو گوجلر بیرلشه‌جک. بونون سونو ایستیقلال‌دیر. بو ایستکلرین ان آز بیرینین وئریلمه‌سی بئله بیزیم خئییریمیزه‌دیر. هئچ نه اولماماسین‌دان یاخشی‌دیر.
- بلکه ده گونئی آذربایجاندا یاشایان اینسانلار اوچون پروبلئم دوشونجه‌ده‌کی ایران آنلاییشین‌دان قورتولمامالاری‌دیر.
- یاواش-یاواش بو آنلاییش سیلینیر. ۱۰ ایل بوندان اؤنجه بوراداکی ایران‌چیلارین سایی داها چوخ ایدی. ایندی ایسه گئتدیکجه آزالیر و میللی مفکوره گوج‌لنیر. اینانیرام کی، یاخین گله‌جک‌ده اونلار دا بوندان ال چکه‌جک و بیزه حاق وئره‌جکلر.
- جاواد بی، ایرانین اطرافین‌دا وضعیت گئتدیکجه گرگینلشیر. آبش، ایسرایل نووه مسئله‌سی ایله باغلی ایرانی اتهام ائدیر و موختلیف تهدیدلر سسله‌ن‌دیریرلر. بس آذربایجانلیلار اؤز موباریزه‌لرین‌ده، سیزجه، کیمه سیغینمالیدیرلار؟
- بیزیم میللتیمیز اؤز گوجونه سؤیکه‌نمه‌لی‌دیر. بو گون نه آبش، نه ایسرایل بیزه ایستیقلال وئره بیلر. اما اولا بیلر کی، بیز ایندیکی وضعیت‌دن اؤز لئهیمیزه ایستیفاده ائدک. من شخصاً قورولتاییمیزی سادالادیغین اؤلکه‌لرین بیرین‌ده کئچیرمیی چوخ ایستییرم، چونکی اورادا مئدیا چوخ گوج‌لودور. اونلار بیزه یاردیم‌چی اولار و سسیمیزی دونیایا یایا بیلرلر. آنجاق بیز هله آوروپادا مئدیانی یانیمیزا چکه بیلممیشیک، چونکی آوروپا دا گونئی آذربایجانین ایستیقلالینی ایستمیر.
- سؤزونوزدن بئله چیخیر کی، آذربایجان دیاسپورونون ان بؤیوک پروبلئ‌می رئکلام مسئلهسیدیر.
- البته. بو پروبلئمین اولماماسی اوچون گرک دؤولت بیزه یاردیم ائتسین. دیاسپورلا ایش اوزره دؤولت کومیته‌سی، مدنیت ناظرلیگی، توریزم آگئنت‌لیگی، خاریجی ایشلر ناظرلیگی، سفیرلیکلریمیزی بو ایشلره جلب ائتمک لازیم‌دیر. یا اونلار بو ایشلری بیلمیر، یا دا بیلمک ایستمیر. بوتون بونلار پول طلب ائدیر. بو گون تورکییه یاواش-یاواش تانینیر، اوللر یاخشی تانینمیردی. آرتیق خاریجی اؤلکه‌لرده یای آیلاری اولاندا پلاکاتلارین اوزرین‌ده تورکییه‌نین آدی یازیلیر. اینسانلار بونا باخان‌دا توریزم اؤلکه‌سی اولاراق تورکییه‌نی خاتیرلاییرلار.
آوروویزییا ماهنی موسابیقه‌سی، باکی-۲۰۱۵ آوروپا اویونلاری، فورمولا-۱ یاریشلارینین آذربایجاندا کئچیریلمه‌سی بیزیم اوچون بؤیوک تبلیغات اولدو.
