شاعرلر اینقیلاب‌چی اولماغا، موباریزه آپارماغا بورج‌لو اولماسالار دا، عقیده‌سی اوغرون‌دا باشینی دیک توتوب دار آغاجینا گئدنلر آز دئییل. اونلارلا آد سادالاماق، مثال چکمک اولار.

Axar.az خاطیرلادیر کی، اونلاردان بیری ده غرورلا اؤلومون اوستونه یورویه‌ن پیر سلطان‌دیر

تورک ادبیاتینین فورمالاشماسین‌دا علوی-بکتاشی تککه‌لرین‌ده یئتیشمیش اوزان و شاعرلرین دانیلماز رولو وار. بکتاشی-الوی شاعرلرینین یارادیجی‌لیغی هم شیلیین، هم بکتاشی-الوی تفکرونون آراشدیریلماسی باخیمین‌دان چوخ اؤنملی‌دیر. بو ساحه‌ده آراشدیرما آپاران علم آداملارینا یئگانه مانعه، آداش شاعرلردیر. بکتاشی‌لیکده بیر نئچه آدام عینی تخللصو ایستیفاده ائده بیلردی. اونا گؤره ده اورتادا اولان متنلرین کیمه مخصوص اولماسی چوخ زامان سوال یارادیر. اما علوی-بکتاشی شاعرلری ایله اؤز خاریزماسی و دوشونجه طرزی ایله سئچیله‌ن بیر چوخ شاعرلر وار کی، اونلارین یارادیجی‌لیغینی آراشدیرماق آساندیر. بو شاعرلرین ان مشهورو پیر سلطان آبدال‌دیر. پیر سلطان آبدالین ۱۵۱۰-۱۵۹۰-جی ایللر آراسین‌دا یاشادیغی احتیمال اولونور. آنجاق بو تاریخ دقیق دئییل.

اصل آدی حیدر اولان و سیواس ویلایتینین باناز کندین‌ده دوغولان بو بؤیوک شاعر عینی زامان‌دا اونلو طریقت شیخی ساییلیردی. بانازدا بو گون ده، پیر سلطانا مخصوص بیر ائو، قارشی‌سین‌دا شاعرین یاشادیغی دؤوردن قالان سؤیود آغاجی، آغاجین آلتین‌دا، اینانجا گؤره اساسینین اوجونا تاخیب خوراسان‌دان گتیردیی دییرمان داشی وار. پیر سلطان یازدا، گؤزل هاوالاردا بو داشین اوستون‌ده اوتوروب آروادییلا صحبت ائدردی. کندلیلر بو ائوی، آغاجی، داشی مقدس ساییرلار.

اونون یاشادیغی دؤور عثمانلی ایمپئرییاسین‌دا سلطان سلیمانین، صفوی ایمپرییاسین‌دا ایسه شاه ایسماییلین اوغلو شاه تهماسیبین حاکمیت‌ده اولدوغو دؤوردور. عثمانلییا موخالیف اولان پیر سلطان شعیرلرین‌ده و قوشقولارین‌دا شاه ایسماییلی معده ائدیردی. عینی زامان‌دا اونون شعیرلرین‌ده طهماسیب شاهین دا آدینا راست گلمک مومکون‌دور.

پیر سلطان آبدال حاقین‌دا چوخ ماراق‌لی روایتلر هم یازیلی ادبیات‌دا، هم ده خالقین دیلین‌ده چوخ گئنیش یاییلیب. روایتلردن بیرین‌ده دئییلیر کی، پیر سلطان اوجاغینین درویشلری آراسین‌دا صوفولار کندین‌دن گلمیش چوخ ایمان‌لی بیر درویش واردی. پیر سلطانا کؤنلونو وئرمیش، خیزیر آدلی بو درویش عینی زامان‌دا پیر سلطانین تکه‌سین‌ده چوخ سئویله‌ن بیر اینسان ایدی. بیر گون خیزیر پیر سلطانین یانینا گلیب ایستانبولا گئدیب علم اؤیره‌نمک ایستدیینی بیلدیریر. طریقت حاقین‌دا کیفایت قدر معلوماتا صاحب اولان خیزیرین ایستانبولا گئتمک آرزوسو پیر سلطانا غریبه گلیر. شاهیدلرین دئدیینه گؤره پیر سلطان خیزیرا اوز توتوب بئله دئییر: «سن ایستانبولا گئدیب علم اوخویاجاق، پاشا، حتی وزیر اولاجاق‌سان. آنجاق بوتون بو مرتبه‌لری قازاندیق‌دان سونرا اؤز مورشیدینی آسماق اوچون گله‌جک‌سه‌ن».

خیزیر مورشیدینه اعتراض ائدیر و بونون غیری-مومکونلویونو بیلدیریر. ایللر سونرا، ایستانبول‌دا اوخویوب علم صاحبی اولان، بیلربیی وظیفه‌سینه تعیین اولونان خیزیر پاشا مورشیدی پیر سلطانین قالدیردیغی عصیانی یاتیرماقلا گؤرولندیریلیر. سلطانین امرینی یئرینه یئتیره‌ن خیزیر پاشا عصیانی یاتیریر و مورشیدینی حبس ائدیر. پیر سلطان آبدال تورپاق قالاسین‌دا محبوسلوق‌دا اولارکه‌ن حاقین‌دا سلطانین اؤلوم فرمانی گلیر. خیزیر پاشا کؤهنه مورشیدینین حیاتینی قورتارماق اوچون اوندان «شاه» کلمه‌سی اولمایان اوچ نفس (اوچ بندلیک شعیر) دئمه‌سینی ایستییر. چونکی سلطان و سارای آداملاری «شاه» کلیمه‌سینین یالنیز دوشمنلری صفوی حکمدارلاری ایله باغلاییردیلار. حالبوکی، پیر سلطانین شعیرلرین‌ده‌کی «شاه» کلیمه‌سی ایمام علینین وصفی‌دیر. «شاه» یعنی، شاه مردان علی (مردلرین شاهی).

اونو آسدیلار

خیزیر پاشا مورشیدینی آسدیرسا دا، پیر سلطان آبدالین دار آغاجی آلتین‌دا سؤیلدیی مشهور شعیر هله ده دیللرده داستان‌دیر:

خیزیر پاشا بیزی بردار ائتمه‌دن

آچیلین قاپیلار، شاها گئدلیم.

سیاست گونلری گلیب چاتمادان

آچیلین قاپیلار، شاها گئدلیم.

اونون شعیرلرین‌ده‌کی میستیکا و روحانیت او قدر گوجلودور کی، اوخویارکه‌ن تأثیرینه دوشمه‌مک مومکون دئییل. بلکه ده بو سبب‌دن تورکییه‌نین علویلر یاشایان بؤلگه‌لرین‌ده، مجلیسلرده ساز هاوالاری اوستونده اوخونان شعیرلرین بؤیوک اکثریتی اونا مخصوص‌دور. ان اؤنملی دئتالللاردان بیری ده بودور کی، پیر سلطان آبدال تورک الویلرین و شیعه‌لرین قهرمانی اولاراق تاریخه دوشوب.