نه تک آذربایجان بلکه قافقاز اؤلکه‌لرینه اوزوک قاشی اولان اورمو، نه خوشبختیک کی بیزیم وارلیغیمیزدیر. جننت ساییلان، اودلار قایناغی، دنیزلر یاتاغی، آلتون تورپاغی، مرد ایگیدلرله بیناسی قویولان اورمو، ایر بو گون تاماهکارین آغزینی سولاندیریر، همین بو وارلیق اؤزون‌دن‌دیر. بئله وارلیغی بسله‌مک، اونا لاییق اولان دیللرده ساخلاماق، تام آذربایجان تورکلرینین بورجلاری‌دیر بونا گؤره کی اونلار اورمو-نون دوغرو صاحب و مالیکلریدیرلر. ایمپئریالیستی اویونلارا دایانان اورمو بو گون چئشیدلی یوللارلا حده‌لنیر و زیفلتمه‌سینه چوخ واسطه‌لر سینانیر. آنجاق قارشی‌دا خور باخان دوشمه‌نلرین حربه-زوربالارینا باخمایاراق، اورمو آذربایجانین گؤز ببیی کیمین دایانیر – ساخ‌لانیر و ساخ‌لاناجاق‌دیر. بو وارلیغیمیزی بیر آز تانیماق اوچون بیر نئچه بیلگی:

اورمو مینلر ایللر اول چیچئس و یا تیتئس آدلانیرمیش. خزر دنیزین‌دن بیر پارچا اولان اورمو گؤلو بو گون سهند- زاگروس - ساوالان- آغری داغ و قافقاز کیمی داغلارین آناسی ساییلیر. سای‌سیز بولاقلار، چایلار، چمه‌ن‌لیکلر بو اراضی‌ده یارانمیش‌دیر. بو گون ۲۴۹۶۶۶۰ سایی دا اهالییه مالیک اولان بو ایالتین آشاغی‌داکی شهرلری مؤوجوددور.
سولدوز(نغه‌ده)، سویوقبولاق(ماهاباد)، اوشنو(اوشناوییه)، ساریدشت(سردشت)، خانا(پیرانشهر)، بوکان، قوشاچای(میاندواب)، تیکانتپه(تیکاب)، سایینقالا(شاهیندئژ)، خوی، سالماس، ماکی(ماکو) و چال‌دیران.

اورمو گؤلو ۴۸۱۰ کم² گئنیش‌لیگی و ۱۳۰-۱۴۰ کم بویو و ۴۰-۱۵ کم ائنی و ۵-۶ مئترده درین‌لیگی واردیر. اورمو گؤلو آدالارینین گئنیش‌لیگی بوتؤولوک‌ده ۳۳۴ کم² دیر. بو گؤلون سویو دوز باخیمین‌دان اؤلو دنیز (لوت گؤلو-بحرالمیت) سونرا دایانیر و اوندا یاشایان تکجه جان‌لی آرتئ‌میا دیر. اورمو گؤلون‌دن سونرا بو ایالت‌ده بیرده مرمیشوو دنیزی واردیر. بو دنیز ۵ هئکتار گئنیش‌لیگی و قیزیل بالیقلارینین یاشام یئری‌دیر. مرمیشوو اورمو-دان ۴۵ کم باتی سمتینه یئرلشیر. اورمو-نون قمیش‌لیکلری ۵۰۷۵ کم² اولاراق ۱۶۰ سایی دا چئشیدلی قوشلارین یوواسی حساب اولور.

اورمو گؤلونه آخان چایلارین بیر نئچه‌سینه مثال اولاراق آشاغی‌داکیلاری مثال گؤستره بیلریک.

چیغاتیچای، چیمه‌ن چای، قوشاچای، سویوق بولاق چایی، باراندوز چایی، زولا چایی، آراز چایی، زاب و قیدار چایلاری. هابئله گؤدار چایی، نازلی چای، روزه چای، شهر چایی، خرخرا چایی، گتور چایی، زنگیمار، بالا زاب... چالاری. بو چایلارین‌دان آخیمین‌دان گؤزل-گؤزل شلاله‌لر یارانمیش‌دیر.

اورمو ایالتی بیر قدیم و چوخ اسکی ایلایگونه(تاریخه) مالیک اولاراق اوندا اولان ایلایگون(تاریخ) اثرلرده سایا گلمز.

اورمو-نون میناره جامئی، اورمو-نون مرکز جامئی(اسکی بازاردا اولان جامه- اؤنجه آتشکه‌ده وارمیش)، باشراوغ‌لو(ایمام‌زاده) برکش‌لی بیناسی، متلب خان جامئی(خوی‌دا)، اوچ گونبز بیناسی(اورمودا ۶-جی اسیردن قالان)، حسن‌لی دیکی(۶۰۰۰ ایل دوغوش ایلین‌دن قالان اثر)، هفته وان کنی‌سه‌سی(آسوریلرین)، مئفانجوق دیکی، قارنی یاری کؤیولو، باشراوغ‌لو(ایمام‌زاده) بهلول، پیر احمد کند میرزالیغی، دامبار شهرینین اثرلری، آراز ایلک سددی، دئه میر تپه یایلاغی، زنگمار چایی، زر زر کنی‌سه‌سی، ماکی بلدییه بیناسی، قیرمیزی‌لیق دره‌سی، توملوس مزاری، شئیخ مروف چئشمه‌سی، قالات قاقه قالاسی، فخری گاه قالاسی، ساری قولو خان قالاسی، لجه هامامی، میرزا رسول هامامی، ستار خان کؤرپوسو، شاعرلر مزاری، بوداق سلطان مزاری، اندر قاش شهر بیناسی، اکه تاغی، باروق هامامی، فخری گاه کؤیولو، قارا کنی‌سه، باغچاجیق بیناسی(ماکی قاجارلاردان قالان)، کولاه فرنگی بیناسی(ماکی قاجارلاردان قالان)، تختی سولیمان(تیکان تپه‌ده و یونئسکو دا قئید اولان اثر ایران آدینا)، زین‌دان بیناسی(تیکان تپه)، سئید صدر ائددین مقبره‌سی(چال‌دیران شاه ایسماییل دؤوره‌سین‌دن قالان)، شمس تبریز میناره‌سی(خوی صفویلر دؤوره‌سین‌دن قالان)، خان تختی داش قازماقلاری(سالماس ایسلام‌دان اؤنجه)، ننه مریه‌م کنی‌سه‌سی(اؤنجه آتشکه‌ده وارمیش)، بستام قالاسی(قارازیادین ۷-جی عصر)، ائسمای آغا قالاسی، کازیم خان داشی(۳۵۰ مئتر اوجالیق‌دا اولان داش قالا)، بردوک قالاسی، گؤیرچین قالا، دم-دم قالاسی، راووز قالاسی(ماکی ۳۰۰۰ ایل دوغوش ایلین‌دن اؤنجه)، اورمو بازاری، هاماملاری و جامئلری، خوی بازاری(شاه تهماسیب دؤوره‌سین‌دن)، داش داروازاسی(خوی)، خاتین کؤرپوسو(۱۱۷۰ کؤچسل-آیسال ایلی)، بئش گؤز کؤرپوسو(ماکی ۱۰-جی عصر)، قوتور کؤرپوسو، سویوق بولاق جامئی، سردار جامئی، اورمو بلدییه بیناسی(۱۳۱۰ دا آلمانییالیلار بینا ائتمیش) و س. تاریخی مئمارلیق عابده‌لری بونلارا مثال‌دیر.