آنا صحیفه کولت |
کئچمیش پایلاشیملاردا بیز همیشه دئییردیک کی، آذربایجان ادبیاتی اؤز تدقیقاتچیلارینی گؤزلهیهن بیر اوکئاندیر. ارث • آذربایجان دا یئرینده دورمور و آراشدیرمالار آپاراراق، اونلارین نتیجهلرینی اؤز اوخویوجولارینا تقدیم ائدیر. و بو گون بیز آذربایجان ادبیاتینین داها بیر گؤرکهملی شاعرینی – همیت دؤنمزی تاپا بیلدیک.
بو شاعری تصادفی اولاراق آراشدیرماغا باشلادیق. بیر گون صحیفهمیزی ایداره ائدنلردن بیری «گنجه» شعیرینه راست گلدی و او بیزی ماراقلاندیردی. الیمیزده یالنیز مؤلفین آدی و شعیرین یازیلدیغی تاریخ وار ایدی. سونراکی آراشدیرمالاریمیز بیزی آیگون عطارین و صباحالدین شیمشیرین «تاریهتن گونوموزه تورکیهده یاشایان آذربایجان تورکلری» کیتابینا گتیریب چیخارتدی. کیتابدا دؤنمزین حیاتی حاقیندا اساس بیلگیی تاپا بیلدیک. بوندان باشقا بیز «یئشیل ایغدیر» تشکیلاتینین رسمی صحیفهسینده هم ده دؤنمزین خاطرهلرینه راست گلدیک. بیر آز چالیشدیقدان سونرا سیزه همیت دؤنمزین بوتون حیاتی حاقیندا بیلگینی تقدیم ائدیریک.
همیت دؤنمز ۱۹۰۰-جو ایلده گنجهده آنادان اولوب. ایلک تحصیلینی ائله اورادا آلیب، سونرا ایسه اونیورسیتئته قبول اولوب. دؤنمز او واختلارین فعال عضولریندن بیری ایدی. او آذربایجان خالق جمهوریتی دؤورونون شاهدی اولوب و کمکه گلن تورک اوردوسونو سئوینج ایله قارشیلاییب. آنجاق آذربایجان خالق جمهوریتینین بولشئویکلر طرفیندن ایشغالیندان سونرا دؤنمز سووئت حکومتینی قبول ائتمهییب ۱۹۲۰-جی ایلده گنجه عصیانینا قاتیلدی. خاطرهلرینده او گونلر حاقیندا یازیردی:
«بولشئویکلرین یالانینین آردینجا روس قیزیل اوردوسو گنجهنی ایشغال ائتمهیه باشلادی، خالق چوخ کاسیب ایدی، هئچ کسده سلاح-سورسات یوخ ایدی، اونسوز دا ضیالیلاریمیزی بولشئویکلر پول ایله یولا وئرمیش، یا دا سوسدورموشدولار. یئنه ده خالق ایشغالا قارشی عصیان ائتدی، البته بیزیم گنج طلبه درنکلریمیز ده کؤمک ائدیردی، من ده درنکده وظیفه صاحبی ایدیم، اما گلن سلاحلی قوهلری سلاحسیز خالق نئجه دوردوراجاقدی بیلمیردیک. اینسانلار قورتولوش ساواشینداکی کیمی یاوالارلا، بالتالارلا گنجهیه روس اوردوسونو سوخماماغا چالیشیردی. ایشغالا قارشی عصیان باشلادی، اما خالقین ایمکانی آز ایدی، هر یئری قان گؤتورموشدو، سلاحا، توپا قارشی خالق اوراقلارلا دیرهنیردی. منیم ۱۷ قوهوموم گؤزلریمین قاباغیندا گولهلهندی. گنجهنی آلیب خالقی سوسدوردوقلاریندان سونرا من هله ده حیاتدا ایدیم، اما یئر آلتینا ائنمیشدیک. بیر ایران وسیقهسی تاپیب اؤلکهنی ترک ائتمهیهنه کیمی گونلرجه گیزلندیک. ایرانا کئچدیکدن سونرا گیزلیجه تورکییهیه گئدیب، دؤولت راضیلیق وئردیکدن سونرا ایغدیردا یئرلشدیم».
قاچیشدا همیته گیزلی مساوات کؤمک ائدیردی. او هم ده ۱۹۴۹-جو ایلده یارادیلان آذربایجان کولتور درنیینین بیرینجی عضولریندن ایدی. آکد باغلانیلدیقدان سونرا دؤنمز شخصی درگیسینی آچیب، اورادا اؤز شعیرلرینی پایلاشماغا داوام ائتدی. سسری-نین پارچالانماسی و آذربایجانین یئنیدن موستقیل اولماسیندان سونرا، دؤنمز بیر مدت باکیدا قالدی و حتی آذربایجان یازیچیلار اتفاقینین عضوو اولدو. همیت دؤنمز ۱۱ مارت ۱۹۹۶-جی ایلده وفات ائتدی و ۱۳ مارت کارشییاک مزارلیغیندا دفن ائدیلدی.
همیت دؤنمز بیر عصره یاخین یاشاییب و میللتیمیزین موستقیللیگی یولوندا مباریزه آپاریب. تعصف کی، دؤنمزین شکیلینی تاپا بیلمدیک. ایندی ایسه سیزه اونون مقالهنین باشیندا دئدییمیز «گنجه» شعیرینی تقدیم ائدیریک:
گنجه
سینده من مسعود و حر یاشاردیم،
گون اولوردو قوزقون کیمی جوشاردیم،
اوغرونداکی هر انگهلی آشاردیم،
جنتدن ده داها شیرینسهن منجه،
حسرتیندن یاندیم، یاندیم آه گنجه!
قوچاقلارلا دولموش ایدین سن، یئر-یئر،
جاواد خان تک یئتیشدیردین نئچه ار،
سنسهن منیم دیلیمدهکی تک ازبر،
گول آچاردی او گؤزلرین گولونجه،
حسرتیندن یاندیم، یاندیم آه گنجه!
هانسی ظالم سنی ووردو آرخاندان؟
گؤیگؤللرین گؤرونمویور آل قاندان،
یانار-یانار توتوشورسان هیجراندان،
سنین دردین اورییمی دلینجه،
حسرتیندن یاندیم، یاندیم آه گنجه!
دؤنمز کؤنول نئدیم عشق-ی عملدن،
تانریم فورصت وئرسه اگر اجلدن،
سون بیر کره اؤپسهم او ساری تئلدن،
بیر جان نزیریم وار، اوزون گؤرونجه،
حسرتیندن یاندیم، یاندیم آه گنجه!
تاریخ
2020.05.31 / 22:34
|
مولف
Axar.az
|