اصطلاحات تورکی اقلیمی و آب و هوایی

اصطلاحات آب و هوایی:

آق یئل: بادی است که از سمت غرب میوزد و خاصیت آن باعث زود رسیدن محصول میشود.

مه یئل/آییش یئل: باد مه از شرق و شمال می آید که بادی است مفید و مرطوب.

قبله یئل: از سمت جنوب در فصل های پاییز و زمستان وزیده و باعث خشکی هوا می گردد.

سورتوک یئل : این باد از جهت شمال و بیشتر در فصل های تابستان و زمستان می وزد و در زمستان باعث سردی هوا و در تابستان باعث اعتدال هوا می شود.

آیش یئل : این باد از جهت شرق و شمال شرق در فصلهای بهار و تابستان می وزد.

دولان یئل : این باد ازسمت غرب و شمال غرب در تمام فصول می وزد و برای کشاورزی منطقه مفید است. این باد درخراسان از سمت گرگرگان و ازجهت غرب، درتمام فصول و با سرعت ملایم می وزد و باعث رطوبت و بارندگی می شود.

دومان یئل: همان مه غلیظ یا چن است که بصورت توده های متراکم ابرهای سفید در بالای کوهستان پیدا میشود و علامت بارندگی برف در زمستان و باران سرد در پاییز و بهار است.

بورروغان:گردباد و طوفان که به آن تنوره هم میگویند. در آذربایجان به گردباد"بوغاناغ" می گویند.

سازاخ:نسیم سردی که از کوهستان به جلگه می وزد.

آیاز:آسمان بدون ابر و شفا ف و شبهای پر ستاره در زمستان را گویند. با پیداشدن این هوا در زمستان سرما بیداد میکند و بدنبال آن برف شروع به باریدن میکند.

اولکر:ستاره ثریا یا خوشه پروین که در میان مردم به اولکر مشهور است.

دولی/ تولی: تگرگ و دانه های یخ که از آسمان می بارد.

شه له ماخ: رطوبت و نم نم باریدن را گویند بی آنکه بارندگی شدید باشد در چند دقیقه همه جا را خیس میکند مانند شبنمی سیل آساست که روی زمین می نشیند.

قیروو:شبنم یخ بسته در روی زمین- شاخه های درختان و مزارع.

خشه نم:وقتی در پاییز و بهار باران ببارد و زمین خیس شود به اندازه ای که خیش گاوآهن در رطوبت فرورود گویند باران خشه نم باریده است.

قوراخلیق:خشکسالی راگویند.

چن: مه غلیظ- چنلی: مه آلود-ابر مه آلود.

چووغون / چاخان : طوفان کوچک- کولاک- بوران.

چیسگین:ریز یاغیشلی: ریزش باران ریز در مه غلیظ.

قره یئل: که از شمال شرقی می وزد و وزش این باد حالت سوزندگی دارد و با وزشش محصول را می خشکاند.

اصطلاحات جغرافیایی :

گٶنی:آفتابگیر-در زبان ترکی گونی به معنای آفتابگیر و جبهه رو به خورشید کوهستان را گویند که در معرض تابش نور آفتاب باشد.
قوزی:محلی را که آفتابگیر نباشد گویند.

یوقوش:(یوخوش/یوخاری):گردنه- سربالایی- فراز به معنای گردنه کوچک و سربالایی کوهستانی است.

کوفشن:(کفشن):مزرعه کوچک پاره زمینهای پیرامون روستا که زیر کشت باشد.

کهل:(کوفول): طویله – آغل –محل نگهداری دامها و چهارپایان را گویند که در داخل تپه ها و کوهها توسط مردم کنده شده یا بطور طبیعی بشکل غار بوجود آمده باشد.

اصطلاحات مرتع و زمین کشاورزی:

چول:صحرا-بیابان-زمین بایر که زیرکشت نرفته باشد.

یئر/زمی:مزرعه زیر کشت غلات و علوفه.

هامار:منطقه هموار و زمین صاف و مسطح قابل کشت.

آرخاج:مکانی در پناه کوه و تپه که گوسفندان را برای استراحت می خوابانند.

دمه:(قوزولوق) محل نگهداری بره های تازه به دنیا آمده.

گدیح- گدیه:گدوک-گردنه.

قایا- قیه:صخره و تخته سنگ بزرگ.

چانقیل:قوم – سنگریزه – شن.

توزاناخ: طوفان همراه با گردو خاک ....

جین توزاناخ : گردباد

یاغیش، یاغمور = باران

یاغمورلی = بارانی

چیسگین یاغیش = بارانی که به غبار ماند، بارانی که همانند غبار در هوا معلق است

ایلدیریم = رعد

شیمشک = برق، صاعقه

یئل،قاسیرقا، طوفان، فیرتانا

شه په = نوعی موج آب

دالغا = موج

بولوت = ابر

په لمه = توده ابرهای پخش شده در آسمان

مئح = مه

دومان = نوعی مه

چه ن = نوعی مه

شاختا، قار، آیاز، دولی، لیسان، بوز، دووماق،
ایستی، داق، سویوق، سرین(سه رین)، ایلیق، مه له مک،
شاختا بابا و بابا نو ایلی = پدر بزرگ سرمای شدید و پدر بزرگ سال جدید.

نو گون عمی = برادر پدر روز جدید یا به گفته ای عمو نو روز
(یئنی و نو هر دو تورکی است.)

یاز، یای، خزه ل، قیش، ایلین دورد بولومی
در بین مردم خصوصا روستاییانی که کمتر با فارسها در تماس بوده اند هنوز واژگان بسیاری با معانی بسیار زیبا برای پدیده های طبیعی کاربرد دارد.
دوغال = طبیعی