زنجان ویلایتینه خالق آراسین‌دا «قیزیل آذربایجان» دئییلیر. بو آدین هارادان گلدیینی یقین کی تدقیقات‌چیلار داها یاخشی بیلر. منبیینی قیرخبولاق داغلارین‌دان گؤتوره‌ن قیزیلوزه‌ن چایی زنجان‌دان کئچه‌رک رشت اراضی‌سین‌ده خزره تؤکولور. بلکه ده «قیزیل آذربایجان» آدینین ائله قیزیل اوز‌ن چایی ایله بیر علاقه‌سی ده وار.

زنجان‌دا تاریخاً گوج‌لو آشیق مکتبی اولوب. بؤلگه آشیقلارینین ان چوخ سئودیی هاوالاردان بیری «قاراباغ شیکسته‌سی‌دیر». بو شیکسته‌یه اؤز آرالارین‌دا «قاراباغی» دا دئییرلر.

بو هاوا خالق آراسین‌دا چوخ سئویلیر.

خصوصی ایله تاریم بؤلگه‌سین‌ده خالق آراسین‌دا بو هاوا چوخ سئویلیر. دئمک اولار کی، چوخ کندلره گئدن‌ده آچیقلار طرفین‌دن بو هاوانین چالینماسینی ایستییرلر. آشیقلار دا اکثرا بو هاوانی چالیرلار».

زنجانین ۲۸ و یا ۳۴ هاواسی وار. بونلارین بیر قیسمی منطقه برداشدیر. یعنی بو هاوالار باکی‌دا دا وار، بورادا دا وار. او زامانلار یازیلی ادبیات اولمادیغینا گؤره، اورادان بورا سینبه‌سینه گلیب. اما آشیقلار بعضی تئللری زهنینده ساخلایا بیلمه‌ییب. فرض ائدک کی، آشیق هاوانی سول نوتوندا گؤتورجکمیش، گلیب آکوردو فا نوتوندا ساخلاییب. گتیریب، سونرا دا آیری آد قویوب. اما باخان‌دا گؤروروک کی، گوللر همین گوللردیر، شعر فورمالاری همیندیر، بیر آز بوغازلار بملشیب.

بعضی هاوالارا تاریمدا، بعضی کندلرده شیروان شیکسته‌سی دئییرلر. بعضی یئرلرده خالخالی دئیرلر. چوخ معروف هاوادیر. خالخالی داها دوز حساب اولونور. تاریمین ان لیریک هاوالارینداندیر. چالماسی ریتم اوستونده‌دیر. اوخویان‌دا ائله بیل موغام اوخویورسان. بند کی قورتاریر، میصراع کی قورتاریر، آردینجا اونون ریتمیک گوشه‌لری چالینیر.

آراشدیرماچیلارین فیکیرلرینه گؤره هر آشیق ان آزی ۸۰ هاوا چالماغی باجارمالی‌دیر

زنجان آشیقلارینین هر ایکی تایدا چالینان هاوالاردان خبرداردیر. زنجان آشیقلارینین آذربایجانین بوتون بؤلگه‌لرین‌ده چالینان هاوالارین هامیسی ایله تانیشلیغی واردیر، یا رادیو ایله، یا تلویزییا واسطه‌سیله. مثلاً تویا گئدیرسن، دئییرلر «میرزبیلر» شیکسته‌سی اوخو و یا «شیروان شیکسته‌سی» اوخو. او یاندا دئییر «قاراباغ شیکسته‌سی» اوخو، بو یاندا دئییر «قاراچی» چال، «روحانی» چال، «یانیق کرم» چال. یعنی هر اوچ مکتبدن خبرداردیرلار

آشیق مکتبینین تصنیفاتینی وئرسک، بورادا اوچ مکتب وار. بیرینجی آشیق مکتبی اردبیل، زنجان، تبریز مکتبی‌دیر. بو مکتب قازاخ-بورچالی مکتبی اوستون‌ده‌دیر. یعنی او هاوالار کی، اوردا چالینیر، زنجان‌دا دا چالینیر. او بیری مکتب ساوه-همدان‌دیر. گونئی سازی اوکتاوا یاریم باغلانیر، اونلارینکی بیر اوکتاوا پرده باغلانیر. و سازلاری دا بم‌ده کؤکلنیر. پرده‌لرده بیر آز فرق واردیر. اوچونجو مکتب اورمییا مکتبی‌دیر. اورمییا آشیق مکتبی آذربایجانلا تورکییه هاوالاری آراسین‌دا بیر کؤرپودور. اونلارین دا ۶۰-۷۰ دنه اؤزلرینه مخصوص هاوالاری وار. ساوه-همدان هاوالاری دا فرقلیدیر.

Axar.az زنجان‌لی شاعر ابولفض ملکی زنجان‌لی (آرتان ملکی) شعیرلرین‌دن نومونه تقدیم ائدیر:

دیللرین دیله یوخ، کوله قات‌دیلار

قیزی‌لی چرچییه میسه ساتدیلار.

اوتوزوب اوتان تک بئله یات‌دیلار

یاز گونو قورودو گول آخان چاییم

آغلادیم، سیزلادیم، وارا بیلمدیم

گیجلیب گئدیرم، هارا بیلمدیم

آز قالیر آغلیمی یولوم تک جاییم

تیکیلدی گؤزلریم یوللارا ایللر

بو آغیر یوکلره دؤزرمی فیللر؟

یاراما دوز سپیر آجی‌لی دیللر

دئشیلمیش دردیمین هان‌سینی ساییم؟

آرتانام، وطن‌سیز قالماز ایزلریم

وطن‌ده یاشایان وطن‌سیزلریم

اومیدیم قیریلدی، سیندی دیزلریم

داش ووران دوستموش، چیخمیر آه-واییم

گرک‌دیر اینامی باشیم‌دان آتام

الله‌سیز دونیادا واریمی ساتام

بیر اوووج تورپاغا باش قویوب یاتام

بلکه ده بویموش یازیلان پاییم.

منبع: ساز ایفاچی‌سی منوچهر نجفینین صحبتلری اساسین‌دا