۳۱ مارت - آذربایجانلیلارین سویقیریمی گونودور.
آخار. آذ خبر وئریر کی، آذربایجان رسپوبلیکاسی مستقیللیک قازاندیقدان سونرا خالقیمیزین تاریخی کئچمیشینین اوبیکتیو منظرسینی یاراتماق ایمکانی الده ائدیلیب. اوزون ایللر گیزلی ساخلانیلان، اوزرینه قاداغا قویولموش حقیقتلر آچیلیر، تحریف ائدیلمیش حادثه‌لر اؤزونون اصل قیمتینی آلیر.
آذربایجان خالقینا قارشی دفعه‌لرله تؤردیلمیش و اوزون ایللردن بری اؤز سیاسی-حقوقی قیمتینی آلمامیش سویقیریم دا تاریخین آچیلمامیش صحیفه‌لریندن بیری‌دیر.
۱۸۱۳ و ۱۸۲۸-جی ایللرده ایمضالانان گلستان و تورکمنچای مقاویله‌لری آذربایجان خالقینین پارچالانماسینین، تاریخی تورپاقلاریمیزین بؤلونمه‌سینین اساسینی قویدو. آذربایجان خالقینین بو میللی فاجعه‌سینین داوامی کیمی اونون تورپاقلارینین زبطی باشلاندی. قیسا بیر مدتده بو سیاست گئرچکلشدیریله‌رک ارمنیلرین آذربایجان تورپاقلارینا کوتلوی صورتده کؤچورولمه‌سی حیاتا کئچیریلدی. سویقیریم آذربایجان تورپاقلارینین ایشغالینین آیریلماز بیر حیصه‌سینه چئوریلدی.
ایروان، نخچیوان و قاراباغ خانلیقلاری اراضیلرینده مسکونلاشدیریلان ارمنیلرین اورادا یاشایان آذربایجانلیلارلا مقاییسه‌ده آزلیق تشکیل ائتمه‌لرینه باخمایاراق، اؤز هاوادارلارینین حمایه‌سی آلتیندا "ارمنی ویلایتی" آدلاندیریلان اینضیباطی بؤلگونون یارادیلماسینا نایل اولدولار. بئله صونعی اراضی بؤلگوسو ایله اصلینده آذربایجانلیلارین اؤز تورپاقلاریندان قووولماسی و محو ائدیلمه‌سی سیاستینین بونؤوره‌سی قویولدو. "بؤیوک ارمنیستان" ایدئیالاری تبلیغ اولونماغا باشلاندی. بو اویدورما دؤولتین آذربایجان تورپاقلاریندا یارادیلماسینا برائت قازاندیرماق مقصدیله ارمنی خالقینین تاریخینین ساختالاشدیریلماسینا یؤنلمیش گئنیشمیقیاسلی پروگراملار رئاللاشدیریلدی. آذربایجانین و عموماً قافقاز تاریخینین تحریف اولونماسی همین پروگراملارین مهم ترکیب حیصه‌سینی تشکیل ائدیردی.
"بؤیوک ارمنیستان" یاراتماق خولیاسیندان روحلانان ارمنی قصبکارلار ۱۹۰۵-۱۹۰۷-جی ایللرده آذربایجانلیلارا قارشی آچیق شکیلده گئنیش میقیاسلی قانلی آکسییالار حیاتا کئچیردیلر. ارمنیلرین باکی‌دان باش‌لانان وحشیلیکلری آذربایجانی و ایندیکی ارمنیستان اراضی‌سینده‌کی قدیم آذربایجان تورپاقلارینی احاطه ائتدی. یوزلرله یاشاییش منطقه‌سی داغیدیلیب یئرله-یکسان ائدیلدی، مینلرله آذربایجانلی وحشیجه‌سینه قتله یئتیریلدی. بو حادثه‌لرین تشکیلات‌چیلاری مسئله نین ماهیتینین آچیلماسینا، اونا دوزگون سیاسی-حقوقی قیمت وئریلمه‌سینه مانع‌چیلیک تؤره‌ده‌رک آذربایجانلیلارین منفی اوبرازینی یاراتمیش، اؤزلرینین آوانتوریست تورپاق ادعالارینی پردله میشدیلر.
بیرینجی دونیا محاربه‌سی، روسییادا باش وئرمیش ۱۹۱۷-جی ایل فورال و اوکتیابر چئوریلیشلریندن مهارتله ایستیفاده ائد‌ن ارمنیلر اؤز ادعالارینی بلشویک بایراغی آلتیندا رئاللاشدیرماغا نایل اولدولار. ۱۹۱۸-جی ایلین مارت آییندان اعتباراً عکس اینقیلابچی عنصرلرله مباریزه شعاری آلتیندا باکی کموناسی طرفیندن عموماً باکی قوبرنییاسینی آذربایجانلیلاردان تمیزله‌مک مقصدی گودن منفور پلان حیاتا کئچیریلمه‌یه باشلاندی. همین گونلرده ارمنیلرین تؤرتدیکلری جینایتلر آذربایجان خالقینین یادداشینا ابدی حک اولوندو. مینلرله دینج آذربایجانلی اهالی یالنیز میللی منصوبیتینه گؤره محو ائدیلدی. ارمنیلر ائولره اود ووروب اینسانلاری دیری-دیری یاندیردیلار. میللی معمارلیق اینجیلرینی، مکتبلری، خسته خانالاری، مسجید و دیگر عابده‌لری داغیدیب باکینین بؤیوک بیر حیصه‌سینی خارابالیغا چئویردیلر.
آذربایجانلیلارین سویقیریمی باکی، شاماخی، قوبا قزالاریندا، قاراباغ، زنگزور، نخچیوان، لنکران و آذربایجانین باشقا بؤلگه‌لرینده خصوصی قددارلیقلا حیاتا کئچیریلدی. بو اراضیلرده دینج اهالی کوتلوی صورتده قتله یئتیریلدی، کندلر یاندیریلدی، میللی مدنیت عابده‌لری داغیدیلیب محو ائدیلدی.
آذربایجان خالق جمهوریتی یاراندیقدان سونرا ۱۹۱۸-جی ایلین مارت حادثه‌لرینه خصوصی دقت آیریلدی. ناظیرلر شوراسی ۱۹۱۸-جی ایل ایولون ۱۵-ده بو فاجعه‌نین تدقیقی مقصدیله فؤوق العاده ایستینتاق کومیسییاسینین یارادیلماسی حاقیندا قرار قبول ائتدی. کمیسییا مارت سویقیریمینی، ایلکین مرحله‌ده شاماخیداکی وحشیلیکلری، ایروان قوبرنییاسی اراضی‌سین‌ده ارمنیلرین تؤرتدیکلری آغیر جینایتلری آراشدیردی. دونیا ایجتیمایتینه بو حقیقتلری چاتدیرماق اوچون خاریجی ایشلر ناظرلیگی نزدینده خصوصی قوروم یارادیلدی. ۱۹۱۹ و ۱۹۲۰-جی ایل مارت آیینین ۳۱-ی ایلک دفعه آذربایجان خالق جمهوریتی طرفیندن عموممیللی ماتم گونو کیمی قئید ائدیلدی. اصلینده بو، آذربایجانلیلارا قارشی یورودولن سویقیریم و بیر عصردن آرتیق داوام ائد‌ن تورپاقلاریمیزین ایشغالی پروسئسلرینه تاریخده ایلک دفعه سیاسی قیمت وئرمک جهدی ایدی. لاکین آذربایجان خالق جمهوریتینین سقوطو بو ایشین باشا چاتماسینا ایمکان وئرمدی.
زاقافقازییانین سووعتلشمه‌سیندن اؤز چیرکین مقصدلری اوچون ایستیفاده ائد‌ن ائرمه‌نیلر ۱۹۲۰-جی ایلده زنگزورو و آذربایجانین بیر سیرا تورپاقلارینی ائرمنیستان سسر-این اراضی‌سی اعلان ائتدیلر. سونراکی دؤورده بو اراضیلرده‌کی آذربایجانلیلارین دئپورتاسییا ائدیلمه‌سی سیاستینی داها دا گئنیشله‌ن‌دیرمک مقصدیله یئنی واسطه‌لره ال آتدیلار. بونون اوچون اونلار اس اس ارای ناظیرلر سووئتینین ۲۳ دکابر ۱۹۴۷-جی ایل "ارمنیستان اس اس ار-دن کولخوزچولارین و باشقا آذربایجانلی اهالینین آذربایجان اس اس ار-این کور-آراز اووالیغینا کؤچورولمه‌سی حاقیندا" خصوصی قرارینا و ۱۹۴۸-۱۹۵۳-جو ایللرده آذربایجانلیلارین اؤز تاریخی تورپاقلاریندان کوتلوی صورتده دپورتاسییاسینا دؤولت سوییه‌سینده نایل اولدولار.
ارمنی میللتچیلر اؤز هاوادارلارینین کمکی ایله ۱۹۵۰-جی ایللردن اعتباراً آذربایجان خالقینا قارشی کسکین معنوی تجاووز کامپانییاسینا باشلادیلار. کئچمیش سووئت مکانیندا مونتظم شکیلده یاییلان کیتاب، ژورنال و قزئتلرده میللی مدنیتیمیزین، کلاسسیک ارثیمیزین، معمارلیق عابده‌لریمیزین ان نفیس نمونه‌لرینین ارمنی خالقینا منصوب اولدوغونو ثبوت ائتمه‌یه چالیشیردیلار. عینی زاماندا، اونلار طرفیندن بوتون دونیادا آذربایجانلیلارین منفی اوبرازینی فورمالاشدیرماق جهدلری ده گوجله‌نیردی. "یازیق، مظلوم ارمنی خالقی"نین صورتینی یاراداراق عصرین اولینده رگیوندا باش وئرن حادثه‌لر شعورلو صورتده تحریف اولونور، آذربایجانلیلارا قارشی سویقیریم تؤردنلر سویقیریم قوربانلاری کیمی قلمه وئریلیردی.
۲۰-جی عصرین اولینده اهالی‌سینین اکثریتی آذربایجانلی اولان ایروان شهرین‌دن و ارمنیستان سسر-نین دیگر بؤلگه‌لرین‌دن سویداشلاریمیز تعقیبلره معروض قالاراق کوتلوی صورتده قووولوردو. آذربایجانلیلارین حقوقلاری ارمنیلر طرفیندن کوبودجاسینا پوزولور، آنا دیلین‌ده تحصیل آلماسینا انگللر تؤردیلیر، اونلارا قارشی رپرسییالار حیاتا کئچیریلیردی. آذربایجان کندلرینین تاریخی آدلاری دییشدیریلیر، توپونیمیکا تاریخین‌ده میثلی گؤرونممیش قدیم توپونیملرین معاصر آدلارلا اوزولونما پروسسی باش وئریردی.
ساختالاشدیریلمیش ارمنی تاریخی گنج ارمهنیلرین شووینیست روح‌دا بؤیومه‌سینه زمین یاراتماق اوچون دؤولت سیاستی سوییه‌سینه قالدیریلیردی. بؤیوک هومانیست ایده‌آللارا خیدمت ائد‌ن آذربایجان ادبیاتی و مدنیتی روحون‌دا تربییه اولونموش یئنی نسلیمیز اکسترمیست ارمنی ایدئولوگییاسینین تعقیبلرینه معروض قالیردی.
آذربایجان خالقینین معنویاتینا، میللی قورورونا و منلیینه یؤنلمیش بؤهتانلار سیاسی و حربی تجاووز اوچون ایدئولوژی زمین یارادیردی. خالقیمیزا قارشی آپاریلان سویقیریم سیاستی اؤزونون سیاسی-حقوقی قیمتینی تاپمادیغی اوچون تاریخی فاکتلار سووئت مطبوعاتین‌دا ائرمه‌نیلر طرفیندن تحریف اولونور و اجتماعی فیکیر چاشدیریلیردی. ائرمه‌نیلرین سووئت رئژیمین‌دن بهره‌لنه‌رک حیاتا کئچیردیکلری و ۱۹۸۰-جی ایللرین اورتالارین‌دا داها دا گوجلنهن آنتی-آذربایجان تبلیغاتینا آذربایجان رئسپوبلیکاسینین رهبرلیگی واختین‌دا لازی‌می قیمتی وئرمه‌دی.
۱۹۸۸-جی ایلده‌ن اورتایا آتیلان داغلیق قاراباغ مناقیشه‌سینین ایلکین مرحله‌سینده یوز مینلرله آذربایجانلینین اؤز تاریخی تورپاقلاریندان قووولماسینا دا رسپوبلیکادا دوزگون سیاسی قیمت وئریلمه‌دی. آذربایجانین داغلیق قاراباغ مختار ویلایتینین ارمنیستان اس اس ار-نین ترکیبینه داخیل ائدیلمه‌سی حاقیندا ارمهنیلرین قیری-کونستیتوسیون قرارینی و مسکوانین اصلینده بو ویلایتی خصوصی ایدارائتمه کومیته‌سی واسطه‌سیله آذربایجانین تابعلییندن چیخارماسینی خالقیمیز جدی ناراضی‌لیقلا قارشیلادی و مهم سیاسی آکسییالارا ال آتماق مجبوریتی قارشیسیندا قالدی. رئسپوبلیکادا کئچیریلن میتینقلر زامانی تورپاقلاریمیزین ایشغالی سیاستی قتیتله پیسلنسه ده، آذربایجان رهبرلیگی اؤز پاسسیو مؤوقئییندن ال چکمدی. محض ائله بونون نتیجه‌سی اولاراق ۱۹۹۰-جی ایلین یانوار آییندا گئتدیکجه گوجلنهن خالق حرکاتینی بوغماق مقصدیله باکییا قوشونلار یئریدیلدی، یوزلرله آذربایجانلی محو و شیکست ائدیلدی، یارالاندی، دیگر فیزیکی تضییقلره معروض قالدی.
۱۹۹۲-جی ایلین فئورال آییندا ارمنیلر خوجالی شهرینین اهالی‌سینه میثلی گؤرونممیش دیوان توتدو. تاریخیمیزه خوجالی سویقیریمی کیمی حک اولونان بو قانلی فاجعه مینلرله آذربایجانلینین محو ائدیلمه‌سی، اسیر آلینماسی، شهرین یئرله-یکسان ائدیلمه‌سی ایله قورتاردی.
میللت‌چی-سئپارات‌چی ارمنیلرین داغلیق قاراباغدا باشلادیغی آوانتوریست حرکاتین نتیجه‌سی اولاراق، بو گون بیر میلیوندان آرتیق سویداشیمیز ارمنی قصبکارلار طرفیندن اؤز دوغما یورد-یووالاریندان دیدرگین سالینیب چادیرلاردا یاشاماغا محکوم ائدیلمیشدی. اراضیمیزین ۲۰ فایزینین ارمنی سلاحلی قولری طرفیندن ایشغالی زامانی مینلرله وطنداشیمیز شهید اولدو، خسارت آلدی.
آذربایجانین ۱۹-جو-۲۰-جی عصرلرده باش وئره‌ن بوتون فاجعه‌لری تورپاقلارین زبطی ایله مشایعت اولوناراق، ارمنیلرین آذربایجانلیلارا قارشی دوشونولموش، پلانلی صورتده حیاتا کئچیردیی سویقیریم سیاستینین آیری-آیری مرحله‌لرینی تشکیل ائدیب. بو حادثه‌لرین یالنیز بیرینه - ۱۹۱۸-جی ایل مارت قیرغینینا سیاسی قیمت وئرمک جهدی گؤستریلیب. آذربایجان خالق جمهوریتینین واریثی کیمی آذربایجان رئسپوبلیکاسی بو گون اونون آخیرا قدر حیاتا کئچیره بیلمدیی قرارلارین منطیقی داوامی اولاراق، سویقیریم حادثه‌لرینه سیاسی قیمت وئرمک بورجونو تاریخین حکمو کیمی قبول ائدیر.
عموم میللی لیدر حیدر علیئوین ۱۹۹۸-جی ایل ۲۶ مارت تاریخلی فرمانیندان سونرا هر ایل ۳۱ مارت آذربایجانلیلارین سویقیریمی گونو کیمی دؤولت سوییه‌سینده قید ائدیلیر.
