شاه ایسماییلین ملیک الشعراسی، یعنی شاعرلر شاعری حبیبی حروفی‌لیک طریقتین‌ده‌دیر. شاه ایسماییلی و اونون بابالارینی مدح ائدین سروری و توفیلی اونون سارای شاعرلری ایدی. شاه ایسماییلین اؤزو نسیمینی بیر نئچه شعیرین‌ده رغبتله یادا سالیر، حتی اؤزونو اونون روحونون داشیییجیسی دا ساییر. او، شعیرلرینین بیرینده قئید ائدیر کی، اگر دئدییمه اینانمیرسینیزسا، اوندا نسیمینین سؤزونه مراجعت ائدین. یعنی نسیمینین سؤزو و اؤزو اونون نظرین‌ده چوخ عالی مقام صاحبیدیر. شاه ایسماییل فضل اللاهین دا آدینی چکیر.

Kult.az خبر وئریر کی، بو سؤزلری آکادمیانین شرقشوناسلیق اینستیتوتونون امکداشی، فیلولوگییا اوزره فلسفه دوکتورو، دوسنت سعادت شیخییئوا موصاحیبه‌سین‌ده دئییب. او بیلدیریب کی، آراشدیرمالار نتیجه‌سینده شاه ایسماییلی حاکمیته گتیرن باطینی زومره‌لرین ایچین‌ده حروفیلرین ده اولدوغو قناعتینه گلیب:

«چونکی حروفیلرین هر زامان موختلیف عصیان و اعتراض حرکاتلاری ایله باغلیلیقلاری اولوب. شاه ایسماییلین فضل اللاها، نسیمییه بو قدر رغبتی هم ده اونو چئوره‌له‌یه‌ن اینسانلارین اعتیقادیندان قایناقلانیر.

حروفیلر اوزون ایللر، یعنی چالدیران دؤیوشونه قدر شاه ایسماییلین اطرافیندادیرلار. چالدیران مغلوبیتیندن سونرا حبیبی آنادولویا آپاریلیر، سوروری شاه ایسماییلین سارایینی ترک ائدیر، یاخود اونو دا آپاریرلار – بو باره‌ده دقیق معلومات یوخدور. نباتی حروفی شاعریدیر، چوخ گومان چالدیران‌دان سونرا دؤیوشلرده ایشتیراک ائتدییندن اسیر توتولوب آنادولویا گؤتورولور. بیرجه توفیلینین چالدیراندان سونراکی تالعی بیلینمیر.

یعنی حروفیلر شاه ایسماییلین طرفدارلاری کیمی اونون اطرافیندا ایدیلر. شاه عباسین دؤورونده باش وئره‌نلرسه آرتیق باشقا حادثه‌دیر».

او قید ائدیب کی، چالدیرانا قدر حروفیلر شاه ایسماییلین چئوره‌سینده ایدیلر و تدریجا موختلیف سببلردن اونو ترک ائدیرلر:

«حروفیلرین شاه ایسماییلی ترک ائتمه‌سینین اساس سببینی بیلمیرم. تاریخی قایناقلاردا قید اولونور کی، شاه ایسماییل حاکمیته گلنده گنیش موذاکیره‌لر تشکیل اولونور. شیعه‌لیک مذهبینیمی دؤولتین اساس ایدئیاسی گؤتورجییک، یاخود صفویلیک طریقتینی‌می دئیه فیکیر موبادیله‌سی آپاریلیر.

صفوییه کؤک اعتباریله سنی طریقتی ایدی، اما شاه ایسماییلا قدیر شیعه‌لییه یؤنلمیشدی. موذاکیره‌لرده بئله قناعته گلینیر کی، طریقتی سئچسه‌لر، اونلارین آردینجا گلن آز اولاجاق، اونا گؤره مذهبه اوستونلوک وئریرلر. شاه ایسماییلین دؤولتی طریقت دؤولتی اولمور. بو، حروفیلرین بؤیوک اومید بسلدیی دؤولت ایدی.

واخت اؤتدوکجه شاه ایسماییل دوغرو اولاراق مذهب یؤنونو سئچیر. مثلاً، حروفیلرین داوامچیلاری اولاراق نقطویلر بیر ده شاه عباسین دؤورونده اوزه چیخیرلار. نقطویلر ۷ ایل بویونجا شاه عباسلا متفیق اولورلار.

شاه عباس حاکمیته چوخ گنج یاشین‌دا گلیر، دایم نقطویلرین مجلیسلرینده ایشتیراک ائدیر. گونلرین بیرینده همین طریقتدن اولان یوسیف سراج، اونا یوسیف نقطوی ده دئییلیر (M.F.Axundovun «آلدانمیش کواکیب»دکی یوسیف سراج اوبرازینین پروتوتیپی – رئد.)، گیزلی مقصدلرینی آچیر. او، سیری آچان‌دا معلوم اولور کی، اونلارین مقصدی حاکمیته ییه‌له‌نمکدیر.

نقطویلر حروفیلردن ده کسکین سیاسیلشمیشدیلر. بونو باشا دوشنده شاه عباسین مصلحتچیلری قطعی قرار وئریرلر کی، نقطویلر یا حبس اولونمالی، یا دا اؤلدورولمه‌لیدیر. یوسیف سراجین اؤلوم مسئله‌سی چوخ ماراقلیدیر، میرزا فتحعلی آخوندوو «آلدانمیش کواکیب»ده حادثه‌نی تاریخی کؤکلره اویغون شکیلده وئریر. یوسیف سراجین جاماعاتین ایچینده نفوذو یوکسک ایدی، عیناً نسیمی کیمی، اونو بیردن-بیره اؤلدوره بیلمیر، اویون اویناییرلار. خالق ایستییردی کی، شاه عباسی دئویریب یئرینه یوسیف سراجی حاکمیته گتیرسینلر.

یوسیف سراج دوغرودان شاه اعلان ائدیلیر. حالبوکی او، ائو دوستاغی ایدی. اوچ گون بویونجا هئچ تزه شاهلا اونسیت یارادیب معلومات آلا بیلمیر.

نهایت، حادثه‌لری ائله قورورلار کی، گویا سارایدا چاخناشما باش وئریر، اولدوزلارین حکمو ایله یوسیف سراج آرادان گؤتورولور».