آنا صحیفه رپورتاژ |
بو گون آذربایجان تاریخینین ان شانلی صحیفهلریندن اولان خرمیلر حرکاتینین رهبری، گؤرکهملی سرکرده بابکین آنیم گونودور. مؤوزونون آکتواللیغینی نظره آلاراق، بابک و خرمیلر حرکاتینین سونونو گتیرهن سببلرله باغلی یازینی بیر داها تقدیم ائدیریک:
"۸۳۳-جو ایلده خلیفه مامونون اؤلوموندن سونرا خرمیلر حرکاتی یئنی قوه ایله آلوولاندی. نیظام الملکون یازدیغینا گؤره، عصیان اصفهان، فارس و بوتون کوهیستانی بورودو. ۲۰ ایللیک حاکمیتی عرضینده خرمیلره قارشی موباریزه آپاران خلیفه مامون قارداشی معتصیمه وصیعتینده خرمیلرله محاربهیه قطیتلی و آمانسیز آدام گؤندرمیی توصیه ائتمیشدی.
Kult.az خبر وئریر کی، بو بارهده «ویکی کیتاب» الکترون انسیکلوپدییاسیندا (دایره المعارف) قید ائدیلیب. مقالهده خرمیلر حرکاتی ایله باغلی آز بیلینهن بعضی معلوماتلار و بابکین سونونو گتیرهن سببلر بارهده یازیلیب:
«یئنی خلیفه مرحوم قارداشینین وصیعتینه عمل ائدرک، خرمیلرله محاربهیه جدی شکیلده حاضیرلاشماغا باشلادی. معتصیم آنلاییردی کی، بو حرکاتا قارشی موباریزهنین بوش بوراخیلماسی خیلافتین اؤز وارلیغی اوچون تهلوکه تؤرهده بیلر. ۸۳۳-جو ایلده همدان دؤیوشونده عربلر ۶۰ مین عصیانچینی هلاک ائتدیلر. خرمیلرین ۱۴ مین نفردن عبارت حیصهسی بیزانسا قاچدی. منبعلرده اونلارین بیزانسدا خریستیانلیغی قبول ائدرک، عربلره قارشی آپاریلان حربی عملیاتلاردا فعال ایشتیراک ائتمهیه باشلادیقلاری یازیلیب. همدان اوغوروندان سونرا خلیفه معتصیم باشا دوشدو کی، خرمیلر اوزرینده غلبه قازانماق اوچون بیزانسا قارشی آپاریلان محاربهنی دایاندیرماق لازیمدیر. بیزانس-عرب سرحدینده الده ائدیلمیش دؤرد ایللیک (۸۳۳-۸۳۷-جی ایللر) صولح بابکه قارشی بوتون خیلافت قوهلرینی سفربر ائتمهیه ایمکان وئردی.
معتصیم زنجان-اردبیل یولو بویونجا حربی حیصهلرین یارادیلماسینی امر ائتدی. اردبیل و سامیره شهرلری آراسینداکی رابطه سیستمی یئنیدن برپا اولوندو. بو یولون هر فرسخینده ایستهنیلهن معلوماتی لازیمی عنوانا چاتدیرماغا حاضر اولان آتلی قاصیدلر یئرلشدیریلدی. یوکسکلیکلرده دوران گؤزتچیلر بیر-بیریلرینی گؤره و آتلی قاصیدلرین حرکتی حاقیندا خبری بیر-بیریلرینی سسلهمکله چاتدیرا بیلیردیلر. بو یوللا گؤندریلن خبر جمعی دؤرد گونه باش کوماندانین قرارگاهیندان خلیفه سارایینا چاتدیریلیردی.
خلیفه یالنیز بو حاضرلیق تدبیرلریندن سونرا ایستعدادلی سرکرده آفشین حیدر ابن کاووسو خرمیلرله دؤیوشهجک قوشونلارین باش کوماندانی تعیین ائتدی. تکجه ۸۳۷-جی ایلده بابکله محاربهیه بیر میلیون درهم خرجلهیهن معتصیم حربی عملیاتلار اولمایان گونلرده آفشینین اؤزونه خزینهدن هر گون ۵ مین درهم، دؤیوش گونلرینده ایسه ۱۰ مین درهم اؤدنیلمهسینی تعمین ائتمیشدی.
اردبیله گلن آفشین خرمیلرین داغیتدیغی ایستراتژی اهمیتلی قالالارین برپاسینین سورعتلندیریلمهسینی، اؤز قرارگاهینین ایسه بزه داها یاخین یئره - برزنده کؤچورولمهسینی امر ائتدی.
بوتون بو واخت عرضینده خرمی دستهلری تئز-تئز عرب حربی حیصهلرینه هوجوملار ائدیردیلر. معاوییهنین باشچیلیق ائتدیی بو دستهلردن بیری خئیلی عرب عسگرینی اسیر آلدی، سونرا ایسه بز قالاسینا دوغرو یؤنلدی. اؤز قوشونلارینی یئنیدن توپلایان ابو سعید سیندبهیه آدلانان یئرده معاوییهنین دستهسینی حاقلادی و خرمیلر خیلافتین نظامی قوشونلاری طرفیندن مغلوب ائدیلدیلر. اله کئچمیش خرمیلر اعدام ائدیلدیلر، باشلاری ایسه سامیرهیه گؤندریلدی. بو حادثه خرمیلرین تئزلیکله دارماداغین اولوناجاغینی حس ائدن متفیقلرینی بابکدن اوزاقلاشدیردی. همین متفیقلردن بیری - محمد ابن ال-بیس اؤز قاییناتاسی، بابکین سرکردهسی ایسما ابن ال-کوردینین دستهسینی دارماداغین ائتدی، ایسمانین اؤزونو ایسه خلیفهنین حضورونا گؤندردی. ایسما ابن ال-کوردی آغیر ایشگهنجهلره معروض قالدیقدان سونرا بابکین موهوم سیرلرینی آچدی و عربلره کؤمک ائدجک قیمتلی معلوماتلاری خلیفهیه اؤتوردو. طبرینین فیکرینجه، بو، بابکه ائندیریلمیش ایکینجی، بلکه ده ان آغیر ضربه ایدی.
منبعلرده یازیلیب کی، محاربهنین سون ایلینده آفشین بابکله دانیشیقلارا گیرمهیه جهد گؤستردی. لاکین بو دانیشیقلار و یازیشمالار اوغورسوزلوقلا نتیجهلهندی. یالنیز بوندان سونرا آفشین بز قالاسینا قطعی هوجوم حاقیندا امر وئردی. مغلوبیتین لابود اولدوغونو آنلایان بابک آفشینله شخصی دانیشیقلارا گیردی. آفشین بابکه آمان وعد ائتدی. بابک ایسه داها بیر گون گؤزلمیی ایستهدی: گؤرونور، او هله ده قالانی محکهملهندیرمک و عربلره مقاومت گؤسترمک اومیدینی ایتیرممیشدی. ائله اونا گؤره ده بابک آفشینین ایکینجی آمان تکلیفینی رد ائتدی. بابک بو دفعه آفشینه مراجعت ائدرک، اونا و عائلهسینه آمان وئریلمهسینی خواهیش ائتدی. آفشین راضیلاشدی، قاباقجادان قرارلاشدیریلدیغی کیمی، گیروولارین گؤندریلمهسی شرطینی ایرلی سوردو. لاکین بابک همین مقامدا دؤیوش میدانیندا اولان و آفشینین گیروو کیمی طلب ائتدیی شخصلری تسلیم ائتمک اقتداریندا دئییلدی.
طبرینین معلوماتینا گؤره، ۸۳۷-جی ایل آوقوستون ۲۶-دا خرمیلرین ایستینادگاهی اله کئچیریلدی. آفشین بز قالاسینین یئرله یئکسان اولونماسی حاقدا امر وئردی. اهالی اسیر آلیندی. بابکین اوغوللاری و اونلارین عائله عضولری ده اسیر آلینانلار آراسیندا ایدیلر. بابکین اؤزو ایسه تاجیر پالتاری گئیینهرک، هشتادسر داغینین یانیندا درهیه ائنیب گیزلهندی. او، ارزاقی قورتارانادک بو درهده قالدی. آناسی، قارداشلاری معاوییه و عبدالله، آخیرینجی آروادی، سونیک حاکمی واساقین قیزی ایبنت الکلندنییه ده اونونلا ایدی. بابک بورادان بیزانسا کئچمک ایستییردی.
تعقیب اولوندوغونو بیلمهیهن بابک باتاقلیغی ترک ائتدی. کشفیاتچیلاری طرفیندن خبردار ائدیلن آفشین او زامانلار خلیفهنین ان یاخشی سرکردهلریندن اولان ابو-ساجی بابکین آردینجا گؤندردی. بابک و اونون قارداشی عبدالله آرادان چیخا بیلدیلر. اونلار گیزلی یوللارلا سهل ابن سومباتین تورپاقلارینا یئتیشدیلر.
اونلاری گؤرهن آداملار سهل ابن سومباتا داغلاردا نامعلوم شخصلره راست گلدیکلری بارهده معلومات وئریرلر. واختیله بابکله متفیق اولموش سومبات اونو اؤز قالاسینا دعوت ائدیر و یازدا بیزانسا یولا سالاجاغینی وعد وئریر. یورغون و آج بابک سهله ایناناراق راضیلاشیر، لاکین قارداشی عبداللهی کئچمیش متفیقی، بیلقان حاکمی یئسای ابو موسانین یانینا گؤندریر. سهل بابکین و قارداشینین یئرینی آفشینه بیلدیریر، لاکین بابکین قورخوسوندان عربلر گلندک اونا قارشی هئچ بیر تدبیر گؤرمور.
آفشین بابکین و اونون قارداشینین اله کئچمهسی بارهده معتصیمه خبر گؤندریر و چوخ کئچمهدن اسیرلرین سامیره شهرینه آپاریلماسی حاقدا امر آلیر.
منبعلرین اکثریتی بابکین ۸۳۸-جی ایل یانوارین ۴-ده سامیرهیه گتیریلدیینی، ائله همین گون ده اعدام ائدیلدیینی یازسالار دا، بعضی اورتا چاغ مؤلفلری بو حادثهنین فرقلی تاریخده باش وئردیینی بیلدیریرلر. اعدام یئرینه فیل اوستونده، شاهلارا لاییق پالتاردا گتیریلن بابک قیسا سورغو-سوالدان سونرا ایشگهنجه ایله اعدام ائدیلیر.
آذربایجان خرمیلری اوزریندهکی غلبه خیلافته چوخ باها باشا گلدی. بابکیلر ۲۰ ایلدهن آرتیق مدت عرضینده خیلافتین ۲۲۵ مین دؤیوشچوسونو و خئیلی سرکردهسینی محو ائتدیلر. خیلافت تاریخینده باش وئرن دینی-سیاسی چیخیشلاردان ان عظمتلیسی اولان، عرب اصول-ایدارهسینه قارشی آزادلیق محاربهسی سوییهسینده اوجالان بو حرکات عرب شرق شناسی مسعودینین دیلی ایله دئسک، «آز قالا، عباسیلر دؤولتینی محو ائدجکدی».
تاریخ
2019.03.14 / 11:33
|
مولف
Axar.az
|