اینسان حاقلاری مدافعه‌چیسی سیمین صبری نین Axar.az-آ موصاحیبه‌سی:
- ایراندا خالقی آیاغا قالدیران همین گونه قاییداق. نه باش وئردی؟
- سنتیابردا سیرادان بیر حادثه باش وئردی: بیر قادینین اؤلدورولمه‌سی ایران اوچون یئنیلیک دئییل. بیلیریک کی، ایران و افقانیستاندا اینسانلارا قارشی جینسی آیری-سئچکیلیک آرتیق قانونی حال‌دیر. بو مقامدا ایراندا ائتنوسلارا اولان آیری-سئچکیلیگی ده گؤز اؤنونه گتیرک. اؤلکه اهالی‌سینین ۷۰ فایزی ائتنیک، یا دا ملی آیری-سئچکیلییه معروض قالیر. ایندی سوال یارانیر کی، مهسا امینی نه اوچون اؤز یوردوندا یوخ، تهران‌دا قتله یئتیریلدی؟ بیزیم قیزیمیز سیزین شهرده اؤلدورولوب. بورادا بیرینجی‌سی ائتنیک فرد اولماسی، ایکینجی‌سی ایسه باش اؤرتوسو قایدالارینا رعایت ائتمه‌ین قادین اولماسی سیتواسییانی دییشیر. بو ایکی عاملدن علاوه بیر فاکتور دا وار کی، بو دا گنجلرین، داها دوغروسو، یئنی‌یئتمه‌لرین اؤزلرینه «من نیه بو حیاتی یاشاییرام؟» دئمه‌سی‌دیر. آرتیق «یوخ» دیین گنجلیک، تابع گنجلیک دئییل. او دؤور آرتیق بیتدی. ایران ایسته ییر کی، اؤلکه‌نی ۱۴۰۰ ایل بوندان قاباق فورمالاشمیش ایسلام قانونلاری ایله ایداره ائتسین، گنجلری بونا اویغونلاشدیرسین، «سلام فرمانده» اوخوتسون. گنجلر ایسه مئدیادان، اینتئرنئتدن، موبایل تلفنلاردان باشقا بیر دونیانین موجود اولدوغونو آنلاییبلار. بو ۳ فاکتور ایرانی بوگونکو وضعیته گتیردی.
- ائتنیک آیری-سئچکیلیک مسئله‌سینه توخوندونوز. بس خالقین مهسا امینی اوچون آیاغا قالخماسینی نئجه شرح ائدردینیز؟
- بیزیم کوردلرله هان‌سی پروبلمیمیز اولورسا اولسون، بو مسئله‌ده بیرلیک مطلق ایدی. ائله بیر جینایت باش وئردی کی، جینایتکار بئله اونا بیگانه قالا بیلمه‌دی. ایستر دؤولت رس‌میلری، ایستر دیگر ائتنوسلار... خصوصاً ده بلوجیستان‌دان، تبریزدن بو حادثه‌یه داها بؤیوک رئاکسییا گلدی. حادثه‌لر زنجیر کیمی بیرلشه‌رک ایرانی باشدان-آیاغا بورودو.
- تهران رژیمینین ایندیکی سیتواسییایا یاناشماسی نئجه‌دیر؟
- اؤلدوروله‌ن قادینین کوردلره منصوب اولماسی چوخ بؤیوک رول اوینادی. حتی گونده‌م‌ده اولان «قادین، یاشام، آزادلیق» شوعاری «ژن، ژیان، آزادی»دن ترجمه اولوناراق یاییلدی. دوشونموره‌م کی، هر هان‌سی بیر تهران‌لی قادین اینقیلاب کئشیک‌چیلری، یاخود اخلاق پولی‌سی طرفین‌دن بئله بیر مسئله‌یه گؤره ساخلانیلاردی. مهسا امینی حادثه‌سی اوزاغی حبسله نتیجه‌له‌نمه‌لی ایدی. ۱ ایل بوندان اؤنجه اورمییا شهرین‌ده اخلاق پلیسی اولمایان و اونیفورما گئیینمه‌یه‌ن شخص ایکی تورک قادینا یاخینلاشاراق یاخشی گئیینمدیکلرینی، حجاب قایدالارینا ریایت ائتمدیکلرینی دئدی. قادینلار اونون سؤزلرینه اهمیت وئرممیشدی. آدام ایکی دفعه بونلاری ماشینلا وورموشدو. مسئله بئله‌دیر کی، بو وحشی‌لیک اونلارین یاناشما طرزی‌دیر. مثلاً، عربستان‌دا باش اؤرته‌ن ده وار، اؤرتمه‌یه‌ن ده. تورکییه ده مسلمان اؤلکه‌دیر. اورادا دا اینسانلار گئییم طرزلرینه باخمایاراق، حجاب‌لی، یا حجاب‌سیز یاناشی یاشاییرلار. اما ایراندا بونون قانونی اولماسی وورغولانیر: اطاعت ائتمه‌لیسن، باشقا آلترناتیو یوخدور.
- بو اعتراضلاری دیگرلرین‌دن فرقلندیره‌ن مقام قیزلارین دا اؤن جرگه‌لرده اولماسی‌دیر. اعتراض ائد‌ن قیزلاری جسارتلندیره‌ن مهسا امینی حادثه‌سی اولدو؟
- ایندیکی گنجلر فیکیر، دوشونجه اولاراق مدرن بؤیویوب. بیر قیزین گئییمینه گؤره حیاتینی ایتیرمه‌سینه بوگونکو گنجلیک سس‌سیز قالا بیلمزدی. بو بیر ترپنیش اولدو. حتی بیزیم قیزلار، تورک قیزلار دئییرلر، من گئدیرم اعتراض ائد‌م، اونا گؤره کی، گله‌جک‌ده آزاد وطنیمیز یاخشی یاشاما یئتیشه‌ن‌ده دئییم کی، منیم ده پاییم اولوب. او آزادلیق هوه‌سی یئنی گنجلیک، خصوصیله ده گنج قادینلاردا داها بؤیوکدور. البته کی، مهسایا صاحب چیخماق چوخ بؤیوک رول اوینادی. اونون اتنیکی آرخاسیندا دورماسایدی، حادثه بلکه ده ایراندا ساده‌جه کریمینال خبر کیمی یاییلاجاقدی. کردستانین آیاغا قالدیریلماسی، خاریج‌ده بونلارین لوببیلرینین مورککب ایشله‌مه‌لری، حمایه آلمالاری وضعیتی جدی سوییه‌یه گتیردی.
- مؤوجود رژیمی دئویرمک ممکن گؤرونور؟
- ایراندا غیری-فارسلار وار، بیر ده فارسلار وار. فارسلار منفعتلرینه گؤره اقتداری الده‌ن وئرمک ایستمیر. اونلاری مجبور ائتمک اوچون لازیمی قدر بیرلیک اولمالیدیر، یعنی اؤلکه‌نین غیری-فارس اولان ۷۰ فایز اهالی‌سینین گوجلرینی بیرلشدیرمه‌سی لازیم‌دیر. مجبور ائتمه‌لیسن، دئمه‌لیسه‌ن کی، حاکمیت پایلانمالیدیر. بیز او قودرته چاتمامیشیق‌سا، اونلار ایندیکی شانسلارینی الده‌ن وئرمک ایستمزلر. آنجاق سیاستده هئچ بیر شئی غیری-ممکن دئییل. سیاستین قانونو بئله‌دیر: زور و گوج. اگر گوج وارسا، آلارسان. بیزیم او گوجوموز اولسایدی، کئچه‌ن ایل اورمییادا ایکی قیزیمیزی اخلاق پلیسی یولدا ووراراق اؤلدوررکه‌ن اونا صاحب چیخاردیق. آلمانییادا واختی ایله یهودیلر توزا چئوریلیردی. ایندی ایسرایلین گوجونه گؤره فرق‌لی منظره‌نی گؤروروک. سیاستده هر زامان چیخارلار وار. اوزاغا گئتمیک، ۲۳ عرب دولتینین هامی‌سی عینی باخمیر فلسطین مسئله‌سینه. بو، فارسلارا دا عاییددیر. غیری-فارس ملتلر گوج قازانسالار، شعورلاری اویانسا، دوشمن چئوریلیب دوست اولاجاق.
- گونئی آذربایجان‌دا دفعه‌لرله آکسییالار باش وئریب. آنجاق بو آکسییالاردا پراکنده‌لیک اولوب. بونو نیله ایضاح ائدردینیز؟
- گونئی آذربایجان‌دا ۲-۳ دفعه، سون اون ایلی گؤتوروره‌م، آذربایجان‌لیلارین بؤیوک آکسییالاری اولوب. اورمو گؤلو مسئله‌سی ایله یاناشی باشقا-باشقا مسئله‌لره گؤره چوخ بؤیوک اعتراضلار باش وئریب. طبیعی کی، ایندیکی اعتراضلارلا مقاییسه ائتمک اولماز. اما آذربایجان شهرلرین‌ده وضعیت تمامیله قاریشمیشدی. بو حادثه‌لره ایراندا دیگر خالقلار، فارسلاری دئمیرم، ائله کورددلر اولسون، چوخ بیگانه قالدی. قیسما عربلردن دستک گلدی.
- کوردلردن دانیشمیشکه‌ن، اونلارین دیگر خالقلارلا موقایی‌سه‌ده ایران اراضی‌سین‌ده داها چوخ سؤز صاحبی اولدوغونو گؤروروک.
- کوردلر بیزیم سایه‌میزده مختاریت آلیب. اونلارا آذربایجان داخیلین‌ده ایداره حقوقو وئریل‌دی. حالبوکی، بیلیرسینیز کی، کرمانساه اینگیلیسلرین ایشغالی آلتین‌دا ایدی. بونلار کردستان جمهوریتی قوردولار. پارلامنتی ده اولمادی، ریاستلری اولدو. بیزیم ایسه دولتیمیز اولوب. ۱ ایللیک ده اولسا حکومت قورموشوق. بئله بیر تاریخیمیز وار. ساییمیز اؤلکه‌نین یاری‌سینی تشکیل ائدیر. فارس هگومونلاری هر زامان قورخو ایله یاشاییبلار کی، بونلار گلسه‌لر، الیمیزدن آلارلار. اما بو تهدیدی کوردلرده گؤرمورلر. بو ایشین بیر طرفی‌دیر. ایکینجی طرفی ایسه اونلار ۷۷ ایل سیاسی تجروبه‌نی ایشله‌ییبلر. بونا اؤیرشیبلر کی، سیاستده قاباغا گئتمک ایستییرسنسه، باخمالیسان: بو دقیقه هان‌سی شعاری وئرمه‌لیسه‌ن، نئجه دانیشمالیسان؟ گلندن دئییبلر دموکراتییا ایرانا، مختاریت کردستانا. بیز ایسه آرازین او طرفینی توتدوق. آذربایجانین مستقیل‌لیک قازانماسی بیزی روحلاندیردی. و بیز دئدیک کی، «بیز هارا، بونلار هارا»، «باکی، تبریز، آنکارا»... حقیقتا سای باخیمین‌دان گوجلو اولماغیمیز، ائل‌جه ده تاریخاً گورولتولو یومروغوموزو وورماغیمیز اونلاری قورخودا ساخلاییب.
اس.اس.ار.ای-دن ۱۵ رسپوبلیکا دوغول‌دو. سرحدلری ده بل‌لی ایدی. ۷۰ ایل ایدی آنا دیلین‌ده تحصیل آلیردیلار. ناظرلیک تجروبه‌لری، کادرلاری دا وار ایدی. هئچ بیر پروبلمی یوخ ایدی. هامی‌سی مستقیل اولماغا حاضر ایدیلر. اما بیز هاردایدیق؟ بیز ۱۰۰ ایل باسقی آلتین‌دا قالمیش، بیر کلمه بئله اؤز کیملییمیزی تعریف ائده بیلمه‌یه‌ن ملت ایدیک. آسیمیلیاسییا سیاستینین ایچین‌دن باشلادیق استقلال شوعارلاری وئرمه‌یه. اوزوموزو توتدوق او طرفه. «بیز هارا، بونلار هارا» دئیه-دئیه گلیب اؤزوموزو اونلاردان آییردیق... بیلمیرم، بیز کیم‌دن کوسوروک. بو عقل‌لی شعاری گئج ده اولسا، یاواش-یاواش ایچرییه دوغرو آپارمالیییق. چونکی یوخاری‌دا سایدیغیم مقاملار هامی‌سی بیزیم کاپسوللاشماغیمیزا، ایزوله اولونماغیمیزا سبب اولوب. سونرا دا دئییریک کی، بیزی نیه ائشیتمیرسینیز، بیزی نیه مدافعه ائتمیرسیز. چونکی بیز اونلارا هئچ بیر زامان قاریشمامیشیق. آپاردیغیمیز سیاست دیگر اتنیکلرله علاقه یارانماسین‌دا سویوقلوق یاراتدی.
- آرازین او تایی آذربایجانا بیرلشمه‌یه ماراقلیدیرمی؟
- آذربایجان‌دان کنارداکی آذربایجان‌لیلارین قایغی‌سینا بیز ده قالمالیییق. هانی؟ دوشونور، هم ده عصبیلشیرم کی، بیز سانکی سیاهی‌دا قارا قوشونوق. فرق ائتمز تورکییه اولسون، یاخود آذربایجان اولسون - بونلار بیزیم وطنیمیزدیر. بیز اورانین مدنیتی ایله تعطیله، سیاهته گئدنده بئله استراحت ائدیریک. اؤز سویداشلاریمیزین آراسینا گئدیریک. اما اونلار دولت صاحیبیدیرلر، بیزی یتیم قویوبلار. ایندی بو دقیقه هر کسین زضعیفلیین‌دن دانیشیردیق. باخین، بیر فدرال دولت ایقلیمی کردستان تورپاقلارین آچیق قویوب کی، احزاب کردستانین اورادا نظامی بازالاری وار. حتی بئله آچیق-آشکار...
بیز قورخودوجو اینسترومنت آلتی اولموشوق. اگر حقیقته‌ن بئله بیر نیت وارسا، بو اؤزونو مختلیف فورمادا گؤسترمه‌لیدیر. ایقلیمی کردستان هامیسینین اوز بزیی، اوزویونون قاشی اولوب. بیزیم آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی هاردادیر؟ بیزیم فیرقه‌میز هاردادیر؟ نه اؤزو وار، نه آدی وار، نه سؤزو. من بونون اوزرینده چوخ ایشلدیم کی، بو یاتمیش فیرقه‌نین توزونو آلاق، گئدک بونا صاحب دوراق. آذربایجان اونا بیر اسارت اولوب، اونون بیر هاساری اولوبدور. من حقیقتا بیلمیرم اورادا ایندی نه باش وئریر.
