گونئی آذربایجانین خوی شهرین‌دن اولان و حاضردا تورکییه‌ده یاشایان یازیچی، شاعر و ژورنالیست مسعود هارایین Kult.az-آ موصاحیبه‌سی:

- ایران‌دا آکسییالارین ۳ آیدان چوخدور داوام ائتمه‌سینین سببی ندیر؟

- ایلک نؤوبه‌ده اینسان حاقلاری پروبلملری، غیری-فارس میللتلرین حقوقلارینین تاپ‌دانماسینی وورغولاماق لازیم‌دیر. ۱۰۰ ایل اول فارسلار بو جغرافییادا حاکمیتی اله کئچیردیکدن سونرا تورک دوشمنلیینه باشلاییبلار. تورکلرین کئچمیش‌دن گلن دولت‌چی‌لیک عنعنه و مفکوره‌سینه قارشی چیخیب، شیعه-شعوبییه ماسکاسی آلتین‌دا اونلارین ایستروکتورونو دییشمه‌یه یؤنلمیش سیاست یورودوبلر. تورکلرله یاناشی اؤلکه‌ده‌کی دیگر خالقلار دا بو آیری-سئچکی‌لیک و ظلمه معروض قالیب. اقتصادی مسئله‌لر ده بو نماییشلرین باش توتماسین‌دا اهمیت‌لی رول اویناییر. ایرانین مرکزی ایالتلرین‌ده یئرلشه‌ن فارس ایالتلری اؤلکه‌نین مختلیف بؤلگه‌لرین‌دن الده ائدیله‌ن ثروتلردن داها چوخ پای آلیرلار.

آکسییالاری گونده‌م‌ده توتان مقام ایسه قادین حاقلارینین تعمین اولونماسی طلبی ایله باشلاماسی‌دیر. طبیعی کی، ایران قانونلارین‌دا قادینلارین کیشیلرله مقاییسه‌ده حقوقلاری داها آزدیر. بو، اونلارین حیاتینین بوتون مرحله‌لرین‌ده اؤزونو قاباریق شکیل‌ده گؤستریر. ایران حاکمیتی شریعت قانونلارینا، اؤزلرینین اویدوردوقلاری قانونلارا اساس‌لاناراق اؤلکه‌ده قادینلارین ان تمل حقوقلارینی بئله تانیماق ایستمیر.

بونلارلا، یاناشی سو قیت‌لیغی، چئوره کیرلی‌لیگی، بؤلگه‌لرده اکولوژی فلاکتلرین سوییه‌سینین آرتماسی دا ناراضی‌لیقلارا سبب اولان عامللردن‌دیر.

حاکمیت هئچ بیر خصوصی ایختی‌ساسی اولمایان شخصلری، سپاه کوماندیرلرینی یالنیز ایران-عراق محاربه‌سین‌ده ایشتیراک ائتدیکلری اوچون مسئول وظیفه‌لره تعیین ائدیب. بوتون ساحه‌لرده یارانان پروبلملر ده بیرباشا بو فاکتلا علاقداردیر.

- داوام ائد‌ن اعتراض آکسییالارین‌دا گونئی آذربایجان‌لیلارین یئری و رولو هانسی سوییه‌ده‌دیر؟

- منیم فیکریمجه، آکسییالاردا گونئی آذربایجان‌لیلارین رولو و اهمیتی قاباریق شکیل‌ده اؤزونو گؤستریر. آذربایجان‌لیلار تاریخ بویو ایران جغرافییاسین‌دا دولتلر قورموش، حکمدارلیق عنعنه‌سینه صاحیبدیرلر. فارسلار ایسه ۱۰۰ ایلین ایچین‌ده بو عنعنه‌نی، کیم‌لیگی و گوجو یوخ ائتمه‌یه چالیشیبلار. بونا گؤره ده بوتون انقلابلارین و دییشیکلیکلرین تبریزدن باشلادیغی باره‌ده دئییله‌ن سؤزلر یئرسیز دئییل، حقیقت‌دیر.

خصوصیله ایندی گونئی آذربایجان اطرافین‌دا آذربایجان و تورکییه کیمی دولتلرین اولماسی اونا علاوه گوج قازاندیریر.

همچینین عربلر، بلوجلار و قاشقای تورکلری ده حاضردا فارس فاشیزمینه قارشی مباریزه‌ده گونئی آذربایجان حرکاتینی اؤرنک سئچیر، اونون یانین‌دا دایانیر.

بونا گؤره ده مرکزی حاکمیت گونئی آذربایجان حرکاتینین تأثیرینی آزالتماق، اونو اؤز بؤلگه‌سین‌ده محدودلاشدیرماق اوچون بو اراضیلرده باشقا ائتنیکلردن اولان ترور قروپلارینین یارانماسی و گوجله‌نمه‌سینه دستک وئریر. بو، حاکمیتین گونئی آذربایجان پوتنسیالی و گوجوندن قورخدوغونو گؤستریر.

- بس، بو اؤلکه‌ده دیل و ادبیاتیمیزا اولان ماراغی حاضردا نئجه دیرلندیرردینیز؟

- ایران‌دا آذربایجان تورکجه‌سی و ادبیاتی چوخ سیخینتیلارلا اوز-اوز‌دیر. اؤلکه‌ده «ایرشادی ایسلامی» آدلانان سنزورا ایداره‌سی آذربایجان تورکجه‌سین‌ده اولان بوتون اثرلری و نشر اولوناجاق کیتابلاری الک‌دن کئچیریر، یاییملانیب-یاییملانمایاجاغینا قرار وئریر. بو سبب‌دن بیر چوخ یازی‌چی و شاعرلر اثرلرینین چاپ اولونماسی اوچون فیکیرلرینی سئنزورا ائتمه‌یه مجبور اولور، ایسته‌نیله‌ن سوییه‌ده اؤزلرینی ایفاده ائده بیلمیرلر. حتی چاپ اولونان بیر چوخ کیتاب یاییلدیق‌دان سونرا آدی چکیله‌ن قوروم و تهلوکه‌سیزلیک ایداره‌لری طرفین‌دن ییغیشدیریلیر، یازارلارا و ساتیشینا دستک وئره‌نلره تضییقلر گؤستریلیر.

اونا گؤره ده بعضی گونئی‌لی یازیچیلار اثرلرینی آذربایجان و تورکییه‌ده چاپ ائتدیرمه‌یه چالیشیرلار. بوتون بو محدودیتلره باخمایاراق، گونئی آذربایجان‌دا آنا دیلیمیزین - آذربایجان تورکجه‌سی و مدنیتینین قورونوب ساخلانیلماسی، اینکیشاف ائتدیریلمه‌سی حرکاتیمیزین اساس پریوریتتلریندن بیریدیر.

- ملی-مدنی فعاللارین کؤنول‌لو فعالیتلری آذربایجان دیلینین قورونوب ساخلانیلماسی و ایشلک‌لیک سوییه‌سینه نه درجه‌ده تأثیر ائدیر؟

- اهمیت‌لی درجه‌ده… اونلارین آذربایجان تورکجه‌سین‌ده کیتابلار نشر ائتدیرمه‌یه چالیشمالاری، مدنی تدبیرلرین کئچیریلمه‌سی، خصوصیله اوشاق کیتابلارینین یاییلماسین‌داکی روللاری تقدیرلاییق‌دیر. کؤنوللولر کندلرده کیتابخانالار آچماق، موختلیف سببلرله آذربایجان دیلین‌ده کیتابلار، براشورلر و باشقا بو کیمی نشرلر یایماقلا دیلیمیزین قورونماسی، اوشاقلار، یئنی‌یئتمه‌لر آراسین‌دا سئویلمه‌سینه دستک وئریرلر.

بو حرکتلر تهران رژیمینین مدنیتیمیزه، کیملییمیزه قارشی پلانلارینی بوشا چیخاریر، یئنی نسلین اؤز ملی کیم‌لیگی، مدنیتی و دیلینه باغلی‌لیغینی گوجله‌ندیرمک‌ده‌دیر.

- گونئی آذربایجان و ایران‌دا آذربایجان ادبی پروسسینین موجود وضعیتی، ائل‌جه ده بونون آذربایجان‌لیلارین ملی اویانیشین‌داکی رولون‌دان دانیشاردینیز…

- بیلدیینیز کیمی، ایران‌دا آذربایجان دیلین‌ده لاتین الیفباسین‌دا کیتاب نشری قاداغان‌دیر. آنجاق بونا باخمایاراق، آذربایجانیمیزدا نشر اولونان کیتابلار یا لاتین الیفباسین‌دا، یا دا عرب الیفباسینا چئوریله‌رک گونئی آذربایجان‌دا یاییلیر. بو، گونئی ادبیاتینا و یازیچیلارینا اولدوقجا مثبت تأثیر ائدیر. همچینین، آذربایجان رسپوبلیکاسینین یازیچیلارینین اثرلری حتی فارس دیلینه ترجمه اولوناراق یاییلیر، اونلارین ایران سوییه‌سین‌ده ده تانیدیلماسینا چالیشیلیر.

آذربایجان ادبیاتینا ماراق، ادبیاتچیلارین فعالیتلری ایران‌دا ملی کیملییمیزین دیرچلدیلمه‌سی پروسئ‌سین‌ده میثیل‌سیز رولا مالیک‌دیر. بو، حاضردا ایستدییمیز سوییه‌ده اولماسا دا، گونو-گون‌دن یاخشیلاشماقدا، اینکیشاف ائتمک‌ده‌دیر.

- ایران‌دا آذربایجان تورکجه‌سینین معیشت سوییه‌سین‌ده ایشلک‌لیلیک سوییه‌سی نه یئرده‌دیر؟

- سون ۲۰ ایلین ایچین‌ده آذربایجان تورکجه‌سینین ایشلکلیلیک سوییه‌سی اهمیت‌لی درجه‌ده آرتیب. گونده‌لیک معیشت مسئله‌لری و اونسیت‌ده بو دیل ایشلکلیینی قورویوب ساخلاماقلا یاناشی، گئنیشله‌نمه‌یه ده داوام ائدیر. بورادا دا یازار و ادبیاتچیلاریمیزین رولو بؤیوکدور.

سون ۳۰ ایلده ملی مسئله‌میز، ایران‌داکی آذربایجان‌لیلارین ظلمه معروض قالمالاری، حقوقلارینین پوزولماسی کیمی پروبلملرین دونیایا چاتدیریلماسین‌دا آنا دیلیمیز حلی واجیب اولان موضوع‌لارین سیاهی‌سین‌دا باش‌دا گلیب. خصوصیله گونئی آذربایجان بؤلگه‌لرین‌ده آنا دیلی حرکاتی بو گون قادین حاقلاری، اکولوژی پروبلم، اینسان حقوقلاری و باشقا بو کیمی اؤزونو گؤستره‌ن آکسییالارین تملینی تشکیل ائدیب. آنا دیلیمیز حاقسیزلیغا و آیری-سئچکی‌لییه قارشی مباریزه‌ده ان گوجلو سلاحیمیزدیر.