ژورنالیست، گونئی‌لی آراشدیرماچی-یازار ائلیاز یکانلینین Kult.az-ا مصاحیبه‌سی:
- ائلیاز بی، سیز اصلن گونئی آذربایجان‌دان اولان آمریکا وطنداشیسینیز. آذربایجان رسپوبلیکاسی حاقیندا نه بیلیرسینیز؟
- گونئی آذربایجانین یئکان بؤلگه‌سین‌ده دونیایا گلمیشه‌م. دده‌لریمیزدن، ننه‌لریمیزدن، بوتون یاخینلاریمیزدان ائشیدردیک کی، آرازین او تاییندا بیزیم قان باغیمیز، قارداشلاریمیز وار. آنلاماغا چالیشیردیم کی، «آرازین او تایی» نه دئمکدیر؟ آغ-قارا تلویزورلار وار ایدی، اورادان شؤوکتین، سکینه‌نین، روبابه‌نین ماهنیلارینی دینلییردیک، باخیردیق. تلویزوردان ایزلدییم اینسانلار نئجه گؤزل دانیشیردی. اؤزومه سوال ائدیردیم کی، نیه بیز بئله دئییلیک، قادینلاریمیز نیه بئله قاپالی اولمالیدیر؟ نیه قادینین سسی اولا بیلمز؟ آرازین او تاییندا قادین قوپوز چالیر، بیزده نیه یوخدور، عینی میللتیک آخی. آرازین بو تاییندان او تایینا باخاندا یانان ایشیقلاری گؤروردوم. اوندا ۷ یاشیم وار ایدی، شاشقینلیق ایچینده باخیردیم. اؤز-اؤزومدن بو سواللارین جوابینی سوروشوردوم. من بئینیمه یئرلشدیرمیشدیم کی، گؤره‌سن، من او یئرلری گؤره بیله‌جه‌م؟ بئله بیر خیاللار قوروردوم. نهایت، خیاللاریم گرچک اولدو، ۱۹۸۹-جو ایلده تیکانلار سؤکولدو. من ده ۱۹۹۲-جی ایللرده آذربایجانا گلدیم.
آذربایجانا گلدیکدن سونرا ایرانا قاییدیب، تورکچولوکدن، آذربایجانچیلیق‌دان دانیشیردیم. بونا گؤره منی بئش ایل جزا ائوینه آتدیلار کی، بؤلوجوسن. ایران‌دا نه ایش گؤرسه‌ن، بلکه آدام دا اؤلدورسن، باغیشلانا بیلرسن، اما تورک دیلینده یازماق، آذربایجانی مدافعه ائتمک، تاریخینی اؤیره‌نمک بو بؤیوک بیر گناه‌دیر.
- گونئی‌ده آذربایجانچیلیغا مناسیبتی نئجه دیرله‌ندیریرسینیز؟
- بیز گونئی‌ده فارس-ایران رژیمینین کؤله‌سی اولموشدوق. او منه اذیت وئریردی کی، نیه ایران تلویزییاسیندا بیزی تحقیر ائدیرلر، تاریخ کیتابلاریندا نیه «قودوز تورکلر» دئییرلر؟ بیزیم تاریخیمیزی نیه یالانلاییرلار؟ من او اؤلکه‌ده اوغور قازانماق اوچون گرک کئچمیشی‌می سؤیردیم، اونا آرخامی چئویریدیم. آمریکادا یاشاییرام، من‌دن سوروشاندا کی، هارالیسان، دئییرم کی، جنوبی آذربایجاندانام. اونلارا بؤلونموش ایکی آذربایجان اولدوغونو آنلادیرام. آمریکادا تشکیل اولونان بوتون تدبیرلرده اشتراک ائتمه‌یه چالیشیرام. آذربایجان سفیرلیینین بیر چوخ تدبیرلرینده، یوروشلرینه قاتیلیرام.
- آراشدیرماچی ژورنالیست اولاراق دونیا آذربایجانلیلارینا، او تایلی-بو تایلی سویداشلاریمیزا ماراقلی مناسیبتینیز وار…
- گونئی، قوزئی فرق ائتمز. بو گون قوزئی‌ده تانینمیش اینسانلار وار کی، چوخونون بیر طرفی گونئی آذربایجانلیدیر. تانینمیش یازیچیلار، صنعت آداملاری، اجتماعی خادیملر، شهیدلریمیزین، قازیلریمیزین بیر چوخو اصلن گونئی آذربایجانداندیر. اینسان ساغ گؤزونو سول گؤزوندن آییرا بیلمدیی کیمی، منیم اوچون قوزئی-گونئی فرقی یوخدور. بیری ساغ گؤزومدور، او بیری سول. باکی‌دا ۶ نفردن بیرینین اصلی اردبیل‌لی و گونئیلی‌دیر. گورانبایدا خویلو آدیندا کند وار ایدی. حتی قازاخیستاندا بئله گونئی‌لی سویداشیمیزا راست گلمیشم. اورادا - شیم کندینده یاشایان اینسانلارین یاریسی قازاخ تورکلریدیر، یاریسی آذربایجان تورکلری. اونلارلا صحبت ائتدیکجه منی حیرت بورویوردو. چوخو دئییردی کی، باباسی سرابدان‌دیر، اردبیلدن‌دیر.
- بیر آز دا بیرینجی و ایکینجی قاراباغ ساواشیندا گؤردوکلرینیزدن، لئنته آلدیقلارینیزدان دانیشین…
- آذربایجان مستقیل اولاندان ایران-فارس رژیمینین ایچریسین‌ده بیر قورخو واردی. بیرینجی قاراباغ ساواشیندا ایران نیه ارمنیلره کمک ائتدی؟ حساب ائدیردی کی، قاراباغ آذربایجانین بؤیوک پروبلمی اولارسا، باشی بو ایشلره قاریشاجاق و گونئی آذربایجانا واخت آییرا بیلمه‌یه‌جک. ایران بیرینجی قاراباغ ساواشیندا ارمنیلره هر جور یاردیم ائدیب. من گئدیب چکیلیش ائتمیشه‌م. دؤیوشچولر، اسیر دوشنلر، شهید عائله‌لری، قازیلر حاقیندا رئپورتاژلاریم، فیلملریم اولوب. اوتورموشام، آراشدیرمیشام، اونلارلا صحبتیم اولوب. ایکینجی قاراباغ ساواشیندا ایسه رژیم گونئی‌ده باسقینی چوخالدیردی. امکان وئرمیردی، باغلار داها دا گوجلنسین. بیرینجی قاراباغ محاربه‌سیندن سونرا آذربایجانا گلمییمیز چوخ چتین ایدی، گله بیلسیدیک ده، بئله چالیشمالاریمیز یوخ ایدی. اوچ ایل بوندان اؤنجه بورادا راحت بیر شکیلده ایرانین چیرکین سیاستی حاقیندا دانیشا بیلمزدیم. ایران بونو ایکی اؤلکه آراسیندا قارداشلیغین پوزولماسی کیمی دیرلندیرمه‌یه چالیشاجاقدی. آذربایجانی آرخادان، کورییندن ووروردو. ایکینجی قاراباغ ساواشی باشلامادان اؤنجه، ارمنیلر آمریکاداکی سفیرلییمیزه هجوم ائتمه‌یه جهد ائتدیلر. بیز اونون قارشی‌سینی کسدیک. من ده اورادا ایدیم. محاربه باشلایان کیمی سفیرلییه مراجعت ائتدیم کی، من ده الیم‌دن گلدیی قدر کؤمک ائتمک، دؤیوشه گئتمک ایستییردیم. ایران‌لیلار قاراباغ ایشغالدا اولاندا بیزی اله سالیردیلار کی، باخین، آذربایجانلیلار ارمنی ایله باجارا بیلمیر. من ایسه اونلارا باشا سالیردیم کی، ارمنیلر اورادا هئچ کیمدیر، اونلارا سلاح وئریب، گوجلندیره‌ن سیزسینیز. بیزه داش آتان یوخ، او داشی دوشمنین الینه وئرن کس اؤنملیدیر. ائله کی، ۴۴ گونلوک محاربه باشلادی و بیزیم آسلان اوغوللاریمیز اونلارین پایینی وئردی، منیم سئوینجیمین حد-حدودو یوخ ایدی. ۴۴ گون عرضین‌ده گئجم-گوندوزوم اولمادی، یالواریردیم کی، اوردوموز غالیب گلسین. ظفر گونو ایسه منیم اوچون توی-بایرام ایدی. او ساواشدا بیز تکجه ارمنینی یوخ، فرانسانی، فارس ملا رژیمینی یئندیک. یول آچیلان کیمی آمریکا وطنداشی اولدوغوم اوچون ویزا آلدیم و گلدیم. شهید عائله‌لری ایله گؤروشوم اولدو. بیرینجی رپورتاژیم پولاد پاشامیزین آناسی سمایه آنامیزلا باش توتدو. بو گونه کیمی ۶۰ مین دقیقه‌یه یاخین چکیلیشلریم اولوب. ایکی-اوچ ایلین ایچریسین‌ده گئجه-گوندوز دئمه‌دن چالیشمیشام. بیر شهیدیمیزین ائوینده اولاندا معلوم اولدو کی، اونلار دا گونئیلی‌دیر. گنجه‌ده چکیلیش ائد‌نده اؤز عمیم اوغلانلاریمی تاپدیم، قوهوملاریمین آراسیندا شهید اولانلار، ایتکین دوشنلر وار ایدی. غریبه بیر حادثه ده اولدو. من گنجه‌ده قوهوملاریملا بیر ماسادا اوتوروب چای ایچیردیم. لاکین اونلار بیر-بیری ایله قان باغلاری اولدوغوندان خبرسیز ایدی. هامی‌سینین اصلی یئکانلی ایدی.
- ۴۴ گونلوک وطن محاربه‌سینده ایرانین حیله‌لرینه گونئی‌لیلرین جوابلاری اولوردو…
- ایکینجی قاراباغ ساواشیندا ایران رژیمی ساکیتلشمک بیلمیردی. ارمنیلره یاردیم ائدیردی. گونئی آذربایجانلیلار الی‌یالین ارمنیستانا گؤندریلن سلاح-سورسات داشییان ماشینلارین قاباغینی کسیردی و بونا اعتراض ائدیردیلر. محاربه زامانی اونلار بؤیوک ناراحاتلیق ایچینده ایدی. آرازین او تاییندا دایانیب، شیمالا دستک اولوردولار. ننه‌لریمیز گؤز یاشلاری ایچینده آذربایجان عسگرینه خئییر-دعا وئریردی. چونکی قان باغلاری وار. ارمنیلرین تورکلره بو اؤفکه‌سی، کینی یوز ایللره دایانیر. ۱۸۸۶-جی ایللردن باشلاییب اونلارین داواسی. غربی آذربایجاندا و قاراباغدا ارمنیلر هله او واختی اکینچیلری و چوبانلاری اؤلدوروردو. نیه محض چوبانلاری؟ چونکی چوبانلار او داغی-داشی یاخشی تانیییردی. بونلار اورا اوردو یئریده بیلمزدی. گلیب او یئرلری اؤیره‌نمه‌لی ایدیلر. ۱۹۹۰-جی ایله کیمی ۵۰۰-ا یاخین چوبان اؤلدورولوب. باکینین بوندان خبری اولمور. من بونلاری ایشیقلاندیرمیشام. من آ.ان.تی وی-نین مخبیرییه‌م. گونئی‌دن اولان اینسانلاریمیز منه یازیر کی، چوخ ساغ اول کی، شهیدلریمیز حاقیندا چکیلیشلر ائدیرسن. آنالاری ایله گؤروشورسه‌ن. من او عائله‌لره باش چکدییم‌ده اؤز آدیمدان دئییل، گونئی آذربایجان آدیندان گئدیرم.
- خوجالی ایله باغلی سندلی فیلم چکیرسینیز؟
- قاراباغ ساواشی بیزیم قانایان یارامیزدیر. بیرینجی و ایکینجی قاراباغ محاربه‌سی بیزیم داستانیمیزدیر. خوجالی بیزیم روحوموزو یارالاییب. تاریخینی-کئچمیشینی اونودان میللت باشقاسینا قول اولاجاق، کؤله اولاجاق. بیز اونوتمایاجاغیق. بیر زامانلار غربی آذربایجاندا بیزیم باشیمیزا نلر گلدی؟ ارمنیلر آندرانیکین قولاغینا گؤره تورکون باشینی کسمکله هدلییردی. بیزیم اینسانلار ایسه بیلمیردی هئچ آندرانیک کیمدیر. بونو بیز اونوتمامالیییق. عینی اونوتقانلیغی من گونئی‌ده ده گؤردوم. ۱۹۴۵-جی ایلده ایران-فارس رژیمی تبریزه گیره‌نده مینلرله اینسانین باشینی فارس اوردوسونون قارشی‌سیندا کسیرلر. بیز اونو اونودوروق. یوز مینلرله کیتابی یاندیریرلار. ۱۹۰۵-جی ایلده خوی، سالماس، اورمودا سویقیریملار حیاتا کئچیردیلر. اما فارس-ایران رژیمینین تاریخی نه آنلادیر؟ دئییر ارمنیلر یاخشی اینساندیر، اما دده‌لریمیز بیزی باشا سالیردی کی، بو دوغرو دئییل. بیز خوجالینی اونوتمایاجاغیق، گونده‌مده ساخلامالیییق. گئتدییمیز هر بیر یئرده بو باره‌ده دانیشمالیییق. ارمنیلر قودوزلوق ائدیبلر. دوشمنچیلیین ده بیر قایداسی اولور، بونلار هئچ بیر سرحد تانیماییبلار. بو قایدالاری پوزان ایکی میللت تانیییرام. بیری ارمنی‌دیر، او بیری فارس. من بونلارا بیر میللت دئییرم. خوجالی ساکینلری منه چوخ دهشتلی حادثه‌لر آنلادیب. اؤلکه‌لرین چوخو بیلیر کی، ارمنیلر هانسی وحشیلیک تؤردیبلر. اما ایکینجی قاراباغ ساواشیندا بیزیم ایگیدلریمیز اونلار کیمی داورانمادی. قیزلارینا، اوشاقلارینا، قوجالارینا هومانیست داوراندی. من بو حادثه‌لری آراشدیریرام، سندلی فیلم چکه‌جه‌م. بو فیلمی گونئی آذربایجانا دا گؤندره‌جه‌یه‌م. بیلیرم کی، تورک دونیاسی قاراباغ داستانینی اونوتمایاجاق.
- بوتؤو آذربایجان ایدئیاسیندان دانیشاق، گئرچکلشمه‌سی ممکن‌دور؟
- شوبهه‌سیز! بونا امینم. بیر واختلار اس.اس.ار.ای-نین داغیلماسی بیزه خیال کیمی گؤرونوردو. جلفادا خالامگیلده اولاندا دئدیم کی، شورا حکومتی داغیلاجاق. منه قوهوملاریم گولدو. بونون هئچ واخت ممکن اولمایاجاغینی دئدیلر. اما بیر نئچه ایلده‌ن سونرا تیکانلی دمیرلرین سؤکولدویونون شاهیدی اولدوق. بیزیم اویانیشا احتیاجیمیز واردی. دوشمن باشیمیزی چوخ قاریشدیرمیشدی. گونئی‌ده‌کیلر ایکی یولون آراسیندا ایدی. سن «آذری»سن، یا تورکسن؟ بونو آییرد ائده بیلمیردی. دوستلاریما، اوز توتدوغوم هر یئرده بیر ایستییم اولوب. ایران سؤزونو دیلینیزه گتیرمیین. بو سؤزو ائشیدن‌ده ائله بیل منی گوله ایله اورییمدن یارالاییرلار. بیزیم تورپاغیمیزی بؤلوبلر. نئجه کی، قاراباغ ارمنیلرین ایشغالیندا ایدی، آلدیق. بیز گونئیی ده قورتاراجاغیق. گونئی‌ده بؤیوک بیر پروبلم واردیر. اونو بیز چؤزوروک. گتیریب چیخارتدیق «تراکتور» اویونلارینا. «قاراباغ آذربایجاندیر»، «تبریز-باکی-آنکارا، بیز هارا، فارسلار هارا؟»، «آذربایجان بیر اولسون، باشکندی تبریز اولسون» شعارلاری سسلندیریلیر. قاجار حاکمیتی دئوریلنده اینگیلتره‌لیلر فارسلاری - هیندیستاندان گلن قاراچیلاری گتیردی حاکمیته.
ایران‌دا تورکلرله باغلی ۳ اساس قایدا وار: اونلارا هر شئی وئرین، لاکین یازیب-اوخوماغا قویمایین. دیللریندن وورون. منلیینی، شرفینی آلچالدین. فارسلار دا بونو آچیق-آشکار تلویزییا وئریلیشلرینده عملی شکیلده نماییش ائتدیریردیلر. تورکلرین اوبرازی آلچالدیجی شکیلده تقدیم اولونوردو. بیز ایندی تاریخیمیزی اؤیره‌نیریک. کیم اولدوغوموزو بیلیریک. گئج، یا تئز، بو ایش اولاجاق. بیز اؤز مقصدیمیزه چاتاجاغیق. بوتؤو آذربایجانی گؤروب، سونرا اؤلجه‌م. من بو دیلکله یاشاییرام. کؤله یاشاماغین آجی‌سینی چوخ چکمیشم، داها بئله داوام ائتسین ایستمیرم.
