آذربایجان دیلینین الفبا ترکیبینده ۱۵ صائت و٢۵ صامت واردیر. بو۴٠ سس آذربایجان الفباسیندا حرفله اشاره ائدیلیر. آذربایجان دیلینده ٩ قیسا(ی، و،ئ، ؤ، ه، آ، او،ي) و ۶اوزون (ی، ئ، ؤ، ه، آ، او) صائت واردیر. همین اوزون صائتلر آنجاق آلینما سوزلرده ایشلنیر.

سوزلرده وورغو بیر قایدا اولاراق سونونجو حجایا دوشور.

آذربایجان دیلین ده سوزون اولینده ایشلنمین ایکی حرف وار. " ي" صائتی و "غ" صامتی.

آذربایجان دیلینین مورفولوژی قورولوشونا اساس(اسم،صفت،سای، عوضلیک، ظرف،فعل) و کمکچی (قوشما، باغلایيجی، ادات، مودال سوزلر،ندا) نطق حصه لری داخلدیر. آذربایجان دیلینده اسمین آلتی حالی (آدلیق، یییه لیک، یؤنلؤک، تعثیرلیک، یئرلیک، چیخیشلیق)، فعلین بئش یعنی- شهودی کئچمیش زمان، نقلی کئچمیش زمان، یئنی ایندیکی زمان، یعنی گلجک زمان، یعنی غیری قطعی گلجک زمان- زمانی وار. آذربایجان دیلینین سنتاکتیک قورولوشونا گوره مبتدا جمله نین اولینده،خبر ایسه جملنین آخرینده گلیر.

صائتلرین یازیلیشی

۱. "اوُ" صائتلی آلینما سؤزلر " آ " ویا "او" ایله دئیلمسیندن آسیلی اولمایاراق "او" ایله یازیلیر.مثلا: پوُئما، پروُبلم(مشکل)، پروفئسور، موتور

٢. "او" صائتلی آلینما سؤزلر "و" ایله یازیلیر. مثلا: آلومینیوم، ژوری(هیئت منصفه)

آشاقیداکی سؤزلر ادبی تلفظده اولدوقو کیمی، ایکی هجا ایله یازیلیر: فیکیر، شعیر، شکیل، عؤمور، قبیر، فصیل، صینیف(کلاس)، صبیر، ذهین، سطیر

۳. بعضی آلینما سؤزلر واردیر کی همین دیلین اؤزونده "آ" حرفی ایله بیتیر. لاکین آذربایجان دیلینده یازیلارکن "آ " سیز یازیلیر. مثلا:آپتک(دواخانا)، آتموسفر،سیستم، ماشین، کونفت(شیرینی)،پلانت(سیاره)،کاسئت، قزئت(درگی)

صامتلرین یازیلیشی

۱. بیرینجی هجاداکی صامیتی هم "ن" ، هم ده "م" ایله دئیلن سؤزلر "ن" ایله یازیلیر. مثلا: آنبار، سونبول، گونبز، شنبه.لاکین پامبیق، کؤمبه سؤزلری ایستیثنادیر.

۲. اصلینده سونو قوشا صامتله بیتن ایکی و یا چوخ هجالی سوزلر بیر صامتله یازیلیر. مثلا: کیلوگرام، سرحد، خط ، مهم،.

.۳. سونو- " ایی"، " سکیی" ایله قورتاران خصوصی و عمومی آلینما اسملرین سونونداکی "ی" یازیلمیر. مثلا: مایاکووسکی، سناری، گورکی. قید: کیمیوی ائلمنت آدلاری اصلینه اویغون اولاراق یازیلیر. مثلا: کالیوم، ناتریوم.

۴. "ج" صامتلی آلینما سؤزلر "ج" ایله یازیلیر: جک لوندون، سیجیلییا .

۵. "ق" صامتلی آلینما سؤزلر اینجه صائتلی هجالاردا "گ" ایله یازیلیر.مثلا: گنرال،بیولوگییا، گئولوگییا، گیمناستیکا، گیتارا

سؤزون مختلف یئرلریندکی قوشا صائت و صامتلرین یازیلیشی.

٧. ایکی صائت آراسیندا گلن قوشا صامتله یازیلیر.کلاسسیک.

قید:پارالئلل،آپپارات سؤزلری و "ما" هجاسی ایله قورتاران سؤزلر آشاقیداکی کیمی یازیلیر: آپارات، پارالئل، پروگرام، تلگرام، دیاگرام.

شکیلچیلرین یازیلیشی.

سؤزدوزلدیجی شکیلچیلر آشاقیداکی کیمی یازیلیر. بیر جور یازیلان شکیلچیلر:

- "ی" ویا "وی" شکیلچیسی.مثلا: داخلی، تاریخی،جنوبی، شمالی،گنجوی، دایروی

- " واری " شکیلچیسی مثلا: یونگولواری، قالخانواری

ایکی جور یازیلان شکیلچیلر:

کار صامتله بیتنلرده "قان"، "کن"،جینگیلتیلی صامتله بیتنلرده "غان"، "گن" شکیلچیلری.مثلا: چالیشقان، سوروشکن، بورولقان، دئینگن

دورد جور یازیلان شکیلچیلر:

"کیٍ"، "کی"، "کو"،"کوٌ" شکیلچیسی: سحرکی، بوگونکو،آخشامکی، اونونکو. .۱

صفت و اسم دوزلدن" یٍ"، "ی"، "و"،"وٌ" شکیلچیسی: دربندی، گوموشی، نوروزی، چرکزی

فعل کوکلریندن اسم و صفت دوزلدن شکیلچیلر .

سونو کار صامتله بیتنلرده:

"کی"، "قی"،"کو"، "قو".سئچکی، پوسقو

"کین"،"قین"، "کون"، "قون" بیتگین، توتقون، ساتقین.

سونو جینگیلتیلی صامتله بیتنلرده

"گی"، "قی"، "گو"، "قو". وئرگی، چالقی،بؤلگو، وورقو.

"گین"، "قین" ،"گون"، "قون": ازگین، قیرقین، دوزگون، یورقون

.۴. "یستان"، "ایِستان"، "اوستان"، اوٌستان" شکیلچیلری صامتله بیتن سؤزلرده:ترکمنیستان، ترکوستان، داغیستان. قید صائتله بیتنلرده "ستان" یازیلیر.

رقمله یازیلان مقدار سایلاریندا شکیلچیلرینین یازیلیشی

رقمله یازیلان مقدار سایلارینا منسوبییت و حلا شکیلچیلری علاوه ائدیلدیکده شکیلچیدن اول دفیس (-) اشاره سی قویولور.مثلا: ۲۰–دن،۵-ی، ۱۷ –سی، ۳- ده.عرب رقملریندن سونرا آهنگه گؤره سیرا ساینین شکیلچیسی اختصارلا یازیلیر.مثلا: ۶- جی، ۲-جی، ۱۰- جو.

مرکب سؤزلرین یازیلیشی.

بیر وورقو ایله دئیلن مرکب سؤزلر بیتیشیک یازیلیر. مثلا: بئشمرتبه، مختلفطرفلی، سویوققانلی،قانونوئریجیلیک.

ترکیبیندکی سؤزلرین سجییه سیندن آسیلی اولاراق آشاقیداکی حاللاردا دفیسدن (-) استفاده اولونور.

١. قوشا سؤزلرده. مثلا: قارما- قاریشیق، آز- ماز، توب- توپ،دئدی- قودو، سور- سوموک

۲. ترکیبینده غیری، کلّی، عکس، سوپئر سؤزلری ایشلندیکده: غیری- آدی، عکس- انقلاب، کلی- اختیار،سوپر- مارکت.

۳. اضافت ترکیبلرینده: حدی- بولوغ

۴. ترکیبینده معناجا بیر- بیرینه یاخین و یا ضد سؤزلر ایشلندیکده. مثلا: آب- هوا، کافه- رئستوران، پیس- یاخشی، دینمز- سؤیلمز،گئج- تئز، عقللی- کماللی

کمکچی سؤزلرین یازیلیشی

ایدی، ایمیش، ایکن کمکچی سؤزلری آدلاردان (اسم،صفت، سای،اوزلیک) و صائتله قورتاران فئیللردن سونرا آیری، صامتله بیتن فئیللردن سونرا هم آیری، هم ده ایلک صائتی بوراخیلاراق، شکیلچیلشمیش واریانتلاردا بیتیشیک یازیلیر.مثلا: آتا ایدی، آتا ایمیش، آتا ایکن، گلمیشدی، گلیرکن، گلمیش ایمیش.

قوشمالار ایکی جور یازیلیر.

۱.بیر هجالی قوشمالار (جان، جن،دک، تک)آید اولدوقلاری سؤزه بیتیشیک یازیلیر. مثلا: داغاجان

٢. ایکی هجالی قوشمالار (قدر،کیمی،اؤترو،تکی، اوچون، ایله) آید اولدوقلاری سؤزدن آیری یازیلیر. آدام کیمی، سنین تکی، ائوه قدر، شاگرد اوچون. قید: ایله قوشماسی صامتله بیتن سؤزلرده آهنگ قانونونا اویقون اولاراق –لا، له، شکلینده بیتیشیک یازیلا بیلر.

منشأجه مرکب اولان آشاقیداکی باقلاییجیلار بیتیشیک یازیلیر. مثلا: یاخود، همچنین، چونکی، هابئله، حالبوکی.

ایکی ساده باقلاییجیدان و ساده باقلاییجی ایله باشقا نطق حصه لریندن عمله گلن باقلاییجیلار و باقلاییجی سؤزلر بیر- بیریندن آیری یازیلیر.مثلا: بونا گؤره ده، بونون اوچون، ویاخود، گویا کی، دئمک کی، اونا گؤره ده، توتاق کی، یوخسا کی.

اداتلار سؤزلردن آیری یازیلیر: دی گت، دئدیم ده، داها گؤزل، لاپ پیس، ان یاخشی.

"میٍ"، "می"، "مو"، "موُ" و "سانا"، "سنه" اداتلاری استسنادیر. اونلار عاید اولدوقلاری سؤزلره بیتیشیک یازیلیر. مثلا: قشنگدیرمی؟، کتابدیرمی؟، اوخودومو؟. قید: "میٍ"، "می"، "مو"، "موُ" سوال اداتی "دا"، "ده" اداتیندان آیری یازیلیر.مثلا: سن ده می گدیرسن؟، او یئنه ده می دانیشاجاق؟

ائینی ندانین تکراریندان عمله گلن ندالار دفیسله (-) یازیلیر.مثلا:به- به، وای- وای

مختلف سؤزلردن عمله گلن ندالار آیری یازیلیر.مثلا: آی آمان، آی هارای

قزئت، ژورنال، مهمانخانا، کافه، رستوران، مغازه، کینوفیلم مئدال، نشرییات آدلاری دیرناقدا یازیلیر.مثلا: "بهار" مقازاسی، "جوجه لریم" کافه سی،" آذربایجان" قزئتی. قید: دیرناقدا یازیلان بئله آدلارا آرتیریلان شکیلچی دیرناقدان کناردا یازیلیر. مثلا: "خلق قزئتی"نین بوگونکو نمره سی.

اختصارلار ایکی جور یازیلیر:

آ) یاریمچیق اختصارلار عاید اولدوقلاری سؤزلره اویقون اولاراق مرکب آدلارین ترکیب حصه لری ایسه بیتیشیک یازیلیر.مثلا: آکاد. (آکادمیک)، پروف. (پروفسور).آذرتاج(آذربایجان تلقراف آگئنتلییی).

ب)سؤزون اورتا حصه سینین دوشمسی ایله یارانان اختسارلار دفیسله (-)یازیلیر. مثلا: د- ر (دکتر)، ز- د (زاوود).

اختسارلارا علاوه ائدیلن شکیلچیلر اونلارین سون هجاسینا اویغون اولاراق یازیلیر. مثلا: ب.م.ت (بیرلشمیش ملتلر تشکیلاتی)، م.ع.آ

(مللی علملر آکادمیسی)