آیا ادراک شهروند درجه چندم بودن هویت های فرودست حاصل تحریکات خارجی است یا پاسخی علمی دارد؟

یکی از موضوعات جذاب مغز و ذهن مبحث حافظه است. شاکتر و تالوینگ طبقه بندی از حافظه را برای مغز پیشنهاد کرده اند که تقریبا مورد اجماع دانشمندان حوزه علوم اعصاب است. آنها حافظه را به دو نوع اخباری(هشیار) و غیر اخباری(ناهشیار) تقسیم کرده اند که هرکدام زیرمجموعه خاص خود را دارند.
اما از آن میان حافظه رویدادی(زندگینامه ای) و حافظه معنایی جایگاه ویژه ای در بحث حاضر دارند. هر صحنه ای که می بینیم در حافظه زندگینامه ای ما ثبت می شود. برای مثال فردی که گل می دهد، صحنه تصادف و از قبیل اینها که روزانه با آنها مواجه می شویم. حافظه های زندگینامه ای حساس به زمینه هستند یعنی در آنها زمان، فضا، افراد و شرایط مهم و قابل گزارش دهی هستند. ولی حافظه معنایی در سطح کلی تر و انتزاعی قرار دارد و حساس به زمینه نیز نیست یعنی نیازی نیست جزئیات یک صحنه بازیابی شود بلکه صرفا حقایق آن صحنه در حافظه نگهداری می شود. حافظه رویدادی مرجوع به خود فرد است یعنی انحصاری است در حالی که حافظه معنایی به دانش مشترک با سایرین قابل ارتباط است. مثلا نمی توان گفت اولین بار کی و کجا فهمیدیم لندن پایتخت انگلستان است و این حقایق در حافظه معنایی سکنی گزیده اند. در واقع حافظه معنایی نوعی احساس دانستن به همراه دارند و چون حول دوره خاصی سازمان نیافته مستقل از پرسش های کی و کجا است. در واقع حافظه معنایی دارای مولفه های ناهشیار است که قبلا بر مبنای هشیار بودن قرار گرفته شده است. هشیاری در اینجا اشاره با قابل گزارش کردن است.

وقتی از تجربه زیسته می گوییم از حافظه های متعددی می گوییم که در ترکیب باهم هستند. مقداری از آن هشیارانه است مقداری در حافظه ناهشیار وجود دارد. چراکه یادگیری ما نیز بر دو نوع صریح و ضمنی است. کودک کلمات و آوای زبان مادری خود راد بصورت هشیارانه و صریح می آموزد و این در حالی است قواعد دستور زبان آن را بصورت ضمنی و اغلب ناهشیارانه می آموزد. برای مثال از رویداد لیوان شکست و در آشپزخانه پخش شد می توان فهمید لیوان شکستنی است و این نوع فهمیدن ها در حافظه معنایی می رود که مبتنی بر مشاهده رویدادی است که نیازی نیست بعدا بدانیم که دقیقا منبعث از کدام رویداد خاص محدود در فضا و زمان آن را فرا گرفته ایم. حقایق مربوط به شهروند درجه چندم بودن نیز به طرق مختلف در حافظه معنایی تک تک ماها سکنی گزیده است. از این روست که شخصی که این متن را می خواند می تواند مهر تصدیق بدان نهد چون از یک دانش مشترک سخن به میان می آید. این حافظه معنایی امکان ندارد حاصل تحریکات خارجی باشد که در این صورت شکل دانش مشترک نداشت. این دانش مشترک در طول حیات دارندگان هویت های فرودست در یک جامعه پدید آمده است. وقتی به ممنوع بودن حق تحصیل به زبانش برخورد، وقتی با دیدن فیلم های متعدد به طور ضمنی و ناهشیارانه یاد گرفت که جایگاه اجتماعیش پایین تر از هویت فرداست است، وقتی طعم تحقیر را در گوشه گوشه حیات اجتماعی اش چشید حافظه معناییش شکل گرفت و حقایقی را کسب کرد که اولا بعضا قابل گزارش کردن دقیق نیستند چون ضمنی و ناهشیارند و در ثانی دارندگان هویت فرادست قادر به درک آن نیستند.

به خاطر ماهیت ناهشیارانه پاره ای از آن حقایق، گزارش کردن زمانی_مکانی آن دشوار است. از این رو کسانی که در پی خواستن گزارش اثباتی(زمانی_مکانی) آن حقایق هستند راه خطایی را می پیمایند. بدتر آنکه بعضا استدلال می کنند دیدید شخص چیز خاصی برای اثبات احساس شهروند درجه چندمی خود نداشت پس دنبال بهانه است. این استدلال ها حاکی از جهل گوینده و باورکننده آن است چراکه تجربه زیسته به فراگیر بودنش بسنده است نه به قابلیت گزارش دهی فضایی آن.
نکته دیگر آنکه این حقایق هرچند در حافظه معنایی سکنی گزیده است ولی می تواند غیر فعال باشد که نوعی زوال عقل معنایی نامیده می شود. این زوال عقل معنایی همان آلزایمر است. برای اینکه دچار نوع آلزایمر اجتماعی نشویم کافیست که به موضوعات مرتبط «توجه» کنیم. در صورت توجه است که اطلاعات داخل حافظه هشیار شده و به حافظه دراز مدت منتقل می شوند.