آخار آذ بوتؤو آذربایجان خالق جبهه‌سی پارتییاسی‌نین (باخجپ) صدری، میللت وکیلی قدرت حسنقولیئوین «بایمئدیا»یا موصاحیبه‌سینی تقدیم ائدیر:
- روسییالی پولیتولوق، آوراسییاچی‌لیق ایدئولوگییاسینین یارادیجیلاریندان اولان آلکساندر دوقین اسکی‌شهر عثمان قاضی اونیورسیته‌تین‌ده کئچیریله‌ن «روسییا-تورکییه موناسیبتلری-دونن‌دن بو گونه» آدلی پانئل‌ده بیلدیریب کی، چوخ‌قوطب‌لو دونیانین معماری روسییا و تورکییه اولمالیدیر. پولیتولوقون قناعتینه گؤره، تورکییه و روسییا برابر آددیملار آتارسا، هر ایکی دؤولت قوت‌لنه بیلر...
- دوقینین فیکیرلری ایکی قونشو دؤولت آراسین‌داکی موناسیبتلرین یوموشالماسینا و اینکیشافینا خیدمت ائدیر. شوبهه‌سیز کی، سیاست‌چیلرین، پولیتولوقلارین، علم آداملاری‌نین بیرلیک حاقین‌دا دانیشمالاری داها یاخشی‌دیر، نینکی قارشی‌دورما، ماراقلارین توققوشماسی، دوشمن‌چی‌لیک باره‌ده. بو باخیم‌دان، البته، دوقینین روسییا-تورکییه یاخینلاشماسی‌نین رگیونون اینکیشافینا تکان وئره، هر ایکی دؤولتین رگیون‌دا و بوتون دونیادا ادعالاری‌نین گئرچکلشمه‌سینه یاردیم‌چی اولا بیلجه‌یینی سؤیله‌مه‌سی طبیعی کی، دیقت‌چکن فیکیرلردیر و بو باره‌ده بیز ده دفعه‌لرله فیکیرلریمیزی بیلدیرمیشیک. قئید ائتمیشیک کی، یاخین گله‌جک‌ده اولماسا دا، نظری باخیم‌دان گله‌جک‌ده تورک-سلاویان رسپوبلیکالاری اتفاقی‌نین یارانماسی مومکوندور. اما بعضی حاللاردا بو و یا دیگر ایدئیالارین گئرچکلشمه‌سی تاریخی شرایط‌دن و تاریخی پروسئسلرین نئجه اینکیشاف ائتمه‌سین‌دن آسیلی اولور. او زامان بؤیوک دؤولت خادیملری اؤز خالقلاری‌نین گله‌جک اینکیشاف ایستراتئگییاسینی معینلشدیردیکلری زامان هانسی سیاسی کورسو سئچه‌جکلرین‌دن چوخ شئی آسیلی‌دیر. اما من ده حساب ائدیرم کی، گله‌جک‌ده تورک-سلاویان رئسپوبلیکالاری اتفاقی‌نین یارانماسی مومکوندور. بونا قدر ایسه تورکییه-آذربایجان-ایران اتفاقی‌نین یارانماسینی داها رئال حساب ائدیرم.
ایران‌دا دئموگرافیک وضعیتین دییشمه‌سی و بو اؤلکه‌نین دئموکراتیکلشمه‌سی نتیجه‌سین‌ده ایرانین بیر تورک دؤولتینه چئوریلمه‌سین‌دن، یاخود دا - واجیب دئییل کی، حاکمیت‌ده تورکلر اولسون - ایرانین دؤولت سیاستی‌نین فارس شووینیزمین‌دن خلاص اولماسین‌دان چوخ شئی آسیلی‌دیر. ایران‌دا تورکلرین ده دؤولت قوران خالق کیمی حیاتی ماراقلاری قورونارسا، ایران دا بو بیرلییه قوشولا بیلر.
بوندان سونرا اوکراینا، بئلاروس، روسییا، بورادان ایسه تورکییه، آذربایجان، ایران، اورتا آسییانین تورک دؤولتلری آوراسییاچی‌لیق ایدئیاسینی گئرچکلشدیره و آوراسییا اتفاقی قورا بیلرلر. بو دا آوروپا اتفاقی ایله هم اهالی‌سی‌نین سایی، هم ده اقتصادیاتی‌نین گوجو باخیمین‌دان رقابت آپارا بیله‌جک گوجون اورتایا چیخماسینا زمین یارادا بیلر. یئنی بیر رقبت موحیطی فورمالاشار، بالانس یارانار.
حساب ائدیرم کی، اگر ایران بو اتفاق‌دا تمثیل اولونارسا، حتی تاجیکیستانین دا بورادا یئر آلماسی مومکوندور. اما حاضردا تاریخی رئال‌لیقلار، مؤوجود شرطلر چرچیوه‌سین‌ده بئله بیر اتفاقین یارانماسی رئال گؤرونمور. یالنیز بو بیر نظریه، ایدئیا اولاراق اورتایا آتیلیب و حساب ائدیرم کی، جلب ائدیجی بیر ایدئیا کیمی موذاکیره اولونماق حاقی وار. اما یئنه ده دئییرم، بو ایدئیانین گئرچکلشمه‌سی بؤلگه‌ده تاریخی پروسئسلرین نئجه اینکیشاف ائله‌مه‌سین‌دن آسیلی اولاجاق. دوشونورم کی، بو بیرلیک تورک-سلاویان رسپوبلیکالاری اتفاقی آدلاندیریلسا دا، بو اتفاق‌دا رگیونون کیچیک دؤولتلری، او جمله‌دن ارمنیستان و گورجوستان دا ایشتیراک ائده بیلرلر. طبیعی کی، روسییا فدراسییاسی‌نین ترکیبینده‌کی غیری-تورک خالقلارین یاشادیغی سوبیئکتلر ده همچینین... دوشونورم کی، تورک خالقلاری‌نین بئله بیر اتفاق‌دا، یعنی سلاویان خالقلاری ایله عینی بیرلیک‌ده تمثیل اولونماسی اونلارین خئیرینه اولار. اما حاضردا رئال‌لیق فرق‌لیدیر.
- قودرت بی، ارمنیستان-آذربایجان داغلیق قاراباغ موناقیشه‌سی‌نین تنظیمله‌نمه‌سی ایله باغلی ماراق‌لی پروسسین شاهیدی اولوروق. مینسک قروپو همصدرلری‌نین سون بیاناتی دا بونو ثبوتا یئتیریر...
- اینسانلاریمیزین بعضیلری‌نین داخیلین‌ده بیر اومید وار کی، بلکه پاشینیان داغلیق قاراباغلا باغلی فرق‌لی بیر سیاست یوروده بیلر. اونا گؤره کی، پاشینیانین روسییا خصوصی خیدمت اورگانلاری‌نین امکداشی اولماسی باره‌ده برنامه‌لی فیکیر یوخدور. هامی بیلیردی کی، کؤچریانلا سرکیسیان، کئچمیش ارمنیستان رهبرلیگی موسکواداکی حربی صنایع کومپلکسینین معین دایره‌لری طرفین‌دن ایداره اولونان آداملار ایدیلر و موسکواسیز هئچ بیر قرار قبول ائده بیلمزدیلر. یعنی بونا گؤره ده بو اومیدلر وار کی، پاشینیان موستقیل قرار قبول ائده بیلر. اما حساب ائدیرم کی، بو اومیدلرین اساسی یوخدور. اولا اونا گؤره کی، پاشینیان چوخ گؤزل باشا دوشور کی، اونون حاکمیته گلمه‌سین‌ده روسییانین چوخ بؤیوک ایشتیراکی اولوب. اونو دا باشا دوشور کی، روسییا اونو ارمنیستانی دموکراتیکلشدیرمک، قاراباغ موناقیشه‌سینی حل ائتمک اوچون یوخ، غرب یؤنوملو سیاستی ایفلاسا اوغراتماق اوچون گتیریب. فاکتیکی صورت‌ده کولوی اعتراض آکسییالاری‌نین داغیدیلماسی‌نین قارشی‌سینی روسییا آلدی. بو دا پاشینیانین حاکمیته یولونو آچدی. اعتراض آکسییالارینا گوج تطبیق اولونماسینا روسییا ایمکان وئرمه‌دی. ۱۰ ایل بوندان اول سرکیسیانین حاکمیته یولونو آچماق اوچون حتی اینسانلارین گولّه-باران ائدیلمه‌سی سانکسیالاشدیریلمیش‌دیسا، ایندی گوج تطبیقینه ایجازه وئریلمه‌دی. اونا گؤره ده ارمنیستان‌دا حاکمیته کیمین گلمه‌سین‌دن آسیلی اولمایاراق، روسییاسیز قرار قبول ائده بیلمه‌یه‌جک. هم ده ارمنی خالقی بونا ایمکان وئرمه‌یه‌جک. ارمنیلر خالق اولاراق بؤیوکدن کیچییه «بؤیوک ارمنیستان» خسته لیینه یولوخوب. بو خسته لیین معالیجه‌سی دؤیوش میدانین‌دا ارمنی خالقی‌نین مغلوب ائدیلمه‌سی ایله باغلیدیر کی، ارمنیلر ایشغال ائتدییی تورپاقلاردان چیخسین. بونون اوچون بیز روسییا ایله دانیشمالیییق. بو اولمایاجاقسا، نه واختسا ارمنیستان‌دا سیاسی حاکمیته نورمال آدامین گلجه‌یی و اونون دینج یوللا ایشغال آلتین‌دا اولان تورپاقلاری قایتاراجاغینی گؤزلمییمیز خولیادیر و اؤزوموزو آلداتماقدیر. اونا گؤره ده دوشونورم کی، حاضردا الوئریشلی بین الخالق شرایط یارانیب. هم ده آذربایجانین اؤزون‌ده ده اکثر سیاست‌چیلر، توتاق کی، دونه‌نه قدر بیز دئیه‌نده کی، پروبلمین حلی اوچون بیز دانیشیقلاری روسییا ایله آپارمالیییق و بونا گؤره بیزی توپا-توفنگه توتانلار ایندی اؤزلری بو باره‌ده دانیشیرلار. ۲۰۱۶-جی ایلین آپرلین‌ده «آتشی دایاندیرمامالییدیق، خانکندینه قدر گئتملیدیک» سؤیله‌یه‌ن اینسانلار ایندی دئییرلر کی، یوخ، موناقیشه‌نین حلینین آچاری روسییانین الینده‌دیر. حال‌بوکی او واخت بیزه قارشی هوجوملار تشکیل اولونوردو، آز قالیردیلار بیزی وطن خاینی اعلان ائله‌سینلر، بعضیلری بیزه «۵-جی کولون»اون نماینده‌سی ده دئییردی و س. اما ایندی اؤزلری آرتیق آچیق سؤیلییرلر کی، مناقیشه‌نین آچاری روسییانین الینده‌دیر.
اونا گؤره ده دوشونورم کی، روسییا ایله آنلاشماق و روسییانین آذربایجانین دؤولت موستقیللیینی، سوورنلیینی محدودلاشدیرمایاجاق هانسیسا ماراقلارینی تعمین ائتمک مومکوندور. چالیشماق لازیمدیر کی، هانسیسا مسئله‌لرده گذشته گئتمکله بؤیوک اوغورلار الده ائده بیلک. ایندیکی نه صولح، نه محاربه شرایطینی ده منه ائله گلیر کی، دییشمک لازیمدیر. اصلینده واسطه‌چیلره و رگیون دؤولتلرینه ده بو سیاست صرف ائدیر. اونا گؤره کی، هم واسطه‌چیلر، هم ده رگیون دؤولتلری حساب ائدیرلر کی، بو حال‌دا هم آذربایجانی، هم ده ارمنیستانی اؤزلرین‌دن تام آسیلی وضعیت‌ده ساخلایا بیلرلر. بونون اوچون آذربایجان قاراباغ مسئله‌سی ایله علاقه‌دار داها جسارت‌لی سیاست یوروتمه‌لی‌دیر. اؤلکه‌نین بین الخالق نفوذونون آرتیریلماسی، داها جدی بین الخالق دسته‌یه نایل اولمامیز اوچون ایرتیجانین مقاومتی قیریلمالی و اصلاحاتلار درینلشدیریلمه‌لی‌دیر. مسئله بوراسین‌دادیر کی، اؤلکه داخیلین‌ده‌کی بو ایرتیجاچی قوه‌لر رادیکال موخالیفتین آرتیق موخالیفتده اولماق‌دان بئزدیینی گؤرور و بوندان چوخ محارتله ایستیفاده ائدیرلر. دموکراتییا اوغرون‌دا موباریزه آپاردیقلارینی دئیه‌ن بعضی کئچمیش حرکاتچی یولداشلاریمیز پروسئسلری دریندن تحلیل ائتسه‌لر گؤره‌جکلر کی، اونلاردان ساده‌جه ایستیفاده اولونور. بو اونا گتیریب چیخارا بیلر کی، اؤلکه اونلارین پوزوجولوق فعالیتی نتیجه‌سین‌ده نینکی اینکیشافین یئنی مرحله‌سینه کئچمز، حتی یئنی‌دن گئرییه دوشه بیلر. اؤلکه‌ده اورتا عصر تفکرلو اینسانلاری حاکمیته گتیره بیلرلر. اؤلکه‌نین فاجعه‌سی و فلاکتی ده اوندا اولار. بعضی خاریجی گوجلر و ارمنیلر ده بونو ایستییر. سیز گؤرورسونوز کی، سوسیال شبکه‌لرده خالقین عنوانینا نه قدر آشاغیلاییجی ایفاده‌لر ایشلدیلیر، خالق تحقیر اولونور. دوشونورلر کی، گویا اونلار خالقی تحقیر ائلسه‌لر، خالق بونلارین چاغیریشلارینا جواب وئره‌جک. یعنی بونون اؤزو ده گؤستریر کی، خالقی تحقیر ائد‌نلرین تفکرو، اینکیشاف سوییه‌سی غرب ایستاندارتلارینا اویغون دئموکراتیک جمعیت قورماغا ایمکان وئرمیر. خالقین ایچری‌سینده دوشونه‌ن اینسانلار، ضیالیلار، سیاستله ماراقلانانلار بونو گؤرور.
اونا گؤره ده یورولمادان آذربایجان خالقی، ایجتیمایتی ایله ایشله‌مک و جمعیتیمیزی آددیم-آددیم ایر‌لی آپارماق لازیمدیر. اصلاحاتلارین قارشی‌سینی آلماق اوچون اقتداری تهدید، شانتاژ ائدیرلر، قورخودورلار، چکین‌دیریرلر. مقصدیؤن‌لو شکیل‌ده حیاتا کئچیریله‌ن اصلاحاتلارین گویا قورخودان قایناقلاندیغینی دئییرللر. و بئله‌لیکله ده حاکمیتی نؤوبتی آددیملار آتماق‌دان چکیندیرمک نیتی گودورلر. پروبلملرین حل اولونماماسینی آرزولاییرلار. ایستییرلر کی، پروبلملر ییغیلیب بؤیوک بیر پاترتلاییشا گتیریب چیخارسین، اونلار دا بوندان یارارلانسینلار. دوشونورم کی، آذربایجان‌داکی کونستوریکتیو سیاسی قوه‌لر بونون فرقینده‌دیر. من همیشه سؤیلمیشم کی، کیمین نه دوشونمه‌سیندن آسیلی اولمایاراق، سیاست‌ده اینسانلاری دؤولت ماراقلاری، اجتماعی و شخصی ماراقلار بیرلشدیریر. شخصی موناسیبتلر بیرلشمه‌ده علاوه باغلاردیر. اما اساس ماراقلار سؤیلدییم ماراقلاردیر. بونون اوچون ده اینسانلار اوز شخصی ماراقلارینی اؤنه چکمملیدیرلر. ایندیکی مرحله‌ده داها چوخ دؤولت و اجتماعی ماراقلار اؤنه چکیلمه‌لیدیر. بیر آز صبیرله بو مسئله‌لره یاناشیلمالیدیر. البته، آوروپا کیمی اوتوروشموش، بؤیوک دموکراتیک عنعنه‌لرین اولدوغو اؤلکه‌لرده هر هانسی بیر شخص سیاسته آتیلیرسا و سئچکیلرده اوغور قازانا بیلمیرسه، بونو اوغورسوزلوغو کیمی اونون سیاسی ترجمه یی-حالینا یازماق اولار. اما بیزیم کیمی اینکیشاف ائتمک‌ده اولان اؤلکه‌لرده حاکمیته گلیب-گلمه‌مک، تمثیل اولونوب-اولونماماق ۱۰-جو، بلکه ده ۱۰۰-جو مسئله اولمالیدیر. موخالیفتده ده اولوب خالق اوچون بؤیوک خیدمتلر گؤسترمک مومکوندور. حاکمیتین هئچ بیر قولوندا تمثیل اولونماییب، دؤولته، خالقا خیدمت گؤسترمک اولار. سیاست‌چیلر باخ او کومپلکسلردن قوپمالیدیرلار. چوخو دهشته گلیر کی، بس منیم بیر سیاست‌چی کیمی سیاسی ترجمه یی-حالیم نئجه یازیلاجاق؟ تاریخ‌ده قالاجاغام، یا یوخ؟ بو کیمی دوشونجه‌لردن اوزاق اولماق لازیمدیر. گنج سیاست‌چیلری ایناندیرمالیییق کی، مسئله‌یه بو نقطه نظردن یاناشماسینلار. چونکی خاریجی گوجلر بئله ضعیف نقطه‌لردن ایستیفاده ائدیب، آیری-آیری آداملارا تأثیر گؤستریرلر. مثلاً، بیز اؤزوموز نه قدر حاق‌سیز، عدالت‌سیز تعقیبلرله، تحقیرلرله اوز-اوزه قالیریق. من ساده‌جه اونونلا تسکین‌لیک تاپیرام کی، بوتون بونلار منه، شخصیتیمه قارشی دئییل.
منیم کیمی اصلاحاتلاری دستکله‌یه‌ن، اصلاحاتلارین داوام ائتمه‌سی اوچون چالیشان، مثبت دییشیکلیکلرین باش وئرمه‌سی، خالقیمیزین خوشبخت گله‌جه‌یی اوچون هر شئیین یوخاریدان اصلاحاتلار یولو ایله حیاتا کئچیریلمه‌سینی ایسته‌یه‌ن، اصلاحاتلارین داوام ائتدیریلمه‌سی اوچون خالقی پرزیدنتی دستکله‌مه‌یه چاغیران بوتون سیاست‌چیلره و اونلارین سیاسی فعالیتلرینه قارشی‌دیر. بونو چوخ گؤزل باشا دوشورم. بیز ایمکان وئرمه‌مه‌لیییک کی، کیملرسه پرزیدنته تضییق ائدیب اصلاحاتلاری دایاندیرا بیلسین. بو پروسه‌سین دایانماسی اؤلکه‌میزین گله‌جه‌یی اوچون چوخ بؤیوک تهلوکه‌لره یول آچا بیلر. اؤلکه‌نین گله‌جه‌یی حاقین‌دا دوشونه‌ن هر بیر اینسان اصلاحاتلاری دستکله‌مه‌لیدیر.
