بیرینجی بؤلوم

تبریز-ین یئرآلتی تاریخی میراثی قایغیسیزلیغا قوربان گئتمکده‌دیر.

تاریخی قانیتلار و آنلاتیلارا اساسا، تبریز شهری‌نین آلتیندا طاقلی تونئل‌لر وار اولماقدادیر. بو تونئل‌لرین بیر قولو ارک علیشاه قالاسیندان شام غازانا، او بیری قولو ارک قالاسیندان ربع رشیدی‌یه، بیر باشقا قولو ایسه، تبریزین قوزئیینه ساری چکیلمیشدیر. بو یئرآلتی یوللاری تاپیب یئنیدن اوناریب جانلاندیرماق گزی صنعتینین گلیشمه‌سینده تاثیرلی آددیملار ساییلا بیلر.

تعجب ائتمه‌لی‌دیر کی، دوغوردان کئچمیشده عجب یارادیجی، صنعتکار و مهارتلی اوستا معمار مهندس‌لریمیز واریمیش! آنجاق ایندی، بو چاغدا- بو زمانه‌ده، بیزلر مسئوللاریمیزین وئردیگی وعده‌لره عمل ائتدیکلرینین یولون گؤزلمکده‌ییک هله ده!

چوخ اسکیلردن تورکجه دیل و کولتورون یاتاغی اولان تبریز شهری اولدوقجا پارلاق و حیرت دوغوردان تاریخه اییه‌دیر. تبریزله ایلگیلی ایلگینج و دوشوندوروجو موضوعلارین بیری ده بو نؤکته‌دیر کی، دئییلیر تبریزین «ارک» قالاسینین آلتیندا بو شهرین باشقا بولگه‌لرینه، او جمله‌دن شام‌غازان و ربع رشیدی‌یه گئدیب چیخان قدیم یوللار و تونئل‌لر واریمیش.

بیر پارا تاپینتی و قانیتلارا دایاناراق، نظره گلیر اوزاق کئچمیشلرده بئله تونئل‌لر واریمیش، آنجاق اونلارین قدمتی و هانسی دؤراندا یاراندیقلارینا گؤره، هابئله نه اوچون قوللانیلدیقلارینا گوره تاسفلر اولسون کی، یارارلی و قاپساملی بیلگیلر یوخدور.

آنجاق بیر چوخ آنلاتیلار و دئییلن‌لرده، بو تونئل‌لرین مرکزینین ارک قالاسینین محوطه‌سینده اولدوغو سؤیله‌ندیگینی گؤره، آیریجا رحمتلی «کارنگ»، ربع رشیدی قالاسیندان گؤروش ائتدیگینده، بو قالادا شهرین مرکزینه اوزانان یئرآلتی نقب‌لرین اولدوغونا اشاره ائتدیگینه اساسا، و بو ایکی تیکینتی‌نین ائلخانلی‌لار دؤرونه عاید اولدوقلاری اوچون، بئله نظره گلیر کی، بو تونئل‌لرین بعضی بولوم‌لرینین تیکیلیب ایجاد اولونماسی همین دؤوره (یعنی ائلخانلیلار دؤورونه) گئدیب چاتیر.

«ربع رشیدی» محوطه‌سینده صفویه دؤورانیندا، خصوصیله شاه عباس زامانیندا عثمانلیلارا قارشی بیر قالا تیکیلدیگینی گؤز اؤنونه آلارساق، تبریزین یئرالتینداکی بو تونئل‌لرین تیکیلمه تاریخی، ها بئله نه استفاده اوچون ایجاد اولدوقلاری آزماچوخ آچیقلیغا قاووشور.

باشقا دئییمله، صفویه دؤورانیندا تبریز شهری دفعه‌لرجه صفوی و عثمانلی اوردولاری‌نین الینه دوشدویوندن دولایی، زامانیندا قوللانیب دوشمانا ضربه وورماق اوچون، بئله بیر یئرآلتی تونئل‌لرین قازیلیب تیکیلمه‌سی، گرکلی اولان بیر ایش‌ایمیش. دیگر طرفدن، تبریز، سیاسی- اقتصادی اؤنمینه گؤره تاریخ بویونجا نئچه یول روسلارین هجومونا اوغراییب، دفعه‌لرجه چال-چاپ اولوب. بو قونو دا تاریخ بویونجا، تبریزین یئرآلتی تونئل‌لرینین تیکیلمه‌سینده و یاییلماسیندا ائتکیلی اولا بیلرمیش.

بیلگیسی اولانلارا گؤره، بو تونئل‌لردن آرواد- اوشاقلاری اوزاقلاشدیریب سالدیرقانلارین الیندن قورتارماق اوچون ده یارارلانارمیشلار. بئله کی، شهرین بیر یا دا نئچه بؤلومو قوشاتیلینجا، یا دا تبریزین هر هانسی بؤلگه‌سی سالدیرقانلارین الینه دوشونجه، بو یئرآلتی یوللاردان اوشاقلار، قادینلاری و احتیاجی اولانلاری داها گووه‌نجه‌لی یئرلره گؤتوررمیشلر چونکو سالدیرقانلارین بو یوللاردان و بو تونل‌لرین هارالارا گئدیب چاتماسیندان خبرلری اولمازمیش.

«آفتاب آذربایجان» درگیسینده تبریزین یئرآلتی تونئل‌لرینه گؤره بئله یازیر: بیر پارا آراشدیرماجیلارا گؤره تبریز اوچ یئرآلتی تونئلدن بیر- بیرینه باغلی‌ایمیش. بیریسی عباسی خیاوانیندان ارک قالاسینا یئتیشیرمیش، او بیریسی ربع رشیدی‌دن ارک قالاسینا، و ایندیکی گولوستان باغیندان شام غازانا. بو یوللار اوردونون کئچید یولویموش.

رحمتلی «کارنگ»، دکتر حسن فلسفی ایله ربع رشیدی‌نین محوطه‌سیندن گؤروش ائتمیشدیر. او بو یئرآلتی یوللارا اشاره ائدیب دئییر: قالانین ایچیندن شهرین اورتاسینا کیمی یئرآلتی یول وورولوب، بو یوللارین ایزلری بورجلارین پایاسینا قالیبدیر. محله اوشاقلاری دئییرلر کی بو یوللاردا بیر ساعات بویونجا یول گئدیبلر آنجاق بیر یئره چاتماییبلار. سونرا دا کارنگ، دکتر حسن فلسفی ایله بیرلیکده بو تونئل‌لردن گؤروش ائتدیگینی وورغولاییر.