ایران داخیلین‌ده جدی پروسئسلر گئدیر. بو دا اؤزونو اقتصادی نقطه نظردن گؤستریر. آمریکا ویانا آنلاشماسین‌دان چیخدیق‌دان سونرا دؤرد ایستیقامت‌ده ایرانا حمله‌لر ائتمه‌یه باشلادی. آمئریکا ایلک نؤوبه‌ده ایرانا قارشی سانکسییا مئخانیزمینی ایشه سالدی و اقتصادی تضییقلری گوجلندیردی.
پولیتولوق ووقار زیفروغ‌لو بئله دوشونور.
اونون تلگراف. کوم-آ مصاحیبه‌سینی تقدیم ائدیریک:
- پاند‌مییا سورییاداکی گرگینلیگی بیر قدر سنگیتدی، مناقیشه طرفلری دئمک اولار، ساکیتلشیب. سیزجه، مؤوجود ساکیت‌لیک اؤزونو نه قدر قورویوب ساخلایاجاق، بو، بؤلگه‌ده روسییا و تورکییه آراسین‌داکی آنلاشیلمازلیغین حلینه تکان وئره بیلرمی؟
- پاند‌مییا معین معنادا سورییاداکی گرگین پروسئسلری ثابیتلشدیردی. یانوار آیین‌دان بری باش وئره‌ن ادثه‌لرین خرونولوگییاسینا دقت یئتیرسک، دفعه‌لرله حربی مناقیشه‌لرین باش وئرمه‌سینین و بیر سیرا حاللاردا ایسه عملیاتلارین کئچیریلمه‌سینین شاهی‌دی اولاریق. حتی، اؤن آی سورییادا باش وئره‌ن پروسئسلرله باغلی روسییا و تورکییه آراسین‌دا گرگین‌لیک یاشان‌دی. بونون فونون‌دا لیوییاداکی پروسئسلر سرعتله دییشمه‌یه باشلادی. هافتار قوه‌لری ایله تریپولی آراسین‌دا توققوشمالار کسکینلش‌دی. یعنی، من دئمزدیم کی، پاندئ‌مییا یاخین شرق‌ده وضعیتین سابیتلشمه‌سینه گتیریب چیخاریب. البته، اوولکی آکتیولیک یوخ‌دور، بونونلا راضییام. اما پروسئسلر گئدیر.
سون دؤنه‌ملرده لیوییا و سورییادا سون درجه ماراق‌لی و جدی پروسئسلرین شاهی‌دی اولوروق. تصادفی دئییل کی، دونه‌ن ۵ دؤولت – مصر، یونانیستان، فران‌سا، جنوبی کیپر و بیرلشمیش عرب امیرلیکلری لیوییاداکی فعالیتلرینه گؤره، تورکییه‌یه اعتراض بیاناتی سسلندیردی. تورکییه‌نین سرراج حکومتی ایله آنلاشماسی بو اؤلکه‌لری راضی سالمیر. یعنی پروسئسلر داوام ائدیر.
سورییا مسئله‌سینه گلدیک‌ده، بونونلا باغلی تورکییه، روسییا و ایران آراسین‌دا یارانمیش اتفاق خاریجی شرطلرین دیکته‌سی ایله فورمالاشمیش، داها دوغروسو، ضرورت‌دن دوغان بیر امکداش‌لیق فورماتی ایدی. زامان-زامان بو اوچلویه داخیل اولان اؤلکه‌لرین بیر-بیری ایله موناسیبتلرین‌ده هم گرگینلیین، هم ده مؤقع کسیشمه‌لری و منافع توققوشمالارینین شاهی‌دی اولوروق. بو گون دئمک اولماز کی، روسییا و تورکییه سورییا ایله باغلی مسئله‌لرده اؤز مؤقعلرینی اویغونلاشدیریب. سون بیر نئچه آیدا، بیز تکجه سورییادا یوخ، لیوییادا دا تورکییه و روسییانین مؤقعلرینین توققوشماسینی موشاهی‌ده ائتدیک.
- روسییا رهبرلیگی و بشر اسد رئژی‌می آراسین‌دا نارازیلیغین یارانماسی دا ماراق‌لی‌دیر. حتی او ادعا دا وار کی، پوتین اسددن ۵ میلیارد محاربه تزمیناتی ایستییر. سیزجه، بئله بیر کسکینلشمه نه ایله الاقداردیر؟
- حازیرکی سیتواسییادا روسییا و سورییا رهبرلیکلری آراسین‌دا معین نقطه‌لرده نارازیلیقارین یارانماسینی گؤره بیلریک. بو، معین آنلام‌دا ایران فاکتورو ایله باغلی اولان مسئله‌دیر. سون حادثه‌لر گؤستردی کی، سورییاداکی گئدیشات بئله بیر حده گلیب چاتیب، دونه‌نه قدر بیر-بیریله یاخین موناسیبت‌ده اولان اؤلکه‌لرین بئله، بعضی مقاملاردا ماراقلاری توققوشور. بو معنادا، روسییا و ایرانین ماراقلاری توققوشماغا باشلاییب. بو نارازی‌لیق فئورال آیین‌دا نؤوبتی ائسکالاسییا زامانی اورتایا چیخ‌دی. تهران آنکارایا بئله بیر مئساژ گؤندردی کی، سورییادا باش وئره‌ن گرگین‌لیکلرین آرادان قالدیریلماسی اوچون ایران-تورکییه دانیشیقلاری آپاریلمالی‌دیر، روسییا سونراکی مرحله‌ده بونا قوشولا بیلر. اما تورکییه روسییانی سئچدی. بو زامان آرتیق معین قیریلمالارین شاهی‌دی اولا بیلدیک.
اؤلکه داخیلین‌ده‌کی وضعیته گلدیک‌ده، بو گون سورییا موخالیفتی چوخ مرکب، چوخ قاریشیق، موختلیف اؤلکه‌لرین خصوصی خیدمت اورقانلارینین دییرمانلارین‌دان چیخمیش آیری-آیری قروپلاشمالارین بیر فورماسی‌دیر. یعنی بورادا بیروزلو یوخ، چوزوزلو بیر موخالیفت وار. ماراق‌لی مقام بودور کی، سورییانین اقتداری دا بئله‌دیر. سورییا اقتدارین‌دا آیری-آیری اؤلکه‌لره یاخین‌لیغی ایله سئچیله‌ن قوه‌لر مؤوجوددور. بیز کولیسلرده اسده ایرانپرست، یوخسا روسیاپرست قوه‌لرین داها چوخ تأثیر ائده بیلجیی ایله باغلی رقابتین شاهی‌دی اولوروق. بو معنادا، مومکون‌دور کی، روسییا سورییا اقتداری داخیلین‌ده داها جدی ریچاقلار الده ائتمک اوچون اسد رئژیمینه قارشی تضییق مئخانیزملرینی ایشه سال‌سین. بونو استثنا ائتمک اولماز.
- بس روسییا اسد حاکمیتینی دییشدیرمک ایستیردی‌می؟
- دوشونوره‌م کی ایستمز. چونکی هله‌لیک اسده آلتئرناتیو یوخ‌دور. تکجه روسییا اوچون یوخ، ایران اوچون ده آلتئرناتیو مؤوجود دئییل. محض آلتئرناتیوین اولماماسی سببین‌دن یئددی ایله یاخین‌دیر کی، روسییا و ایران اس‌دی اقتداردا ساخلاماق اوچون اورتایا بؤیوک گوج قویور. آلتئرناتیو و یا مانئور ایمکانلاری اولسای‌دی، اونلارا یاخین بیر قوه‌نین حاکمیته گتیریلمه‌سینه گئدردیلر. بلکه ده بو مسئله‌ده روسییا ایرانلا ماراقلارینی دا اوزلاشدیراردی. اما بئله بیر آلتئرناتیو یوخ‌دور. بونونلا بئله، بایاق قئید ائتدییمیز کیمی، روسییانین اسده قارشی تضییق آلتلرینی ایشه سالماسی مومکون‌دور. تصادفی دئییل کی، اؤت‌ن هفته روسییانین سورییاداکی قوه‌لرینین معین حیسه‌سینین لیوییایا کؤچورولجیی ایله باغلی خبر یاییل‌دی. اما اسدین حاکمیت‌دن گئتمه‌سی و یا دییشدیریلمه‌سی ماراقلارا جاواب وئرمیر. روسییا ایندیکی حال‌دا هئچ واخت بو آددی‌می آتماز. آتسا، بو چوخ رادیکال بیر قرار اولار. بو دا نتیجه اعتباریله، روسییانین ماراقلارینی ضربه آلتین‌دا قویا بیلر. یعنی بو آددیمین نتیجه‌لرینی اولجه‌دن حسابلاماق مومکون دئییل.
- او مقام دا وار کی، ایرانین دا سورییادا گوجله‌نمه‌سی روسییانین ماراقلارینا اویغون دئییل. بس بونون قارشی‌سینی نئجه آلا بیلر؟
- روسییا و ایران یاخین شرق‌ده بیر چوخ پرینسیپیال نقطه‌لرده اؤز ماراقلارینی اوزلاش‌دیرا بیله‌ن ایکی اؤلکه‌دیر. صحبت تکجه سورییادان یوخ، بوتؤو یاخین شرق بؤلگه‌سین‌دن گئدیر کی، روسییا و ایرانین بورادا اوزلاشما ایچین‌ده اولدوغونو گؤره بیلیریک. مسئله بودور کی، بؤلگه‌ده‌کی حادثه‌لر چوخ سرعتله جرهیان ائدیر: یئنی آکتورلار اورتایا چیخیر، یئنی شرطلر یارانیر. بونلار دا، همین شرطلره و گونه‌ده‌مه اویغون اولاراق هدفلری مویینلش‌دیرمک ضرورتی اورتایا چیخاریر. بو معنادا، سون زامانلاردا روسییا و ایران آراسین‌دا فیکیر آیری‌لیقلارینین یاراندیغینی گؤروروک. بو اؤزونو ان چوخ تورکییه‌یه موناسیبت‌ده گؤستردی. یانوار آیین‌دان بری سورییادا ایکی دفعه جدی ائسکالاسییا اولدو، موناقیشه یاران‌دی. هر ایکی‌سین‌ده محض تورکییه و روسییا دانیشیقلار ماساسی آرخاسین‌دا ایلشه‌رک، بو موناقیشه‌لری معین قدر یاتیردا بیل‌دیلر. بیز دئمک اولار کی، ایرانین بو پروسئسلرده ایشتیراکینی گؤره بیلمدیک.
سورییادا حیاتی اهمیت‌لی ماراقلاری اولان ایران پروسئ‌سین روسییا-تورکییه (اردوغان-پوتین) موستوی‌سینه یؤنلمه‌سین‌دن راضی قالا بیلمز. چونکی ایرانین «عرب باهاری»ندان سونراکی اساس هدفی، یاخین اطرافین‌دا «شیعه آیپاراسی» فورمالاش‌دیرماق ایدی. «شیعه آیپاراسی»ندا دا، سورییا سون درجه اؤن‌م‌لی و جدی بیر هالقا ایدی. بئله بیر هالقانی روسییایا گذشته گئتمک، گله‌جک‌ده ایران اوچون معین تهلوکه‌لره سبب اولاجاق. ایران بونو چوخ یاخشی آنلاییر. بو باخیم‌دان، ایران اؤز ماراقلاری اولان نقطه‌لره داها هسساس یاناشیر. اما تورکییه و قرب فاکتورلارینی نظره آلان‌دا، روسییا و ایران لازیم اولان آندا اؤز ماراقلارینی اوزلاشدیرماغا مجبوردورلار.
- ایران اطرافین‌دا گئدن پروسئسلر باره‌ده نه دوشونورسونوز؟ بیر طرف‌ده نئفتین قیمترینین اوجوزلاشماسی، بیر طرف‌دن پاندئ‌مییا، بیر طرف‌دن ده آبش-این سانک‌سییالاری ایرانی چتین دوروما سالیر. باش وئره‌نلر داخیل‌ده ۴۰ ایللیک موللا رئژیمینین تاختینین لاخلاماسینا گتیریب چیخارا بیلرمی؟
- ایران داخیلین‌ده ده، جدی پروسئسلر گئدیر. بو دا اؤزونو اقتصادی نؤقتئیی-نظردن گؤستریر. آبش ویانا آنلاشماسین‌دان چیخدیق‌دان سونرا دؤرد ایستیقامت‌ده ایرانا همله‌لر ائتمه‌یه باشلادی. آمئریکا ایلک نؤوبه‌ده، ایرانا قارشی سانکسییا مئخانیزمینی ایشه سالدی و اقتصادی تضییقلری گوجلندیردی. ویانا موقاویله‌سین‌دن چیخدیق‌دان سونرا بو تضییقلر اؤز بهره‌سینی وئرمه‌یه باشلادی. آوروپا دؤولتلری یاری-خوشلوقلا بو سانک‌سییالاری قبول ائدیب دستکلدیک‌دن سونرا ایران اقتصادیاتی جدی شکیل‌ده لاخلادی.
آمئریکا ایکینجی همله‌ده ایرانی یاخین شرق‌ده‌کی مؤقعلرین‌دن سیخیشدیریب چیخارماغا جهدلر ائتمه‌یه باشلادی. ایرانین ایراق و یمه‌ن‌ده‌کی مؤقعلرین‌دن معین قدر گئریله‌مه‌سینین شاهی‌دی اولدوق. لیوان‌دا هیزبوللاها زربه‌لر ائندیریل‌دی. یعنی ایرانی بو مؤقعلرده‌کی یئرین‌دن لاخلاتماغا جهدلر ائتدیلر. قاسیم سولئیمانینین اؤلدورولمه‌سین‌دن سونرا ایسه هیسس اولون‌دو کی، ایران قئیری-لئقال حربی بیرلشمه‌لرین هم تشکیلاتلانماسی، هم ده ایستیقامتلندیریلمه‌سی باخیمین‌دان معین بوشلوقلارا دوشوب.
اوچونجو همله، ایرانین سیاسی اولاراق تجرید ائدیلمه‌سی مسئله‌سی ایله باغلی‌دیر. دونیانین بیر چوخ دؤولتلری ایرانلا دیپلوماتیک موناسیبتلرین دایاندیریلماسی ایستکلرینه موسبت جاواب وئردیلر.
دؤردونجو همله، ایران داخیلین‌ده‌کی سوسیال، ائتنیک، دین و مذهب کیمی فاکتورلاردان یارارلاناراق، نارازی‌لیقلارین کؤروکله‌نمه‌سی ایله باغلی‌دیر. سون ایکی ایلده بو پروسئس ده آردیجیل شکیل‌ده آپاریلیر. درویشلرین قیامین‌دان توتموش، اهوازدا عربلرین، بلوجیستان‌دا بلوجلارین اعتراضلارینا قدر، بیر چوخ ویلایتلرده کوتلوی ایغتیشاشلارین، بیر سیرا حاللاردا ایسه سلاح‌لی قارشی‌دورمالارین شاهی‌دی اولماغا باشلامیشیق. پاندئ‌مییا ایسه دئمک اولار کی، ایران اقتصادیاتینی تامامیله ایفلیج وضعیتینه سالدی. بلکه ده بو، گله‌جک‌ده ایران داخیلین‌ده معین سیلکه‌له‌نمه‌لره سبب اولا بیلر. بونونلا بئله، پروسئسلرین هان‌سی ایستیقامتلره یؤنلدیلجیینی ایندی‌دن دئمک تئزدیر.
